Þjóðviljinn - 31.01.1990, Síða 5

VIÐHORF
Samfylking eða auður seðill
Ari Trausti Guðmundsson skrifar
Ég er fæddur og uppalinn
Reykvíkingur og ekki eldri en svo
að ég hef náð að verða aðnjót-
andi fáeinna áratuga þjónustu
Sjálfstæðisflokksins í borgarmál-
efnum. Fylgst með skipulagsb-
rengli sem felst í því að búa til allt
of víðfeðma byggð bútaða niður í
svefnþorp, nokkra miðbæi, yfir-
fullar samgönguæðar og fyrir-
tækjagettó sem eru ófrágengin í
áratugi. Horft á offjárfestingu í
atvinnuhúsnæði en vanfjárfest-
ingar í félagsþjónustu. Búið við
vaxandi mengun, lítt nýtanleg
útivistarsvæði og séð hvernig yfir-
bragð misgamalla (og þéttbýlla)
hverfa er skemmt með eyðingu
húsa eða ýmsum nýbyggingum úr
öllu samhengi við umhverfið.
Ég er marxisti sem samsama
það hugtak við alþýðuvöld og er
hvorki í Alþýðubandalagsfélagi
Reykjavíkur né Birtingu. Kaus
Kvennalistann tvisvar. (Þetta er
nauðsynleg kynning svo pistillinn
verði nú settur undir rétt mæliker
- og fái réttar háðsglósur í nafn-
lausu dálkum blaðanna).
Auðvitað hefur margt nýtilegt
flotið með í þróun Reykjavíkur;
íslenska stjórnleysið og hittni ein-
staklinga eða samtaka hefur
gróðursett marga fjóluna í arfan-
um sem verður meginuppskeran
ef svo heldur áfram sem gengið
hefur hingað til. Kjarninn í stefnu
þeirra fulltrúa eignafólks og at-
vinnurekenda sem ráða borgar-
þjónustu Sjálfstæðisflokksins
hefur verið: Arðurinn í fyrirrúmi.
Starf margs ágætisfólks í fót-
gönguliði flokksins á öðrum nót-
um breytir engu þar um.
Þessi stefna hefur meirihluta
atkvæðisbærra Reykvíkinga þótt
betri en annað sem ekki hefur
arskeið borgarinnar er liðið, og
vandamálin hrannast upp, hraðar
en áður, fer stór hluti kjósendam-
eirihlutans að efast um stuðning-
inn við stefnu Sjálfstæðisflokks-
ins. Svona hugsýn hafnar margur
sá sem er í hagsmunatengslum
við flokkinn. Hún er samt rétt því
félagslegar lausnir í samvinnu
þorra borgarbúa geta einar bætt
/
„Eg er marxisti sem samsama það
hugtak við alþýðuvöld og er hvorki í
Alþýðubandalagsfélagi Reykjavíkur né
Birtingu. Kaus Kvennalistann tvisvar“
verið látið reyna á - fyrir utan
misheppnað samstarf „vinstri“
borgarmálasérfræðinga sem ent-
ist varla eitt kjörtímabil. Par
skorti fyrst og fremst á samstarf
við almenning, raunhæfa stefnu
og miklu meiri tíma..
Héðan í frá, þegar örasta vaxt-
samgöngur, fimmfaldað dagvist-
arrýmið, hreinsað forir, grætt
njólaholt, bætt strendur og loft,
minnkað vinnuálag, fækkað
afbrotum, komið á einsetnum
skóla, þétt byggð og tryggt at-
vinnu svo eitthvað sé nefnt. Lýð-
ræði er meira en kosningar á fjög-
urra ára fresti, hverfafundir
flokka eða opnir borgarstjórnar-
fundir. Lýðræði er tafsamt starf
við að hlusta á hugmyndir, móta
áætlanir og kröfur með þeim sem
eiga að nota áætlanirnar; lýðræði
er óþægilegt valdaafsal; lýðræði
er áratugalangt ferli. Og ekki að-
eins þetta, heldur hefur hugtakið
margar merkingar eftir þeim
höfuðstéttum þjóðfélagsins sem
eiga ólíka hagsmuni.
Ef nú flokksmenn, fylgismenn
og forystumenn (karlar eða kon-
ur) 5-6 flokka eða framboða í
Reykjavík ná ekki að búa til eitt
öflugt félagshyggjuframboð ger-
ist margt. Einhverjir - eins og
Borgaraflokksmenn, Framsókn-
aroddvitar og landsfundur
Kvennalistans - standa eftir með
fylgistap og minni æru en áður.
Aðrir - eins og kratahluti AB og
mest allur Alþýðuflokkurinn fá
mark ódugandi íhalds en Birting
verður ber að því að lítt rök-
studda greiningin um „sögulegt
hlutverk lýðræðislegrar jafnaðar-
mennsku" er innantóm orð.
Auðvitað er slíkt framboð til
einskis án skýrrar og vandaðrar
stefnu. Kjarni hennar er Sjálfs-
tæðisstefna með öfugum for-
merkjum í mörgu (alls ekki öllu!)
Auðvitað er allt of seint farið af
stað. En ekki fullreynt fyrr en all-
ir hafa sagt nei aðrir en þeir sem
ekki eru spurðir: Alþýða manna í
borginni.
Flokksleysingjar (tímabundn-
ir, vonandi) og obbinn af félags-
lega sinnuðu fólki í flokkunum
umræddu hljóta að verða fyrir
miklum vonbrigðum ef ekki
reynir á samfylkingarframboðið.
Ég lofa því að verði listamergðin
söm og áður og jafnvel þótt kröt-
um beggja A-flokka takist að
sjóða saman lista „ofanfrá" skila
ég auðu. Hvet aðra til að gera það
sama. Þá skilst einhverjum alvar-
an í borgarmálefnunum.
Arí Trausti Guðmundsson er jarðeðl-
isfræðingur.
Opið bréf til Arna Böðvarssonar
Fleira þarf í dansinn en fína skóna
Kæri Árni Böðvarsson!
Þú varst svo vinsamlegur að
senda mér tímarit þitt, Tungutak
Nr. 43. Hafðu fyrir það beztu
þökk. Auðvitað geri ég ráð fyrir
að þú viljir heyra álit mitt á heft-
inu; og mun svo eftir ganga.
En áður en ég fer medias in res
vildi ég beina til þín einskonar
inngangsfyrirspurn. í orðabók
Menningarsjóðs, sem þú hefir rit-
stýrt af mikilli kostgæfni, tekur
þú orðið að „knésetja“ og gefur
því tvennskonar, í rauninni and-
stæða merkingu: 1) að setja ein-
hvern á kné sér; 2) að koma ein-
hverjum á kné.
Nú minnist ég þess, að Árni
Pálsson snuprar í ritgerðasafni
sínu íslenzka blaðamenn fyrir að
greina hér ekki á milli. Prófessor-
inn segir: „Dæmi: að knésetjae-n
halda þeir (fréttaritarar) að sé
sama sem að koma einhverjum á
kné“ (Á víð og dreif, bls. 264,
Rvík. 1947.) - Mér sýnist það
vera contradictio in adjecto,
beinlínis mótsögn í sjálfu sér, að
láta eitt og sama orð hafa tvær
algjörlega andstæðar merkingar:
að gera gælur við barn, láta vel að
því (sbr. vísuna: Ríðum heim til
Hóla, pabba kné er klárinn
minn), og svo hinsvegar: að „slá
mann niður í skítinn". Sem sagt:
að klappa á annan vangann og
löðrunga svo hinn. Danska tekur
hér af öll tvímæli, því at knæsætte
merkir að ættleiða e-n, gera ein-
hvern að kjörbarni.
Með þessu er táknfræði tung-
unnar að engu höfð. Vonandi er
það ekki árátta á ykkur málfræð-
ingum að viðurkenna ranga orð-
myndun eða orðsviðáttu sem
rétta, sé hún bara nógu oft og af
nógu mörgum ítrekuð. Ekki
verður lygin sannleikur, þótt í sí-
fellu sé hún endurtekin. Skýr
hugsun og gott málfar haldast
jafnan í hendur. En því miður eru
þeir alltof margir, sem ekki
nenna að hugsa. Ærleg hugsun,
og enn frekar rökvísleg hugsun,
getur verkað truflandi. Makráðir
vilja menn njóta neyzluvelferðar,
dotta í værugirni fjölhyggjunnar.
Þótt veröldin sé á tjá og tundri
allt um kring, er lausnarorðið
bara: don’t worry, be happy.
Til dæmis um annarlegt hug-
takahúshald vildi ég geta þess, að
ég hefi (á prenti) sætt átölum fyrir
að nota orðið að knésetja rétti-
lega: að hampa e-m á kné sér, nl.
að viðurkenna e-n (Jón Þórarins-
son). Margir skripla hér á sköt-
unni.
Gríska orðið músík (mousiké)
hefur verið íslenzkað sem tónlist,
hljómlist, sönglist. Með þessu
listar-viðhengi er merkingin
þrengd til muna; því að músík var
upprunalega aðeins hversdagsleg
tjáning mannsins, viðbrögð við
tilvist hans í margvíslegum mynd-
um, jafnvel áður en hann mótaði
sér heilsteypt tungumál. Þess-
vegna er ekki hægt að ræða um
tón-LIST hjá náttúruþjóðum
(negrar, indíánar). Tóntjáning
þeirra var eingöngu hluti af
þeirra eðlislægu náttúru og nátt-
úru umhverfis: hún var náttúru-
bundin, ekki listbundin; hún var
miðill fyrir hugsanir, tilfinningar
og þá einnig farkostur tjáskipta.
Þannig iðkuðu og íslendingar
sína músík um sex alda skeið í
rímnakveðskap, sem nær stendur
upphafinni framsögn en reglu-
legum söng (svipaður flutnings-
háttur tíðkaðist meðal Grikkja;
kviðurHómers). Listmúsík verð-
ur þá fyrst til, en handverksleg
kunnátta eflir hugkvæmnisgáfu í
fjölradda samstöðu ritaðs tón-
bálks.
Persónuleiki manns vex ekki,
þótt hann skreyti sig með orðum.
Músíkin batnar ekki við það að
vera kölluð tónlist. Nú er þá líka
svo komið, að sérhver maðka-
fjörusnáði semur og flytur tónlist
á tónleikum með hljómsveit sinni.
Hér nær hugtakafölsun hámarki.
Tónlist er orðin að slagara sem
dægurflugu, tónleikar notaðir
sem skiptimynt fyrir meira og
minna „fordópaða" unglinga-
músík-framleiðslu og þarmeð
gefandi í skyn, að hér sé um að
ræða konsert. Loks er hugtakið
hljómsveit tekið traustataki, en
það átti upphaflega að vera þýð-
ing á alþjóða orðinu orkestur og
skyldi merkja stóran hóp hljóð-
færaleikara, 20-80 menn, sem á
hljómleikum fluttu sígilda eða
klassíska músík, konsertgestum
til eyrnayndis og uppbyggingar.
Þannig eru grundvallarhugtök
þeirrar listgreinar og menningar-
arfs, sem við köllum Evrópu-
músík um 2500 ára skeið, misnot-
uð og rangfærð. Að baki slíkrar
brenglunar býr auðvitað blekk-
ing. Sístæð orð glata gildi sínu.
Þau eru ekki lengur ávísun á þau
verðmæti, sem menningarsagan
hefur eignað þeim. í rauninni
göfug hugtök eru þannig afkynj-
uð og dregin niður í svaðið, því
miður oftast í fjáröflunarskyni.
Undir yfirskini listar, konserts og
menningar er reynt að villa
mönnum sýn og komast hjá því
að greiða stórar skattfúlgur í rík-
issjóð.
Almennt séð álít ég enga á-
stæðu til þess að forkasta orðinu
músík, sem allar Evrópu-þjóðir
nota og aðrar fleiri. Ég held, að
ávinningur okkar sé ekki fólginn í
því að vera endilega öðruvísi en
allir aðrir. Þótt heilbrigð hrein-
tungustefna sé góðra gjalda verð,
þá má hún ekki verða að einangr-
unarstefnu, sérvizku og útúr-
boruhætti. Hún má ekki torvelda
mönnum leið til skynsamlegrar
og rökréttrar hugsunar. Máske er
þá líka falið svolítið
sannleikskorn í ummælum norð-
lenzka kennarans, að það hefði á
íslenzku máli ekki verið hugsað,
heldur bara rímað (sbr. hending-
arpartinn „ála-bála“, sem er
meiningarleysa, til þess að ríma
við „mála skála“).
Ég lít svo á, að við eigum að
fara varlega í það að nota tung-
una til of mikillar tilraunastarf-
semi, að iðka það sem einskonar
„sport“ að smíða allskyns nýyrði,
sem oft verða jafnvel torskildari
en sjálft upprunaorðið (gjarna al-
þjóðlegt), enda þótt nýyrða-
myndun sé jafnan heillandi við-
fangsefni. Bretadans gefur ekki
betri mynd af þeirri dansiðkun en
angiaise; eftirsóknarverðast er að
fræðast um sporatilhögun dans-
ins og sjá hljóðfallsgerð og
laglínumyndun í þesskonar
dansmúsík (nótnadæmi). Eina
tilvísun þýðingar er, að dansinn
hafi verið iðkaður (og til orðinn)
meðal Englendinga. Svo mætti
lengi upp telja.
í ritum mínum hefi ég reynt að
gera skil ýmsum grundvallarat-
riðum á þessu sviði: Almenn tón-
fræði (1944), Kennslubók í tón-
fræði (1975), Tónmenntir, tvö
bindi (1977,1980), íslenzkar tón-
menntir (1980), ennfremur í
tímaritinu Tónlistin (1941-47),
einnig í þýðingu minni: Saga tón-
listarinnar (1946). Auðsætt er, að
ekki séu öll kurl komin til grafar.
Því er athyglisverð hugmynd þín
um allsherjaryfirlitsrit, er reki og
skýri notkun músíkhugtaka í ís-
lenzkum bókmenntum og mæltu
máli.
Ég sleppi nú frekara niðurlags-
þætti eða „koda“ og tylli hér aft-
an í fulkomnum alendi á for-
hljómi eða dómínant með
leiðsögutóni í yfirrödd. Tímaritið
sendi ég þér aftur sem „reprise“
með öllum mínum „díalektísku"
athugasemdum, svo að þú sjáir,
hve grátt það hefir verið leikið
með fjölmörgum „krómatískum“
innskotum. Eftir lestur þinn
„prima vista“ vænti ég þess að fá
þennan krambóleraða ramma-
slag endursendan með þinni náð-
arblessun eða fordæmingu.
Með öllum beztu óskum um
gifturíkt ár, hæfilega blandað
streituhljómi og blíðskaparómi,
þinn einlægur
Hallgrímur Helgason
Eftirmæli um
Sigfús B.
Sigmundsson
kennara frá Gunnhildargerði Hróarstungu
Fæddur 11. apríl 1905 - Dáinn 15. janúar 1990
Nú er Sigfús fallinn frá
fyrír dauðans Ijá
allir munu harma hann
heiðursmann.
Öll af prýði verk sín vann
veika og snauða gladdi hann
þeir sem að hann þekktu best
þeir hann trega mest.
Að launum fyrir lífsstarf hlýtur
að Ijóssins föður elsku nýtur
hérvistina honum þökkum
huga klökkum.
Björgvin Magnússon
Miðvikudagur 31. janúar 1990 þjóðVILJINN - SÍÐA 5