Þjóðviljinn - 24.05.1990, Blaðsíða 24

PISTILL
EINAR MÁR
GUÐMUNDSSON
SKRIFAR
Gjaldþrot
og gróska
Hvaðan kemur listin? Þessi
spurning kann að hljóma einsog
upphaf á ritsmíð eftir Mao Tse-
Tung: Hvaðan koma réttar hug-
myndir? Falla þær af himnum
ofan, spurði Mao og hélt nú al-
deilis ekki.
Það mætti líka hefja þennan
pistil og segja að með flugvélum
tækju þjóðflutningarnir miklu
ekki langan tíma. Eins liggur
margra alda þróunarsaga að baki
eldspýtustokknum sem þú
gengur með í vasanum.
f stuttu máli sagt: Fjarlægðirn-
ar hafa styst og tíminn skroppið
saman. f>ú getur gengið inn í
bókabúð, keypt heilt söguskeið í
pappírskilju og stungið því í vas-
ann.
Þetta eru gróskutímar: umrót,
breytingar, krossgötur, vegamót;
orð sem mæta okkur aftur og aft-
ur. Orsakir þessara gróskutíma
erh margvíslegar: auknar and-
legar samgöngur, sjálfstæðisbar-
átta þjóða, ótti við gereyðingu og
fleira. Hálf öld er þurrkuð út á
einni viku eða hún líður á tveimur
dögum.
I listsköpun, bæði sagnalist og
myndlist, hafa menn æ meir losn-
að við gamla drauga: farg frum-
leikans, kröfu nýjunganna. Máli
myndlistarmaður góða mynd
skiptir það hann engu máli þótt
einhver komi og segi: Petta er
bara landslagsmynd.
Það er sambandið við verkið,
andinn sem miðlað er, sem
skiptir máli. í listsköpun vega
augnablikin salt við hefðina og
blandast henni í hlutföllum sem
ekki verða mæld.
Listinni má líkja við lítið barn
sem situr fyrir framan stóran
spegil en sér í speglinum gamlan
mann; minningu sína. Allt sem
gert er í dag helgast af samband-
inu við fortíðina, hvflir í vöggu
hefðarinnar.
Ríkjandi drættir í hefð ís-
lenskrar listsköpunar eru sögu-
legs eðlis. Okkar listræna hefð er
sagnahefð. Oft er sagt að sú hefð
hvfli einsog skuggi yfir allri list-
sköpun. En gleymist þá ekki að
bæta við að hún er einnig birta
hennar?
Jafn auðvelt og venjulegum
manni getur veist að útskýra mál
sitt með einföldu dæmi, sögu af
manni eða konu, jafn erfitt getur
þeim sama veist að skýra sín sjón-
armið eftir reglum fræðilegrar
kúnstar. Helst að stjórnmála-
menn og hagfræðingar setji mál
sitt fram án sagna, enda skilja þá
mjög fáir.
Þrátt fýrir hörmungar af ýmsu
tagi, eldgos, hafís og aðra óáran,
eru nokkrir rauðir þræðir sem
ganga í gegnum sögu þjóðarinn-
ar. Hún á sinn grunn í sögum,
veiðum og bústörfum. Þó telja
sumir að henni sé best borgið
breytist hún í einn risavaxinn
heildsala.
Reikningsdæmi einsog þau
hvað spara megi marga miljarða
séu kartöflur innfluttar eða
bændum og sauðfé komið fyrir
kattarnef eru öll út úr kú, sett
fram af mönnum sem misst hafa
allt samband við söguna og sjá
hana aðeins sem tölfræðilegt
línurit.
Þannig rambar sauðkindin,
sem fylgt hefur okkur frá fyrstu
sögunni, nú um leiðara blaðanna:
en þótt henni verði varpað á
haugana og rótað yfir hana með
jarðýtum eða flutt inn í loftþétt-
um umbúðum, samkvæmt úr-
beinuðum hagfræðikenningum,
mun hún ávallt skjóta upp kollin-
um, sviplaus en með augun full af
þjáningum.
Sú andlega uppgjöf sem birtist
í kerskálarómantík stjórnmála-
manna er gott dæmi um hve tæpt
samband sögu og samtíma er orð-
ið. í landi ótæmandi möguleika
dettur einni menntuðustu þjóð
veraldar ekkert annað í hug en að
biðla til stórlaxa um rauðglóandi
kerskála.
En kannski eru menntamenn
þessarar menntuðu þjóðar bara
lokaðir inni á kontórum og kunna
ekkert annað en að hlýða. Þeir
geta karpað um í hvaða firði ker-
skálarnir eiga að vera en síðan
ekki söguna meir.
Séu þeir til vinstri bætast við
deilur um skipulagsmál, karp um
kosningar í nefndir og persónu-
legur skætingur sem engum kem-
ur við nema þeim sem orðið hafa
fyrir slíku andlegu gjaldþroti að
búið er að innsigla alla hugsun.
Á þrettándu öld sátu lærðir
menn víðs vegar um landið og
skráðu sögur sem sagðar höfðu
verið: breyttu staðreyndum í
bókmenntir. Þótt enginn viti með
vissu hverjir þessir menn voru
eða hvað þeir hétu, hafa sögur
þeirra lifað; svo ódauðlegar að
enn þann dag í dag eru til menn
sem aldrei hafa lesið þær í bók en
kunna þær samt utanbókar.
Og hvert sem við förum hittum
við sögumenn. Alls staðar skilur
maðurinn eftir sig slóða af orð-
um; atvik í frásögur færandi. Já,
hvaðan kemur listin? Orðin
koma upp úr hafinu einsog Iífs-
björg þjóðarinnar og þau spretta
út úr auðninni, þokunni, rigning-
unni, hinum gráa hversdagsleika
sem er ekki bara grár, úr þorp-
um, bæjum og sveitum.
Við getum ímyndað okkur að
hingað komi ókunnur maður.
Hann tekur leigubfl gegnum
þokugrátt regnið og spyr bflstjó-
rann þegar þeir eru stopp á rauðu
hvernig hægt sé að ímynda sér að
í þessum gráma búi söguþjóð.
Bflstjórinn segir að það sé einmitt
ástæðan: við slíkar aðstæður
kvikni sögurnar einsog græna
ljósið í götuvitanum. Með öðrum
orðum: Allt í kringum okkur
liggja hin andlegu djúpmið, auð-
lindir hugans.
Hópurinn Mexíkanskur hundur skemmtir á Listahátíð í júní.
Mexíkanskur hundur
Músíkleikhús frá Hollandi á Listahátíð
De Mexicaanse Hond eða
Mexíkanskan hund kallar sig
hópur hollenskra fjöllistamanna
sem hingað koma á Listahátíð.
Mexíkanskur hundur er hópur
leikara, tónlistarmanna, mynd-
listarmanna og hugvitsmanna frá
Amsterdam. Sýning þeirra,
Norðurbærinn, er blanda af
rokktónlist, söng og leik. Auk
þess er lýsing og sviðsmynd sér-
stæð, og inn í sýninguna er fléttað
kvikmyndum og alls kyns furðu-
legum uppátækjum.
Norðurbærinn er í alla staði
óvenjuleg sýning og hefur hópur-
inn flakkað með hana um heim-
inn. Hvarvetna hafa þau hlotið
lof fyrir frumlega og dæmalausa
leiksýningu.
Forsprakki hópsins er Alex
van Warmerdam, leikritahöf-
undur, sviðshönnuður, leikari og
leikstjóri. Meðlimir auk hans eru
bræður hans tveir, Marc og Vinc-
ent. Marc er leikari og fram-
kvæmdarstjóri Hundsins, en
Vincent semur tónlistina og spil-
ar á gítar. Leikkonan Loes Lucra
þykir allra kvenna fyndnust og
Ast Ceelan er Ieikstjóri og eftir-
sóttur kvikmyndaleiicari. Christi-
an Musier lemur listavel á
trommurnar, og er þá hópurinn
upptalinn.
Spangól Mexíkanska hundsins
mun heyrast í borginni um miðj-
an júní en miðasalan hefst í dag.
BE
Þrír pýramídar og Sfinxin, eitt verka Olli Lyytikainen á Listasafni is-
lands.
Draumnum að Ijúka
Síðasta sýningarhelgi á verkum Lyytikainen
Sýningu á verkum Finnans Olll
Lyytikainen í Listasafni íslands
fer senn að Ijúka.
Draumur í fjórum litum er yfir-
skrift sýningarinnar, sem er sýn-
ing á verkum Olli unnin á árunum
1969-1985. Hann lést úr of-
drykkju aðeins 37 ára gamall árið
1987.
Olli Lyytikainen þótti um
Þjóðleikhúsið er nú í leikför um
Vesturland meö Stefnumót í far-
teskinu. í kvöld verður hópurinn í
Lyngbrekku á Mýrum. Síðan
liggur leiðin til Búðardals, Stykk-
ishólms, Ólafsvíkur, Hellissands
og Akraness.
Stefnumót er byggt á stuttum
leikritum eftir nokkra kunna er-
lenda höfunda, þá Peter Barnes,
Michel de Ghelderode, Eugene
Ionesco og David Mamet. Leik-
margt óvenjulegur listamaður og
náði hann sérstaklega mikilli
færni í meðferð vatnslita. Olli
fjallar mikið um hversdagsleg
atvik með súrrealísku og kímnu
ívafi.
Sýningunni lýkur um þessa
helgi, en 2. júní opnar sýning á
verkum súrrelastans André Mas-
son í Listasafninu.
stjórar eru fjórir talsins, allt ungt
fólk sem nýlega hefur lokið námi.
Meðal leikenda eru fjórir leikar-
ar sem eiga fjörtíu ára starfsaf-
mæli um þessar mundir, eins og
Þjóðleikhúsið. Það eru þau Bald-
vin Halldórsson, Bryndís Péturs-
dóttir, Róbert Arnfinnson og
Herdís Þorvaldsdóttir. Auk þess
taka þátt í sýningunni tveir gam-
alkunnir Ieikarar sem fóru á eftir-
laun í vetur, þeir Bessi og Rúrik.
Fær fiðlu-
leikari
Gerður Gunnarsdótt-
ir fiðluleikari varð í
fyrsta sæti í keppni í
fiðluleik í Hollandi
íslensk stúlka, Gerður Gunn-
arsdóttir, hlaut fyrstu verðlaun í
svonefndri Postbank-Sweelinck-
keppni í fiðluleik í Amsterdam
nýlega.
Þrettán fiðluleikarar frá ýms-
um löndum tóku þátt í keppn-
inni. Að keppni þessari standa
tónlistarháskólinn Sweelinck
Conservatorium, þar sem Gerð-
ur stundar nám, og Postbank,
einn stærsti banki í Hollandi.
Verðlaunin auk peninga er að
koma fram á tónleikum, og mun
Gerður leika einleik með sinfóní-
uhljómsveit Sweelinck Conser-
vatorium í Concertgebouw tónl-
eikahúsinu í Amsterdam í haust.
BE
Gerður Gunnarsdóttir fiðluleikari
24 SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Fimmtudagur 24. maí 1990
Stefnumót á Vesturlandi
Þjóðleikhúsið í leikför um landið