Þjóðviljinn - 09.01.1990, Blaðsíða 5

Horft af hlaðvarpanum
Áramót eru uppgjörstími og
ærin eru þau efni sem til uppgjörs
mega teljast og taka þyrfti fyrir.
Það er oft svo ógnarerfitt að horf-
ast í augu við blákaldan virkileika
staðreyndanna og hér á bæ fáum
við til okkar æ ofan í æ fólk sem
löngu hefur með öllu horfið ó-
raunsæi og ímyndunarheimi á
vald, flúið staðreyndir eða flæmst
frá þeim og þeirra hlutskipti,
þeirra líf er ekki þaðöfunds-
verða.
Hér á bæ Öryrkjabandalagsins
sem ég svo kalla verðum við einn-
ig vör þess aukna uggs, sem í
brjóstum býr, sem aldrei eins og á
uppgjörstíma sem slíkum finnur
svo til vanmáttar og allt yfir í
efnahagslegt allsleysi má finna
dæmin lifandi og ljós. Auðvitað
er þessi uggur um þjóðfélagið allt
nú og óvissan og vonin togast
víða á. Við fáum sem sé inn á
okkar borð hin ljósu og lifandi
dæmi þar sem endar ná illa eða
ekki saman, þar sem baslið og
kaldur kvíðinn fyrir næsta degi
endurspeglast í augum fólksins,
baslið við að framfleyta sér eðli-
lega, baslið með að fá húsnæði er
hæfi efnum og aðstæðum, baslið
með bæturnar lágu, að þær megi
endast í það allra brýnasta, baslið
með heilsuna oft þó helzt og
fremst, orsakavaldinn og auðnu-
vald um leið.
Reynslunni ríkari er ég þó
ýmsu hafi ég áður kynnzt. Alvar-
legast er það hversu alltof mikill
fjöldi hefur misst lífstrúna, lífs-
viljann sakir andlegra erfiðleika,
áfalla margs konar, þar sem
áfengið hefur óneitanlega oft ver-
ið áhrifa- eða hreinlega örlaga-
valdur.
En öfáir punktar um það hvað
Helgi Seljan skrifar
reynslan hér hefur þó kennt mér
eða alla vega sýnt mér.
Helzt og fyrst það að þú lifir
ekki eðlilegu lífi af tryggingabót-
um einum, alveg sama, hvernig
þú reiknar, alveg sama hvaða
súlu- og línurit eru sýnd frá ráðu-
neytum eða öðrum ámóta aðil-
um.
sjáum tölurnar og sjáum einnig
nokkurn veginn, hvernig úr þeim
er spilað. Við sjáum glöggt
hversu fer, ef einhver með lág-
marksbætur þarf að taka lán -
verður jafnvel að taka lán og
tryggir það einfaldlega með því
að lánið - endurgreiðsla þess sé
tekin af tryggingabótum mánað-
fullkominn og fáar eða engar
undankomuleiðir eða björgunar-
leiðir til bóta að fara.
Ég hefi svona dæmi daglega
fyrir augum og hefi haft hjá ofur
eðlilegu fólki um alllangt árabil,
umframeyðslu og óþarfasóun
hins ótrúlegasta fólks. Sá er að-
eins hinn mikli munur, að á ýms-
„Það verður nefnilega að taka allt
efnahagsdœmi öryrkjans upp og á þeim
grunni óhrekjandi staðreynda á svo að
grundvalla þær tryggingabœtur sem
samfélagið álítur réttar og réttlátar... “
Þú verður að velta hverri
krónu fyrir þér varðandi fæði og
klæði, tómstundir mega ekki
kosta eitt eða neitt, þú mátt ekki
fara neitt að skemmta þér, þú
verður m.a.s. að fara mjög vel
með föt þín öll og skartbúinn er
útilokað með öllu, að þú megnir
að verða. Og ósiði eins og að
reykja leyfir þú þér ekki og segja
má að þar sé bættur skaðinn. En
málið er einfaldlega það að þú
lifir við þurftarmörk að meira sé
ekki sagt og hvað þá um það, ef
eitthvað kemur upp á. Þú mátt
nefnilega engan veginn verða
fyrir einhverjum aukaútgjöldum,
engin áföll mega upp á koma, allt
er svo klippt og skorið að í engu
má skeika eða út af bregða. Svo
einfalt er þetta hjá okkur sem
arlega. Smálán vegna óvæntra,
óhjákvæmilegra útgjalda verður
býsna óviðráðanlegt, því bæturn-
ar þola enga slíka frádráttarliði,
allra sízt mánuð eftir mánuð.
í þessu óráðsíuþjóðfélagi
eyðslunnar á öllum sviðum, þar
sem gerviþarfir eru glæsibúnar
hvar sem auga fær litið í ljóma
auglýsinguna, þá er máske ofætl-
an að ekki sé meira sagt, að trygg-
ingaþegar eigi að vera með öllu
ónæmir fyrir þessu skrumi hismis
og hégóma, sem allir virðast falla
flatir fyrir. Það ætti því engum á
óvart að koma, þó eitthvað færi
úrskeiðis, eitthvað í súginn, einn-
ig hjá þeim er lakastan eiga efna-
haginn og auðvitað gerist það hjá
þeim sem öðrum og þá er hrein-
lega voðinn vís, vítahringurinn
an veg getur sá vinnufæri borgið
sér, en það einfaldlega getur
tryggingaþeginn ekki, nema þá
að neita sér á móti um nauðþurft-
ir.
Þetta verður fólk að gera sér
ljóst, þetta verða stjórnvöld þó
öllu fremur að gera sér Ijóst.
Það verður nefnilega að taka
allt efnahagsdæmi öryrkjans upp
og á þeim grunni óhrekjandi
staðreynda á svo að grundvalla
þær tryggingabætur sem samfé-
Íagið áiítur réttar og réttlátar um-
leið. Nóg er af reiknisspekingum
út um allt - yfir og allt um kring.
Og ég hefi á því einlæga og
staðfasta trú að dæmið sé ekki
erfitt til úrlausnar sé með opnum
huga horft til þess lífskjara-
grunns, sem eðlilegur og unandi
telst og aukin jöfnun sé höfð að
leiðarljósi.
Tryggingabæturnar sjálfar
segja oft aðeins hluta, stundum
eru þær allt, klippt og skorið,
stundum til uppbótar s.s. þegar
vinnulaun koma inn í myndina
eða sterkur lífeyrissjóður er til
staðar.
Allt skarast þetta þó, því tekj-
utrygging skerðist við hin lægstu
tekjumörk og lágar lífeyrissjóðs-
greiðslur og lágmarkslaunin
ntargfrægu koma til ærinnar
skerðingar. Allt er þetta í endur-
skoðun, búið að vera um alltof
langt árabil, bætur á bætur ofan á
gamalt fat konta sumum til góða,
öðrunt ekki. Heildarsamræming
þar sem allar tekjur eru þá taldar
nteð er nauðsyn, en sú samræm-
ing verður þá að taka til alls sam-
félagsins, alls skattakerfis þess,
því tekjutenging lífeyris ein og
sér, m.a. við fjármagnstekjur er
fjarri allri sanngirni, ef ekki er
litið til allra annarra þátta jafn-
hliða.
En það er okkur ljósara hér á
bæ en flestum öðrum að of lágur
bótagrunnur yfir heildina, of
skörp skerðingarmörk eru
meginmeinsemdir og við höfum
því sagt oft áður, að jöfnunin sé
aðalatriðið til að ná þessari
nauðsynlegu hækkun bóta-
grunnsins fram, fyrst samfélagið
telur heildarupphæðina vera há-
mark þess mögulega.
Megi árið nýja færa lífeyrisþeg-
um aukinn rétt og réttlæti, meiri
og betri lífskjarajöfnun, svo
skuggar megi af vegi víkja og
vonin ríkja ein. Það er hið verð-
uga verkefni ársins.
Hclgi Seljan er félagsmálafulltrúi Ör-
yrkjabandalags íslands.
Hugleiðingar um heilsugæslu
Guðmundur Helgi Þórðarson skrifar
Á síðasta hausti var lagt fram á
Alþingi frumvarp til laga um
breytingu á lögum um heilbrigð-
isþjónustu nr. 59/83. Þetta frum-
varp hefur orðið kveikja að opin-
berum umræðum og hörðum við-
brögðum m.a. af hálfu lækna.
Ekki verður þó annað séð en að
hér sé um eðlilega og að mörgu
leyti merka lagasmtð að ræða,
sem ætti skilið að fá málefnalegri
umfjöllun en raun hefur á orðið.
Það sem er tvímælalaust at-
hyglisverðast við frumvarp þetta,
er það, að ef það verður aö
lögum, er þar með lokið við þá
uppbyggingu heilsugæslunnar í
landinu, sem Alþingi ákvað með
lögum um heilbrigðisþjónustu
1973. Þarna er sem sagt gert ráð
fyrir því, að síðasta hönd sé lögð á
að skipuleggja og byggja upp
heilsugæsluna í Reykjavík m.a.
með því, að þar verði reknar 13
heilsugæslustöðvar auk þeirrar
stöðvar, sem borgin rekur nú í
sambandi við Seltjarnarnes.
Þetta eru mikil og góð tíðindi þar
sem Reykjavík hefur hingað til
verið flöskuhálsinn í uppbygg-
ingu heilsugæslustöðvanna og
haft þar með óheillavænleg áhrif
á heilbrigðisþjónustuna í land-
inu.
Það er vert að vekja athygli á
því, að í Reykjavík er gert ráð
fyrir að stöðvarnar verði tiltölu-
lega margar miðað við íbúa-
fjölda. Ef við hugsum okkur að í
borginni búi 100 þúsund manns,
verða um 7200 manns um hverja
stöð. Það svarar til þess að ca. 4
læknar vinni við hverja heilsu-
gæslustöð, en það hefur löngum
verið talað um, að hver heimilis-
læknir geti þjónað 1500-2000
manns, ef hann gegnir ekki öðr-
um störfum jafnframt. Ég hygg,
að það hafi verið rétt stefna að
stilla inn á fremur litlar stöðvar
og hafa þær fleiri. Það er margt,
sem mælir með því að hafa þann
hátt á, og væri freistandi að ræða
það nánar, en til þess er ekki svig-
rúm að sinni.
afskipta heilbrigðisyfirvalda sem
þeir kalla miðstýringu.
Þessi árátta að fá að reka
heilbrigðisstofnanir sem einka-
rekstur í ábataskyni hefur lengi
ásótt verulegan hluta íslenskrar
læknastéttar, og hefur satt að
segja gert mikið ógagn. Hún hef-
ur t.d. þvælst ótrúlega fyrir því,
ntenn svíkist um. Margir af þess-
um læknum vinna hjá því opin-
bera að meira eða minna leyti, og
ættu þeir því að geta tjáð sig um
þessa röksemd.
Önnur röksemd einkareksturs-
manna er sú, að fólk þurfi val-
frelsi. Það verði að geta valið á
milli hins opinbera kerfis og
„Þessi árátta aðfá að reka heilbrigðisstofnanir
sem einkarekstur í ábataskyni hefur lengi ásótt
verulegan hluta íslenskrar læknastéttar ogsatt
að segja gert mikið ógagn“
Eins og áður er vikið að, kom
fram gagnrýni á frumvarpið frá
læknum. Alþingi barst mótmæl-
askjal undirritað af 343 læknum,
sem flestir munu hafa verið sér-
fræðingar á sjúkrahúsum, sem
vinna á prívatstofum sem auka-
starf, en auk þess heimilislsæknar
og þá fyrst og fremst þeir, sem
starfa sjálfstætt.
Eitt af meginatriðunum í mót-
mælum læknanna, er að einungis
sé gert ráð fyrir ríkisreknum
heilsugæslustöðvum, en ekki sé
gert ráð fyrir öðrum valkosti, og
þá átt við sjálfstætt starfandi
heimilislæknum. Þessir menn
vilja fá frelsi til að reka sína
heilbrigðisþjónustu á eigin
reikning og að því er virðist án
að hægt hafi verið að búa heilsu-
gæslunni á höfuðborgarsvæðinu
viðunandi starfsskilyrði. Það er
segin saga, að í hvert skipti sem
einhver hreyfing hefur komið á
að bæta úr þessum málum hér
suðvestanlands, einkum í höfuð-
borginni, þá hafa þessir forsvars-
menn einkaframtaksins stormað
fram á völlinn og hindrað allar
framkvæmdir.
Enda þótt það komi ekki fram í
áðurnefndu mótmælaskjali, hafa
rök þessara einkarekstursmanna
m.a. verið þau, að ef læknar vinni
að heilsugæslu og raunar lækn-
ingum yfirleitt á vegum hins opin-
bera, þá gangi þar allt á afturfót-
ununt, það safnist biðlistar og
ekki hægt að skilja annað en að
einkareksturskerfisins. En þó að
þetta skraf um valkost hafi staðið
í áratugi, þá hafa ekki enn komið
fram neinar mótaðar tillögur um
það, með hvaða ha:tti þessirval-
kostir skuli vera, hvers konar
stofnanir það eru, sem fólk geti
valið aðrar en venjulegar heilsu-
gæslustöðvar. Helst virðist talað
um frístandandi einkastofur, sem
dreift sé af tilviljun til og frá um
bæinn án afskipta heilbrigðisyfir-
valda.
Nú er það skylda heilbrigðisyf-
irvalda á hverjum tíma að ákveða
með hvaða hætti heilbrigðisþjón-
ustan er rekin. Þau eru ábyrg
fyrir því, að landsmenn njóti
bestu þjónustu í þessurn efnum,
sem völ er á. Það er löngu ákveð-
ið að frumheilsugæslan skuli rek-
in á heilsugæslustöðvum, eins og
þær eru skilgreindar í lögum, og
því hefur reyndar ekki verið for-
takslaust mótmælt, bara óskað
eftir öðru kerfi jafnframt.
Heilbrigðisyfirvöldum ber því að
byggja svo margar heilsugæslu-
stöðvar í landinu, að öll heilsu-
gæsla geti farið þar fram. Yfir-
völd eru ábyrg fyrir því, að staðall
þessara stofnana sé í lagi, þar sé
aðstaða til að veita ákveðna lág-
marksþjónustu. Það fer því ekk-
ert á milli mála, að það ber að
reisa heilsugæslustöðvar, sem
fjallað er um í áðurnefndu frum-
varpi og tryggja rekstur þeirra og
sjá til þess, að þær skili þeirri
þjónustu sem til er ætlast.
Ef það er hins vegar bjargföst
sannfæring heimilislækna og
fólksins í landinu að ráðlegt sé að
gefa læknum eða öðrum
heilbrigðisstarfsmönnum tæki-
færi til að reka eina eða fleiri slík-
ar stöðvar á eigin reikning og
sanna þannig kenningar sínar,
mætti hugsanlega gefa þeim kost
á því, að því tilskildu að þær
stöðvar veiti þjónustu, sem er
sambærileg við þjónustu annarra
heilsugæslustöðva, og falli á eðli-
legan hátt inn í heilbrigðiskerfið.
Hitt er útilokað, að hætta við
þau áform, sem frumvarpið gerir
ráð fyrir. Það jafngildir því, að
heilbrigðisyfirvöld segi við þessa
lækna einkarekstursins: Hafið
þetta eins og ykkur sýnist, við
skulum borga. Með því móti
væru þau að bregðast skyldu
sinni.
Guðmundur Helgi Þórðarson cr
heilsugæslulæknir í Hafnarfirði.
Þriðjudagur 9. janúar 1990 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 5