Þjóðviljinn - 18.01.1990, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Um tjáningarfrelsið dýra
Lýðræði er venjulegá ekki
fullkomið stjórnskipulag, það
býr yfir hættum, en það er eigi að
síður besta stjórnskipulagið sem
okkur ófullkomnum skynsemis-
verum hefur tekist að upphugsa
og framkvæma. Og parað með
efnahagsskipulagi kapítalismans
- breyskur maðurinn í samruna
við óskeikult lögmálið - er það
frjálsasta hjónaband sem við
þekkjum.
Hvers vegna er samfélagið þá
ekki fullkomnara en það er? Af
hverju er óréttlætið eins mikið og
raun ber vitni? Misréttið? Óheil-
indin? Lengi vel var jöfnum
höndum reynt að finna skýringar
á þessu í eiginleikum lögmálsins
og mannsins, jafnvel heldur
meira í lögmálinu, enda virðist í
fljótu bragði árennilegra að
breyta kenningum en mönnum.
Settar voru fram ýmsar hug-
myndir um annars konar stjórn á
samfélaginu og kenningar Karls
Marx náðu meira að segja svo
langt að þær voru settar sem
stjórnskipan yfir stóran hluta
mannkyns.
Á síðustu mánuðum undan-
gengins árs hratt svo lýðurinn því
oki sem þessi stjórnskipan hafði
reynst vera um áratugaskeið. í
ljós kom að kommúnisminn var
síst betri vörn gegn breyskleika
mannsins en kapítalisminn. Um
þessi mál öll, aðdraganda þeirra
og afleiðingar, höfum við lesið á
síðum Þjóðviljans undanfarnar
vikur og mánuði, og eins og
gengur voru sumir greinahöfund-
ar slegnir en aðrir höfðu alltaf vit-
að þetta.
Víst má vera að Ólafur Ragnar
Grímsson hafi rétt fyrir sér þegar
hann segir að kommúnisminn sé
víxlspor í sögunni, allir muni
kjósa að gleyma honum hið bráð-
asta og kommúnistar utan Ráð-
stjórnarríkjanna fyrrverandi séu
aðeins afvegaleiddir jafnaðar-
sauðir. Og víst má vera að greina-
höfundur vesturþýska vikuritsins
Der Spiegel hafi rétt fyrir sér þeg-
ar hann segir að framleiðsla og
efnahagslíf fái ekki blómstrað án
samkeppni. En sjaldan er erfið-
ara að átta sig á því hvort þrá-
kelkni manns er staðfesta eða
hrifningin bjóði blekkingunni
heim og einmitt meðan hlutirnir
eru að gerast. Framtíðin er óljós-
ust allra tíða og við getum leyft
Jórunn Sigurðardóttir skrifar
okkur að velta vöngum af því að
við erum ekki í lífshættu. Eitt er
þó víst: eftir að múrinn féll og
spillingin opinberaðist er setning-
in um að kommúnisminn sé von
mannkynsins háði líkust, og var í
rauninni löngu orðin það. Nægir
að nefna heræðið, gerræðið við
hugsana- og tjáningarfrelsi, um-
hverfisspjöll, fátækt.
millistríðsáranna hailað sér glott-
andi aftur á bak í hægindastóln-
um með vindilinn og strokið ístr-
una, meðan kommúnistinn strýk-
ur beinaberri hendi niður kinn-
fiskasogið andlit og rýnir þögulu
augnaráði inn í óræða framtíðina.
Andstæðingar kommúnismans
í Austur-Þýskalandi sem náðu
eyrum heimsins fyrst fyrir
ið á tjáningarfrelsi og afskiptum
þegnanna af stjóm lands síns.
Við íslendingar þekkjum þetta
kerfi mætavel: hátt vöruverð - en
tjáningarfrelsi. Mörgum hefur
fundist tjáningarfrelsið of dýru
verði keypt, vilja ekki nýta sér
það heldur flýja land. Mótmæla
með fótunum eins og það var
kallað í Austur-Evrópu á
„Við sem eftirsitjum gœtum unnið að
því að bœta aðstœður okkar á lýðrœðis-
legan hátt, nýtt okkur tjáningarfrelsið
sem við greiðum svo dýru verði og skipt
okkur afþví hvernig okkur er stjórnað“
Kenningarnar sem kommún-
isminn byggir á voru skrifaðar á
öldinni sem leið og nú er þessi
næstum því liðin. Hún setti upp-
hefð lítilmagnans á oddinn og því
var ekki að undra þó að bestu
menn þjóðanna aðhylltust þessar
kenningar í pólitískri sannfær-
ingu sinni og eldmóði. Mann-
eskjan hefur alltaf viljað skapa
betri heim, og eftir hörmungar
síðari heimsstyrjaldarinnar þegar
óheftur kapítalismi hafði kallað
svartnætti fasismans yfir Evrópu,
var engin furða þó að trúin á
eitthvað alveg nýtt sem ekki hafði
verið reynt til þrautar vekti bjart-
ari von meðal fólks en það sem
var búið að nota og hafði ekki
jafnað hag þegnanna eða aukið
réttlæti meðal þeirra til muna.
í rauninni hafa væntingar
beggja sannast á hinum, eins og
kemur í ljós þegar litið er á
Þýskulöndin tvö. Hreinræktaði
kommúnisminn í austurhlutan-
um sýndi sig í frelsisskerðingu og
skorti, meðan kapítalisminn í
vesturhlutanum sannaði hið forn-
kveðna, að þegar undir einn
hleðst, annar undir treðst. Samt
hefur kapítalisminn sigrað og get-
ur eins og í áróðursleikhúsum
tveimur árum hugðu ekki á bylt-
ingu. Þetta fólk vildi halda ýms-
um ótvíræðum kostum hins
kommúníska samfélags, eins og
félagslegu öryggi, virðingu fyrir
hinum vinnandi manni, lágu
verði á nauðsynjavöru og fleira,
en það vildi opna samfélagið,
gera þegnunum kleift að taka
þátt í því, auka tjáningarfrelsi,
vernda umhverfið. Krafan var
ekki um blóðuga samkeppni
markaðsfrelsisins og þrjátíu teg-
undir af þvottaefni.
Málflutningur þeirra vakti
vonir í brjóstum vinstrisinna í
allsnægtum sínum á vestur-
löndum um að kommúnismann
mætti endurbæta. Nú virðist hins
vegar ljóst að ekki verður bæði
sleppt og haldið fremur en oft
áður. Frjálsa markaðssamfélagið
er það sem koma skal og þar
munu engin grið gefin né frestur
til að sannreyna hvort kenningar
marxismans um jöfnuð hefði
mátt framkvæma á annan hátt.
Fyrir tveim vikum var niður-
greiðsla ríkisins á barnafötum
felld niður í Austur-Þýskalandi,
brauð, húsaleiga og fargjöld al-
menningsvagna munu fylgja í
kjölfarið. Þetta virðist vera verð-
haustmánuðum. Og eins og
venjulega förum við íslendingar
fram úr öllum þegar reiknað er
hlutfallslega. Hópurinn sem hef-
ur yfirgefið ísland á undan-
gengnum misserum er hlutfalls-
lega stærri en sá sem fór frá
Austur-Þýskalandi í haust sem
leið!
Eftir sitjum við og gætum víst
með öfugum formerkjum gengið
um göturnar og hrópað „Við
erum þegnarnir", þetta samfélag
er fyrir okkur og „Við verðum
hér kyrr“, viljum vinna að því að
bæta aðstæður okkar á lýðræðis-
legan hátt: nýta okkur tjáningarf-
relsið sem við greiðum fyrir dýru
verði og skipta okkur af því
hvernig okkur er stjómað. Við
viljum hafa áhrif á forgangsröð
framkvæmda.
Nú standa fyrir dyrum
sveitarstjórnarkosningar um allt
land. Eitt megineinkenni lýð-
ræðis eru einmitt frjálsar kosn-
ingar með vissu millibili þar sem
þegnunum gefst kostur á að gefa
stjórnendum sínum einkunn fyrir
unnin störf og jafnvel fella þá ef
þeim líka þau ekki. En oft hafa
vaninn og ættartengslin meiri
áhrif á hvar við setjum krossinn á
kjörseðlinum en vandleg íhugun
um hvort viðkomandi flokkur
hafi markað stefnu og komið
þeim hlutum í kring í samfélaginu
sem okkur finnast mest um verð-
ir.
Fjármagn er alltaf takmarkað,
en hefur fénu einkum verið varið
til hluta sem okkur eru mikilvæg-
ir, blómlegu mannlífi til fram-
dráttar? Mun t.d. Davíðsrassinn
ofan á tönkunum í Öskjuhlíðinni
- þótt hann virðist ólíkt stinnari
en frumgerðin - auðga mannlífið
í henni Reykjavík eða bæta líf al-
mennings? Sömu spurningu má
varpa fram um ráðhúsið í Tjöm-
inni. Á sama tíma og yfirvöld í
stórborgum heimsins berjast
hatrammlega við iðnað og bfla-
ómenningu til að endurvekja og
viðhalda lífríkjum innan borgar-
marka sinna þá setja borgaryfir-
völd í Reykjavík stórbyggingu
ofan í eitt af örfáum lífríkjum sem
enn eru eftir í þessari borg.
Númer hvað skyldu eilífðar-
málin: dagvistun barna,
heilsdagsskólar og skólamáltíðir
vera hjá hinum háu herrum?
Gömul tugga segja kannski
margir, já vissulega, en eigi að
síður óleyst mál sem veldur mikl-
um vanda og aukaálagi á mörgum
heimilum hér í borg. Fyrir utan
þann vanda sem blasir við um
hverja helgi í miðbænum.
Stöðugt fleira fólk flyst til
Reykjavíkur utan af landi og á-
stæðunnar fyrir því er ekki að
leita í borgarsollinum. Borgaryf-
irvöld verða að takast á við
breyttar aðstæður sem þessu
fylgja, en almenningur annars
staðar en í Reykjavík verður líka
að nýta sér kosti hins dýra tján-
ingarfrelsis og athuga hvort
flokkarnir sem þeir kusu til að
stjórna bæjar- eða sveitarfélagi
sínu hafa staðið sig í stykkinu og
verndað byggð á staðnum með
nauðsynlegri félagslegri þjónustu
og fjölbreyttu atvinnulífi.
En í bili ætla ég að láta mér
nægja borgina. Á næstu vikum
langar mig að gaumgæfa hér í
blaðinu ýmis mál sem gætu
gleymst í komandi kosningaum-
ræðu andspænis stórframkvæmd-
unum á vegum borgarinnar.
Jórunn Sigurðardóttir er leikkona,
nýlega flutt heim frá Vestur-
Þýskalandi.
í grein sem fvar Jónsson skrifar
í Þjóðviljann fimmtudaginn 4.
janúar fjallar hann um mikilvægi
háskóla á Akureyri (HA, stytting
ívars sjálfs). Með stofnun hans á
þyngdarpunktur rannsókna, sem
tengjast atvinnulífinu, að flytjast
frá höfuðborgarsvæðinu. í
greininni tekst ívari að skrifa
nánast allar rannsóknastofnanir
atvinnulífsins norður; stóran
hluta Háskólans, Iðntækni-
stofnun, Hafrannsókn og Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins.
Það sem upp á vantar á síðan að
stofnsetja fyrir norðan. Rökin
fyrir flutningunum eru þau, að
stofnanir séu nú stefnulausar og
stöðnuð bákn borgríkisins án
tengsla við atvinnulíf lands-
manna, eða eins og ívar kemst að
orði:
„Frá sjónarmiði nýsköpunar
nýtist starfsemi Háskóla íslands
og rannsóknastofnana atvinnu-
veganna í Reykjavík ekki sem
skyldi, því bæði skortir makvissa
samhæfða rannsókna- og
þróunarstefnu fyrir þessar stofn-
anir og þær hafa hneigst til að afla
sér sértekna með skammtíma
þjónustuverkefnum fyrir fyrir-
tæki. Við þetta bætist að HÍ hefur
brugðist sem sjálfstæð akademísk
rannsóknastofnun, sem gæti
Báknið norður
stuðlað að langtímastefnu-
mörkun fyrir íslenskt atvinnulíf.”
Með norðurflutningunum og
langtímastefnumörkum væntan-
legrar „rannsóknastofnunar á
sviði vísinda- og tæknistefnu”
Örn Jónsson skrifar
framtíðarsymfóníu ívars, þegar
hann heimfærir stefnu, sem f
rauninni er miðuð við landið allt,
upp á nýstofnaðan HA. Þar kem-
ur í ljós að flest vantar og ríkið vill
ekki skaffa af samsærisástæðum.
. .finnst mér ómaklegt hjá honum að
horfa gjörsamlegafram hjá þvísem vel
hefur verið gert á undanförnum árum“
ætlar ívar að leysa nátttröllin úr
álögum og breyta þeim í alls-
herjar þróunarstofnun í anda
MITI í Japan, en þeirri stofnun er
að hluta til þökkuð velgengni
Japana á heimsmarkaði. Hér er
stórt hugsað.
Stórhugur og
raunsœi
Stórhugur og raunsæi verða að
fara saman.. Falskur tónn læðist í
Sagt hefur verið að í útópíunni
sé alltaf sól og versti óvinur
ólskinslandsins sé framkvæmdin.
Þær stofnanir og það starf sem
ívar lýsir eftir fyrirfinnast hér-
lendis, þótt staðsetningin sé ívari
ekki að skapi. Hvert er t.d. hlut-
verk Rannsóknaráðs ríkisins ef
langtímastefnumörkun á sviði
„vísinda- og tæknistefnu” er utan
verksviðs þess? Og utan dag-
skrár, hvers vegna fær Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins
ekki aðgang að væntanlegri para-
dís fyrir norðan?
ívar nefnir þrjár forsendur
fyrir árangursríkri nýsköpun.
Þær eru; „mikil og útbreidd
þekking tengd frumvinnslu-
greinunum, náin tengsl þeirra
sem framleiða vélar fyrir frum-
framleiðslu og fyrirtækja í frum-
framleiðslu og öflug starfsemi há-
skóla og tæknistofnana ríkisvald-
sins sem hafa það hlutverk að
flytja inn og þróa hátækni og
staðfæra og dreifa út í atvinnu-
lífið.”
Ég er sammála þeirri skoðun
ívars að náin tengsl opinberra
rannsóknastofnanna og atvinnu-
lífsins sé ein af frumforsendum
öflugrar nýsköpunar. Aftur á
móti finnst mér ómarklegt af
honum að horfa gjörsamlega
framhjá því sem vel hefur verið
gert á undanförnum árum. Ég
ætla að fjalla um þessar forsendur
nánar út frá því starfi sem hefur
verið unnið og er verið að vinna.
Dæmin eru tengd sjávarút-
veginum vegna þess að tilefni
greinarskrifa hans er einmitt að-
för ríkisvaldsins og sérhags-
munaafla innan Háskólans að
sjávarútvegsdeild HA. Hliðstæð
þróun hefur einnig átt sér stað í
öðrum greinum.
Þróunarstarf
fyrirtœkja
Þróunarstarf fyrirtækja hefur
aukist á undanförnum árum. Fyr-
irtækin sjálf hafa haft þar frum-
kvæði, en þátttaka rannsókna-
stofnana fer stöðugt vaxandi. Að
vísu er rétt að fá fyrirtæki hafa
efni á umfangsmiklum grunn-
rannsóknum, en markviss vöru-
þróun er orðin almenn, bæði í
frumvinnslu og úrvinnslu. Sömu
sögu er að segja um tækni-
væðingu, framleiðniaukandi að-
gerðir og gæðastjórnun.
Útflutningur á framleiðslu-
tækjum fyrir sjávarútveg hefur
margfaldast á síðastliðnum árum
og nemur verðmæti hans nú
hundruðum miljóna. Páll Gísla-
son, framkvæmdastjóri ICEC-
ON, hefur margsinnis bent á að
það verklag og sú reynsla sem
starfsfólk í sjávarútvegi ræður
yfir sé sú þekking sem útlending-
ar hafa mestan áhuga á að kaupa.
Til þess að af kaupunum geti orð-
Framhald á bls. 6
Flmmtudagur 18. janúar 1990 ÞJÖDVIUINN - SfÐA 5