Þjóðviljinn - 31.07.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVILIINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
í heyönnum
Eitt af þeim ágætu menningarverömætum sem Islend-
ingar hafa varöveitt lengur en aðrar þjóðir er gamla miss-
eratalið, en því fylgir m.a. að telja vikur árstíðanna og
halda um leið gömlum mánaðanöfnum. Samkvæmt
þessu teljum við nú 16. viku sumars á íslandi og Heyannir
byrjuðu um helgina. Má það víst heita nokkurt dæmi um
breytta hætti, að rúmur mánuður er samt síðan hey-
skapur byrjaði víða um land og sums staðar er honum
alveg eða nær lokið.
Nú er svo komið, að margir bændur hafa ræktað meira
land en þeir geta nýtt til heyskapar og jafnvel til beitar.
Framleiðslustýringin hefur valdið því að hluta, en einnig
eru þess dæmi að ráðist hafi verið í nýræktir án þess að
bein þörf hafi verið fyrir þær.
Þóroddur Þóroddsson, framkvæmdastjóri Náttúru-
verndarráðs, lýsir því í viðtali við helgarblað Tímans, að
jarðabætur þær sem fólust í framræslu votlendis, hafi
aldrei verið taldar varða Náttúruverndarráð. Þessi starf-
semi hófst í verulegum mæli eftir síðari heimsstyrjöldina
og mikið var grafið af skurðum allt fram á seinustu ár.
Víða hafa landkostir breyst verulega í kjölfarið, og ekki
ævinlega til batnaðar. Vatnabúskap hefur verið raskað,
tjarnir þornað og grunnvatnsstaða breyst, en sums stað-
ar hefur hvorki skapast betra beitiland né verið hægt að
taka landið til ræktunar. Og oft hefur verið minnst á örlög
þeirra tegunda votlendisfugla sem hröktust úr heimkynn-
um sínum fyrir þessar sakir.
Þessi atriði geta farið að skipta meira máli, þar eð
margs konar trjágróður þarfnast einmitt jarðraka í tals-
verðum mæli, en þess eru líka dæmi að skurðir ofarlega í
landi hafi dregið vatn úr hlíðum og rýrt náttúrleg skilyrði.
Það er því athyglisvert að sjá, að sumir bændur hafa tekið
það til bragðs að moka á ný ofan í sárin, þar sem skurð-
anna var bersýnilega ekki þörf.
Framkvæmdastjóri Náttúruverndarráðs hefur eðlilega
góða yfirsýn um umgengni okkar við náttúruna, og því er
það fagnaðarefni, að hann fullyrðir að hún hafi „breyst
alveg gífurlega á marga vegu til batnaðar“. Hann nefnir
að óþarfa akstur hafi minnkað, m.a. vegna þjónustu
Vegagerðar ríkisins sem gefur út tilkynningar um færar
og lokaðar leiðir. Sjálft hefur Náttúrverndarráð til viðbótar
við mörg ágæt fræðslurit nýlega gefið út leiðbeininga-
bækling um akstur utan vega. Samvinna ferðaþjónustu-
aðila og Náttúruverndarráðs hefur aukist, áningarstaðir
hafa verið bættir og minna er um sorpmengun af völdum
ferðamanna. Auk þess nefir Þóroddur Þóroddsson að
frágangur aðila sem annast framkvæmdir hafi stórbatn-
að.
Það er ekki síst athyglisvert, að í Ijósi þeirrar reynslu
sem Náttúruverndarráð hefur af umsjón og eftirliti með
rúmlega 70 friðlýstum svæðum, fólkvöngum og þjóð-
görðum, þá telur framkvæmdastjóri þess ekki raunhæft
að vernda land með þeirri girðingaherferð sem sumir
aðilar hafa básúnað svo mjög á undanförnum árum, ma.
til að friða hálendið allt fyrir beit, -.girðingar eru ekki
alltaf besta lausnin, því fleira þarf að koma til,“ segir hann.
Áhrif skipulagsleysisins við framræslu mýranna ætti að
geta kennt okkur þá lexíu, að hægt skyldi farið í því að
breyta ásjónu landsins. Þóroddur Þóroddson varar sterk-
lega við því að reyna td. að steypa alla áfangastaði ferða-
manna í sama mót. Hann vil halda hálendisperlunum eins
og þær eru, án þess að tyrfa þar tjaldsvæði eða reyna að
skapa aðstöðu fyrir stóraukinn ferðamannastraum.
Skynsamlegra sé að reisa þjónustumiðstöðvar í jöðrum
hálendisins og skipuleggja þaðan dagsferðir. Þetta gæti
raunar verið kjörið verkefni fyrir byggðafólkið sjálft, að
hafa frumkvæði í þessum efnum og huga að stefnu-
mótun. Ekkert bendir til annars en íslendingar þurfi að
búa sig undir enn aukinn ferðamannastraum, og að fleiru
þarf að huga en því hvernig hámarka skal tekjumögu-
leikana af þeim hverju sinni. Við skuldum landinu sjálfu
mikla alúð og forsjálni.
KLIPPT OG SKORIÐ
Lítill munur
„ ... „ ... j -
á hægri og vinstri
Hver situr á
kassanum?
í nýjasta hefti tímaritsins
Sveitarstjórnarmál gerir Grétar
Þór Eyþórsson stjórnmálafræö-
ingur grein fyrir athugun sinni á
því, hvaða áhrif
stjórnmálastefnur hafa á útgjöld
sveitarfélaga. Meö öðrum orð-
um: hvaða máli skiptir það, hvort
vinstri eða hægri meirihluti fer
með stjórn tiltekins bæjarfélags?
í þessari athugun er út frá því
gengið, að meirihluti teljist
vinstra megin í tilverunni ef Al-
þýðubandalagið á aðild að hon-
um en ekki Sjálfstæðisflokkur.
Hægri meirihluti var svo sá sem
Sjálfstæðisflokkurinn gekk inn í
en ekki Alþýðubandalagið.
Lítill munur
á vinstri og hægri
Og hver er svo útkoman? Hún
er í stuttu máli sagt sú, að það
hefur næsta lítil áhrif á útgjöld
sveitarfélaga, hvortyfirþví ræður
vinstri eða hægri meirihluti.
Merkjanlegan mun er aðeins
hægt að finna á útgjöldum til dag-
vistarmála - í þeim efnum eru
vinstrimenn örlátari en hægri-
menn. Að öðru leyti virðist blátt
áfram stærð sveitarfélags hafa
róttækari áhrif á útgjaldamynstr-
ið en sérleiki stjórnmálaflokka.
Þetta er vissulega fróðlegt. Og
nú er að spyrja: hvaða ályktanir
eigum við að draga af þessu?
Liggur ekki beinast við að
segja, að stjórnmálaflokkarnir
hafi gert sig óþarfa, að minnsta
kosti í sveitastjórnarpólitík? Þeir
geti bara ráðið sér bæjarstjóra og
verkfræðing og farið svo heim að
sofa? Skemmtilegast náttúr-
lega að fá sveitarstjórnarmenn
sjálfa til að svara þessu. En á
meðan skulum við leyfa okkur
nokkrar vangaveltur um þetta
efni.
Þungur samnefnari
Það er víst og satt að
stjórnmálaflokkar hafa átt í vax-
andi erfiðleikum með að koma
eftirtektarverðri sérstöðu sinni til
skila í sveitastjórnarpólitík. Og
ber margt til þess.
í fyrsta lagi hefur sú þróun orð-
ið í landinu að róttæk samræming
hefur orðið á bæði tekjustofnum
og útgjaldaliðum sveitarfélaga.
Hver sveitarstjórn hefur tak-
markað svigrúm bæði til að afla
fjár og til að víkja út frá vissu
útgjaldamynstri. Útsvarsprós-
entan er hér. Holræsin þar. Mal-
bikið hér. Börn og gamalmenni.
íþróttahús verðum við að byggja
eins og hjá hinum.
Eins og hjá hinum, sögðum
við, eins og hjá grönnum okkar í
Njarðvíkum eða Bolungarvík, og
þar með er komið að mikilvægum
þætti þessa máls. í tímans rás
verður til sameiginlegur mæli-
kvarði sem gildir um allt land,
mælikvarði á það, hvað sveitar-
stjórn eða bæjarstjórn eða borg-
arstjórn er skylt að gera í félags-
legri þjónustu og framkvæmdum.
Annars gerir lýðurinn uppreisn.
Það hverfur svo fljótlega úr vit-
und fólks á bak við þennan sam-
nefnara, að hann er sprottinn
upphaflega af átökum milli
stjórnmálaafla og af mismunandi
áherslum sem þeir leggja.
Vinstri- og hægrisaga
Og ef menn nenntu að rifja upp
söguna, þá kemur það fljótt í ljós,
að það voru flokkar tengdir verk-
lýðshreyfingunni sem höfðu
frumkvæði um flesta þætti þess
velferðarmynsturs sem smám
saman nær til landsins alls. Með-
hn hægrimenn sögðu fyrst nei,
þvældust svo fyrir, féllust síðan á
velferðarkröfur - með sínum
fyrirvörum. Það var alls ekki út í
hött að Guðbergur Bergsson
sendi pólitíkinni þetta skeyti hér
fyrir síðustu eða næstsíðustu
kosningar: Það er hlutverk
vinstrimanna að bera fram nýjar
hugmyndir, það kemur svo í hlut
hægrimanna að framkvæma þær.
Vandi nýs framboðs
En þó við nú höfum þessa sögu
í huga og þá staðfestingu hennar
sem greina má enn í mismunandi
útgjöldum til dagvistarmála, þá
er hitt jafn víst, að „samnefnar-
inn“ sterki fær fólk til að efast um
hlutverk flokkakerfisins í
sveitarstjórnarmálum. En þær
efasemdir hafa ekki endilega þær
afleiðingar sem menn gátu búist
við.
Tökum til dæmis framboð Nýs
vettvangs hér í Reykjavík. Að-
standendur þess framboðs héldu
því mjög á lofti, að flokkakerfið
væri úr sér gengið og til fárra
góðra hluta nýtilegt og því um að
gera að brydda upp á einhverjum
pólitískum nýmælum. Og það
sýnist kannski sem slíkur mál-
flutningur fái verulegan byr af því
ástandi sem að ofan var lýst: af
rýrnun flokkasérstöðu í sveita-
stjórnum. En á móti kemur þá,
að sveitastjórnarmálin eru öll
reyrð á klafa samnefnarans: það
er hægt að koma með nýtt fram-
boð, en nýjar hugmyndir um það
sem undir sveitarstjórnir fellur,
þær liggja hreint ekki á lausu.
Og einmitt þess vegna er borin
von að vekja upp í sveitastjórn-
arkosningum þann uppbyggilega
hugaræsing, sem ný hreyfing,
sem svo vill heita, þarf á að halda.
Hvað sem annars má um Nýjan
vettvang segja og hans tilorðn-
ingu.
Nýjar lummur
og gamlar
Vel á minnst: krafan um nýjar
hugmyndir. Hún er stundum ó-
sanngjörn.
Rifjum það til dæmis upp, að
þegar Nýr vettvangur kvaðst í
kosningaslagnum í vor vilja
leggja miklar áherslur á dagvist-
armál og mál aldraðra, þá ypptu
menn öxlum og sögðu: séð hefi ég
annað eins. Sjálfstæðismenn og
fjölmiðlarar á þeirra snærum
vildu afgreiða þetta með fyrirlitn-
ingu: þetta eru bara gamlar og
fúlar lummur, sögðu þeir. Stjórn-
arandstæðingar sem fyrir voru í
Reykjavík, Alþýðubandalags-
menn og Kvennalistakonur, þau
sögðu náttúrlega sem rétt var, að
þau hefðu margt gott sagt og til
lagt einmitt um þessi mál og að
þeir “nýju“ bættu þar litlu við.
Þetta er allt mjög eðlilegt: krafan
um pólitískan frumleika er að því
leyti erfið, að það er ekki verið að
finna ný lönd á félagsmálahnett-
inum á hverjum degi. Börnin
hafa lengi verið á sínum stað og
þeirra þarfir. Gamla fólkið líka.
Og við öll reyndar.
Eða eins og í barnaleikritinu
ágæta segir:
„Ég er viss um að það var hér
allt í gær..“.
ÁB.
þJðÐVILJINN
Síðumúla 37 —108 Reykjavfk
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandl: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdls Ellertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Elías Mar (pr.), Garðar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Vilborg Daviðsdóttir, Þröstur
Haraldsson, Ragnar Karisson.
Skrifstofustjóri: Signjn Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðnjn Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefria
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgrelðsla, ritstjóm, auglýsingar:
Siðumúla 37, Rvlk.
Sími: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð I lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SfÐA - ÞJÖÐVH.JINN Priðjudagur 31. júfi 199«