Þjóðviljinn - 01.09.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Bókin
Á miðnætti í nótt fögnuðu rithöfundar, útgefendur og
áhugamenn um íslenska bókaútgáfu því með sérstökum
hátíðahöldum í Norræna húsinu í Reykjavík að það gamla
baráttumál er nú komið í heila höfn að íslenskar bækur verði
undanþegnar sölu- og síðan virðisaukaskatti. íslenskar
bækur lækka að jafnaði um 20% í verði.
Svavar Gestsson menntamálaráðherra og Alþýðu-
bandalagið hafa lagt sérstaka áherslu á framgang málsins,
síðast með landsfundarsamþykkt í nóvember síðastliðnum.
Menntamálaráðherra hefur beitt sér fyrir margvíslegum að-
gerðum til að efla tungu og menningu þjóðarinnar. Hann
hafði m.a. forgöngu um málræktarátak sem náði bæði til
skóla og almennings og beinist þar að auki að eflingu ffæði-
legs starfs í þágu málræktar. Undir þann lið falla samning
orðabóka, tilraunir með námsefní handa framhaldsskólum,
rannsóknir á íslensku talmáli, handbók um talmál og mál-
uppeldi og fleira. Árangurinn á þessum sviðum og afnám
virðisaukaskattsins á bækur eru dæmi þeirra áfanga sem
unnt er að ná ef hinn pólitíski vilji í menningarmálum er nógu
einbeittur og þau ern látin hafa þann forgang sem nú er
hvað brýnastur.
Árið 1990 hefur verið tileinkað læsi í heiminum, í sam-
ræmi við samþykkt Allshetjarþings Sameinuðu þjóðanna.
Vakin er athygli á þeim vandamálum sem fylgja ólæsi og
áhersla lögð á að efla lestrarkunnáttu og menntun. Mennta-
málaráðuneytið hefur skipað samráðsnefnd og verkefnis-
stjóra til að vinna ákveðin verkefni og og samræma aðgerð-
ir hériendis í tilefni af Ári læsis.
Ýmsum kann að virðast að viðfangsefni af þessu tagi
eigi meira erindi til annarra þjóða en „bókaþjóðarinnar ís-
lendinga". En þótt við státum af langri hefð ritlistar og læsis,
er það nokkuð víst að dulið ólæsi og lestrarörðugleikar
hamli fleiri íslendingum en í ákveðnum hópum bama og
unglinga. Nýjustu athuganir benda til þess að í iðnríkjum
Vesturianda kunnijafnvel meira en 10% íbúanna að eiga við
slíkan farartálma að etja á lífsleið sinni. Dulið ólæsi er oft
ómeðvitað einstaklingnum sjálfum, en kemur verst niður á
þeim sem minnst mega sín.
íslendingar hafa verið röskir bókaútgefendur og senda á
markað árlega miklu fleiri eintök bóka á hvem íbúa en aðrar
Norðurlandaþjóðir, sem þó eru taldar standa framariega í
þeim efnum. Fagurbókmenntir, íslenskar og þýddar, eru of-
arlega í huga margra þegar rætt er um þjóðlegan ávinning
af því að lækka bókaverðið. Hins vegar er staðreyndin sú,
að sá flokkur nemur aðeins rúmum fjórðungi af útgefnum rit-
um ársins á íslandi, og þar eru til dæmis bæði Norðmenn og
Svíar mikilvirkari en við. Og dæmin hafa sannað undanfarin
ár, að (slendingum hefur verulega vaxið fiskur um hrygg í út-
gáfu íslenskra ffæðirita og handbóka af ýmsu tagi. Umsjón
og útgáfa slíkra alíslenskra verka eru einatt ekki síðra fram-
lag til að styrkja þjóðlegar menntir og menningu en skáldrit-
in. Höfundar fræðirita hafa stofnað sérstakt samband, Hag-
þenki, sem m.a. hefur stutt félagsmenn sína til áframhald-
andi starfa á sérsviðum sínum.
Almenningsbókasöfn geta gegnt þýðingarmiklu hlutverki
við að rækta læsi, þekkingu og fæmi borgaranna. Þau hafa
mörg hver bryddað upp á nýjungum, t.d. samstarfi við dag-
heimili, dagmæður og grunnskóla, heimsendinga[t)jónustu.
í „lestrarþeysum" eru veitt verðlaun fyrir fjölda lesinna bóka
og réttar úrlausnir spuminga úr þeim og „lestarrall” byggist á
vali bóka í samvinnu við kennara.
Það er einnig stórmerkur vaxtarbroddur í menningar-
starfi bókasafnanna að gefa viðskiptavinum kost á því að
njóta fræðslu og listar af tölvudiskum, hljómplötum og
myndböndum, eins og í Bókasafhi Kópavogs, sem býður
upp á gæðakvikmyndir, klassískar óperur og leikrit í flutningi
heimsfrægra listamanna. Textabækur og skýringar fylgja
síðan verkunum, en í athugun sem gerð var á samskonar
myndbandaþjónustu á Norðurlöndum kom einnig í Ijós, að
útlán bókasafna hafa aukist á ritmáli tengdu þeim mynd-
böndum sem í boði eru á hverjum stað. Þannig geta mynd-
böndin styrkt bókina, en ekki gerst henni sá skæði keppi-
nautur sem margir hafa spáð.
Þjóðarsátt og réttlæti
Þjóðarsáttin sem svo er nefnd,
hún er áreiðanlega ekki ávísun á
réttlæti. Þjóðarsáttin er einskonar
hraðfrysting í launaumslögunum
og er réttlætt með því að menn
séu hræddari við verðbólgu en
allt annað. (Og margir eru það í
raun og veru. Hve oft hefur þessi
klippari hér ekki heyrt ummæli í
þessa veru: Eg hefi samúð með
BHMR sem verið er að brjóta á
lög og rétt - en á hinn bóginn þarf
ég að greiða 400 þúsund í vexti á
þessu ári og má ekki til þess
hugsa að þær tölur fari á flug).
Þjóðarsáttin frystir ekki bara kaup
heldur og allan vanda tekjuskipt-
ingar. Það sem verra er: það er
eins og fyrri daginn, að til þess er
ætlast að almenningur, hópamir
stóru, hafi hægt um sig og sýni
ábyrgð. Minna fer fyrir framlagi
forstjóranna til þjóðarsáttar, eins
og nýbirtir listar yfir tekjur þeirra
sýna (og sýna slíkar upplýsingar
þó ekki nærri allt, því mörg eru
þau fríðindi sem Frelsið hefúr
búið til handa forstjórunum sin-
um).
Ríkir og fátækir
Eitt það sem hvimleiðast er á
tímum hægrisveiflu er, að þeir
ríku, þeir sem best eru settir, þeir
halda áfram að græða hvort sem
er á verðbólgu eða verðstöðvun -
og komast auðveldlega upp með
það. Upplýsingaþjóðfélagið ham-
ast við að safna upplýsingum um
sjónvarpsáhorf og meðalneyslu á
djús, en það sneiðir í feimni hjá
því að skoða það hvemig hinir
ríku verða rikari.
Um þessa hluti fjallar Mich-
ael Meacher, talsmaður Verka-
mannaflokksins berska í velferð-
armálum í nýlegri grein i Guardi-
an. Greinin spyr í fyrirsögn:
„Hvers vegna tökum við fátækum
blóð til að ala hina ríku á?” og
þætti ókurteis spuming á íslandi.
Skal hér rakið sitthvað úr þessari
grein, mönnum til fróðleiks og
samanburðar.
Fengu 90 sinnum meira
í Bretlandi hægristjómar hef-
ur það gerst á næstliðnum áratug,
að meðaltekjur í landinu hafa
aukist um 9,5%. í peningum þýð-
ir þetta að meðaljóninn breski
hafi fengið 26 punda kauphækk-
un á viku. En þetta segir ekki
nema fátt eitt (meðaltöl em svo
lygin). Háttlaunaðir starfsmenn í
hundrað helstu fyrirtækjum Bret-
lands, þeir fengu á sama tíma
33% kauphækkun. Þrisvar og
hálfú sinni meira en meðaltalið.
Og enn á dæmið eftir að versna:
þessir menn vom þegar fyrir tíu
ámm komnir með 380 þúsund
punda árstekjur. Þetta þýðir að
meðallaun slíkra manna vom
hækkuð um rösklega 2400 pund á
viku. Það er níutíu sinnum meira
en meðallaunamaður breskur
fékk í sinn hlut.
344sinnummeira
Michael Meacher heldur
áfram með sína greinargerð fyrir
afleiðingum stjómarfars Margrét-
ar Thatcher, sem íslenskir aðdá-
endur telja merkilegasta stjóm-
málamann heims vegna þess að
hún hafi „enga sektarkennd”. í
Bretlandi em fjórar miljónir lág-
launamanna, sem vinna sér inn
minna en 118 pund á viku, sem er
helmingur meðallauna vinnandi
karla nú. Þetta fólk hefúr fengið
6% kauphækkun á sl. tíu árum,
eða aðeins sjö pund á þann sem
mest fær í þessum hópi. Svo að
forstjóramir og deildarstjóramir
og sérfræðingamir í einkageiran-
um fá 344 sinnum meiri kaup-
hækkun en sá sjöundi partur vinn-
andi manna sem minnst fær í sinn
hlut.
Þessi ójafnaðarsprenging nær
ekki aðeins til launa. Breska
stjómin hefur lengi rekið þá
skattapólitík sem átti að virka
sem hvatning á þá sem betur em
launaðir (réttlætingin er sú að þeir
séu svo miklu dýrmætari fynr
þjóðarbúskapinn en lýðurinn).
Þetta þýðir meðal annars, að þeir
sem fá minna en 100 pund á viku
hafa grætt tvö pund á skattbreyt-
ingum Margrétar Thatcher frá
1979. En á hinum endanum lítur
dæmið allt öðmvísi út: þeir sem
hafa meira en 70 þúsund pund á
ári (eða 1350 pund á viku) - þeir
hafa grætt 690 pund á viku á
skattbreytingum síðan 1979. I-
haldsstjómin var sínu ríka fólki
346 sinnum hollari en þeim fá-
tæku.
0g þeir allra fátækustu
Enn heldur Michael Meacher
áfram. Þeir láglaunuðu fengu lítið
í sinn hlut á áratugnum sem leið,
en eitthvað pínulítið fengu þeir
samt. En þeir sem vom háðir elli-
lífeyri, atvinnuleysisbótum, ör-
orkubótum - þeir em blátt áfram
verr settir nú en fyrir tíu ámm.
Þeim sem háðir em opinbemm
stuðningi fjölgaði um 60% á tím-
anum, en raungildi aðstoðarinnar
hefúr dregist saman um 4%.
Ekkert samhengi
Margnefndur talsmaður
Verkamannaflokksins í velferðar-
málum spyr um rétlættingu þess-
arar þróunar: getur það verið, seg-
ir hann, að það sé einhver þörf á
því að örva þá sem efst standa í
tekjustiganum til dáða með 340
sinnum meiri umbun í peningum
en þá sem minnstar tekjur hafa?
Hafa þeir ekki nóg fyrir - góð
laun, vald, samfélagsstöðu?
Spumingin er orðuð kurteislega -
en það er vel á henni hnykkt með
tilvísun til þess, að hinir ríku
verða ekki ríkari vegna þess að
fyrirtækin sem þeir stjóma séu
farin að græða þessi ósköp. Mörg
em þau dæmi, sem Meacher til-
færir um að það fari einmitt sam-
an, að hagnaður fyrirtækja dragist
saman — um leið og laun forstjór-
anna og yfirmannanna hækka
stórlega!
Kannist þið við að hafa heyrt
eitthvað svipað á ísa köldu landi?
Verið hófsöm,
bömin mín
I greininni í Guardian er líka
minnt á það, að breska stjómin er
alltaf að hvetja „aðila vinnumark-
aðarins” til að sýna hófsemi í
launapólitik og launakröfúm. Sú
prédíkun er byggð á því falska
siðgæði (án „sektarkenndar”
væntanlega) að það séu aðeins
þeir sem kallaðir eru venjulegir
launþegar sem eigi að taka mark á
hvatningarorðunum og hlýða
þeim.
þJÓDVILJINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfiifélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdís Ellertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Hías Mar (pr.), Garðar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Vilborg Davíðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristin-Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigriður Sigunðardóttir, Svanheiöur
Ingimundardóttir.
Útbreiðslu- og afgrelðslustjóri: Guðain Gisladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiðsla, ritstjóm, auglýsingan
Siðumúla 37, Rvik.
Simi: 681333.
Simfax: 681935.
Auglýsingar 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð I lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Askriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 1. september 1990