Þjóðviljinn - 01.09.1990, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Áhrif bráðabirgðalaganna
I.Samningar
BHMR-félaganna
Kjarasamningar aðildarfélaga
BHMR við opinbera vinnu-
veitendur 1989 voru um margt
sérstæðir. 1 fyrsta lagi voru þetta
samningar um ítarlega könnun á
kjörum háskólamenntaðra launa-
manna í því skyni að jafna kjör
milli starfsmanna opinþerra aðila
og starfsmanna á almennum
markaði. I öðru lagi voru þetta
samningar um endurskoðun
launakerfis sem leiða átti til end-
urmats á þætti menntunar og á-
byrgðar í launum. í þriðja lagi
voru þetta samningar til langs
tíma um starfsífið opinberra
stofnana og náið samstarf milli
aðila í 3 til 5 ár.
2. Ríkisstjómin
glataði trausti
starfsmanna sinna
Forsætisráðherra var ljóst í
samningalotunni 1989 að margir
félagsmenn BHMR voru vantrú-
aðir á að ríkisstjómin myndi
standa við samninga við BHMR.
Þess vegna ákvað forsætisráð-
herra að bóka kjarasamningana í
ríkisstjóminni, sem er einsdæmi,
og undirstrika þannig að öll ríkis-
stjómin stæði á bak við samning-
inn.
Þrátt fyrir fogur fyrirheit um
samstarf fyrir undirritun samn-
inga hefur fjármálaráðherra og
samninganefnd hans til þessa
dags neitað viðræðum við samn-
inganefnd samflotsfélaga BHMR
um endurskoðun launakerfis há-
skólamenntaðra ríkisstarfsmanna.
Fyrstu viðræður sem BHMR fékk
við fjármálaráðherra vom hinn
12. júní s.l. þegar hann ásamt
starfandi forsætisráðherra til-
kynnti stjóm BHMR að ríkis-
stjómin hefði ákveðið einhliða að
standa ekki við ákvæði samnings-
ins um endurskoðun launakerfis
og leiðréttingar í samræmi við
kjarasamanburð. Þá var tekið
fram að þetta þýddi að ríkisstjóm-
in ætlaði ekki að greiða 4,5%
refsiákvæði 1. júlí 1990, en til
þess átti að koma ef kjarasaman-
burði yrði ekki lokið.
Stjóm BHMR benti ráðherr-
um á að annar samningsaðila gæti
ekki ákveðið einhliða að rifta
samningi. Rikisstjóminni vom
kynnt áform BHMR um að knýja
hana til að efna samninginn með
öllum tiltækum ráðum.
Fyrsta beina vanefnd ríkisins
á samningnum fólst í því að fé-
lagsmenn fengu ekki greitt 4,5%
launaálag 1. júlí s.l. FÍN stefndi
fordæmismáli fyrir Félagsdóm.
Samhljóða úrskurður Félagsdóms
var að ríkinu bæri skylda til að
greiða 4,5% álag á laun frá 1. júlí
1990. Af hálfu BHMR var áform-
að að knýja ríkisvaldið til fúllra
efnda á endurskoðun launakerfis
og launaleiðréttingu í samræmi
við ákvæði samningsins.
Að fengnum úrskurði Félags-
dóms 23. júlí s.l. óskaði rík-
isstjómin eftir viðræðum við
BHMR. Þá vom BHMR kynntir
tveir valkostir. Sá fyrri var að
BHMR féllist á að fresta öllum
Ieiðréttingum a.m.k. ffamyfir 15.
september 1991. Hinn var sá að
„bráðabirgðalagasetningargeng-
ið” setti lög á samninga BFIMR
og ríkisins. Þegar þama var kom-
ið sögu hafði ráðherrum rík-
isstjómarinnar tekist að eyða öllu
því trausti sem byggt var upp við
samningsgerðina 1989 - og gott
betur.
Birgir Björn Sigurjónsson skrifar
3. „Braðabirgðalaga-
setningargengið”
Viðræður ríkisstjóminnar við
BHMR vom fáránlegar. Sífellt
var vísað í „bráðabirgðalagasetn-
ingargengið” án þess að nefna
nokkur nöfn. Af bréfi ríkisstjóm-
arinnar 12. júní mátti ráða að hún
ætti við Asmund, forseta ASI, og
Einar Odd, forseta VSÍ.
Samningur BHMR var samning-
ur við ríkið, þjóðarsátt, um að eft-
ir 5 ára aðlögunartíma fái félags-
menn BHMR sömu kjör og
einkageirinn greiðir. Samningur
BHMR var ekki um laun umffam
aðra heldur leiðréttingu til jafns
við aðra. Hvemig má það vera að
ASI sem semur í febrúar 1990
getur átt kröfú um það að fúll-
komlega lögmætur kjarasamning-
miðuðust við verðlag. ASÍ taldi
sína félagsmenn samt eiga rétt á
öllum launahækkunum BHMR
og krafðist sömu hækkana fyrir
sína félagsmenn. ASI taldi sig
hafa gert samning við VSI um
sömu launaþróun fyrir alla -
einnig BHMR. Aðferð Asmundar
og Einars Odds var sú að VSI
myndi veita ASÍ mönnum á papp-
imum allar sömu hækkanir og
„Krafa félagsmanna BHMR er einföld:
„Samningana í gildi". Allt launafólk hlýtur að
vera þeirrar skoðunar að vinnuveitendur eigi .
að halda gerða samninga, ekki síst ríkið.
Ef stéttarfélögin standa ekki saman um þetta
grundvallaratriði er samningsréttur
allra í húfi..."
Málflutningur ASI var þessi:
Kjarasamningur ASI og VSI
varðar alla launamenn, þar sem
hann tekur til verðlags-, vaxta-,
gengis- og launamála. Þetta er
„þjóðarsátt” sem byggir á þvi að
allir launamenn fallist á forsendur
samningsins um launaþróun. Fé-
lagsmenn BHMR eiga ekki rétt á
því að fá eitthvað umfram aðra
launamenn, þar sem þeir njóta á-
vaxta „þjóðarsáttar” varðandi
verðlag, vexti og annað.
Þetta eru falsrök. Samningur
ASÍ og VSÍ er frá febrúar 1990 en
samningur BHMR ffá maí 1989.
ur milli allt annarra aðila ffá 1989
verði numinn úr gildi ?
En ASI-forystan hafði fleiri
rök máli sínu til stuðnings: Þeir
sögðu að samningur BHMR
leiddi af sér endalausar víxlhækk-
anir launa; - að hann væri „mgl”
og stæðist ekki.
Einnig þessi röksemd er til-
búningur. BHMR gerði sinn
samning 1989 með gildistima til
ársloka 1994. Þennan samning
varð að verðtryggja með ein-
hverjum hætti. Samið var um
verðtryggingu miðað við launa-
þróun annarra. I því fólst engin
víxlverkun þar sem laun annanra
BHMR fengi en myndi á móti
breyta verðlagsforsendum samn-
inga ASI og VSI til samræmis.
Niðurstaðan yrði sú að kaupmátt-
ur allra stæði í stað - einnig kaup-
máttur BHMR-manna. Þess
vegna gat VSÍ „hótað” ríkis-
stjóminni að hækka launin og
platað/þvingað hana til að grípa
til bráðabirgðalagasetningar.
Þrátt fyrir þetta samsæri ASÍ
og VSÍ, sem greinilega virða
kjarasamninga BHMR jafnlítils,
er það ríkisstjómin sem ber á-
byrgð á setningu bráðabirgða-
laga. En íslensk verkalýðshreyf-
ing hefúr orðið fyrir áfalli.
LAUN SKV. KJARASAMNINGI BHMR OG
BHMR-LAUN SKV. BRÁÐABIRGÐALÖGUM
Þúsund krónurdD LAUN SKV. SAMNINGI iHl LAUN SKV. LÖGUM
Myndl.
KAUPMATTARÞRÖUN BHMR SKV. SAMNINGI
OG SKV. BRADABIRGÐALÖGUM
kaupmáttur m.v. janúar 1989
Mynd2.
4. Peningaleg áhríf
bráðabirgðalaganna
Enginn þarf að velkjast í vafa
um að samningur BHMR fól í sér
raunverulegt loforð um leiðrétt-
ingu á kjömm félagsmanna
BHMR. Enn Iiggur ekki fyrir nið-
urstaða Kjarasamanburðamefnd-
ar. Aðrar launakannanir gefa þó
ótvírætt til kynna að einkageirinn
greiði mun hærri laun en opinberi
geirinn. Samkvæmt könnun
BHM og BHMR frá 1989 vom
launin þessi:
Tafla 1: Dagvinniiiaun 1989
og (frainreðaMið) 1990
1989 1990
Starfsmenn á
einkamarkaði 159.908 172.205
Opinberir
starfemenn 94.990 99.331
Launamunur 68,3% 73,3%
Tryggingastærðfræðingur
hefur metið kostnað umfram ið-
gjöld vegna lífeyrisréttinda
21,75% ofan á dagvinnulaun hjá
Lífeyrissjóði starfsmanna rikisins
en 14,51% ofan á laun hjá al-
mennum lífeyrissjóði. Ef aðeins
laun og lífeyrisréttindi em metin í
kjarasamanburði er kjaramunur-
inn um 63%.
Leiðréttingar skv. samningi
BHMR og fjármálaráðherra áttu
að verða 1. júlí ár hvert í 3-5 ár,
frá og með 1. júli 1990. Þijár
fyrstu leiðréttingamar áttu að
nema minnst 1 launaflokki (3%)
en mest 3 launaflokkum (9,3%),
en síðustu tvær leiðréttingamar,
1993 og 1994, áttu síðan að ljúka
leiðréttingartilefninu.
Hefði leiðréttingartilefnið í
raun verið 63% má hugsa sér að
leiðréttingarferlið hefði orðið
svona:
Tafla t Leiðréttingar og
kjaraskerðing BHMR-nianna
Leiðrétt Laun
laun skv. lögum
maí 1990 86.367 86.367
júlí 1990 94.376 86.367
úlí 1991 103.127 86.367
úlí 1992 112.690 86.367
júlí 1993 126.734 86.367
júlí 1994 140.778 86.367
Tafla 2 sýnir peningalegt inn-
tak bráðabirgðalaga ríkisstjómar-
innar fyrir félagsmenn BHMR.
Mynd 1 sýnir þróunina með súl-
um. Annars vegar „leiðrétt með-
allaun BHMR” og hins vegar
„meðallaun skv. bráðabirgðalög-
um”, þ.e. án leiðréttingar.
Mynd 2 sýnir kaupmátt fé-
lagsmanna BHMR frá janúar
1989 til september 1991. Efri lín-
an frájúlí 1990 sýnir kaupmáttinn
skv. áætluðum leiðréttingum, sbr.
Töflu 2, en neðri línan sýnir þró-
unina skv. bráðabirgðalögunum.
Myndin dregur skýrt fram stærð-
argráðu kjararáns ríkisstjómar-
innar á félagsmönnum BHMR á
tímabili svonefndrar „þjóðarsátt-
ar”.
5. Samningana í gildi
Krafa félagsmanna BHMR er
einföld: „Samningana í gildi”.
Allt launafólk hlýtur að vera
þeirrar skoðunar að vinnuveitend-
ur eigi að halda gerða samninga,
ekki síst rikið. Ef stéttarfélögin
standa ekki saman um þetta
grundvallaratriði er samningsrétt-
ur allra í húfi. Látum ekki vinnu-
veitendur villa okkur sýn. Ég hvet
því alla launamenn til að standa
saman um samningsréttinn.
Höfundur er hagfræðingur og fram-
kvæmdastjóri BHMR.
Laugardagur 1. september 1990 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5