Þjóðviljinn - 24.01.1991, Qupperneq 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Að láta að sér
kveða
Á mælikvarða heimsbvggðarinnar er ísland lítið í öll-
um skilningi. Þegar útlendingum, sem ekki þekkja til hér
á landi, er skýrt frá því að landsmenn séu Ijórðungur úr
miljón rekur þá einatt í rogastans og trúa naumast að
hér sé flestar þær stofnanir að finna sem nauðsynlegar
eru í nútíma samfélagi og sjálfstæðu þjóðríki.
Löngum hefur verið dregið í efa að smáþjóðir gætu
haft áhrif á þróun heimsmála. Þetta er vissulega rétt ef
þær láta smæðina villa sér sýn. Islendingar hefðu til að
mynda aldrei geta komiö fótunum undir efnahag lands-
ins ef þeir hefðu óttast smæðina þegar þeir hófu baráttu
fýrir útfærslu landhelginnar. Aðferðirnar sem notaðar
voru gegn breskum togurum og flota hennar hátignar
dugðu til að lokasigur vannst. Smæðin og vopnleysið
urðu ekki til trafala, heldur þvert á móti.
Við Eystrasalt eru þrjú ríki, öll smá á mælikvarða
heimsbyggðarinnar eins og við, að feta vandrataða slóð
til sjálfstæðis. Hún er vandrötuö vegna þess að við er að
glíma stórveldi sem ræður yfir ógrynni vopna. Fyrir fá-
einum misserum hefði vafalaust engum dottið ( hug að
sjálfstæði til handa ríkjunum við Eystrasalt væri raun-
hæfur möguleiki. Ástandið í Sovétríkjunum og okkar
heimshluta var þá í svo föstum skorðum að enginn
reiknaði með umtalsverðum breytingum á næstu árum.
Nú eru aðstæðurnar allt aðrar. Styrkur dverganna hefur
vaxið vegna þess að þeir hafa fengið tækifæri til að
segja frá því sem þeir vilja og risinn er illa þjakaður af
eigin sjúkleika.
Yfirlýsingar Alþingis og ríkisstjórnar íslands breyta
væntanlega einar og sér ekki gangi mála við Eystrasalt
en þær eru framlag sem skiptir máli.
Ferð Jóns Baldvins Hannibalssonar utanríkisráð-
herra til Eystrasaltsríkjanna á dögunum er einnig mikil-
vægt framlag, sem ef til vill vekur ekki mikla athygli í
heimsfréttum um þessar mundir, en í henni felst uppörv-
un á erfiðri stund.
Um þessar mundir er hér staddur formaður utanríkis-
málanefndar litháíka þingsins. í næsta mánuði mun
menningarmálaráðherra Litháens taka þátt í málþingi í
Reykjavík um Evrópu og íslenska menningu. Svavar
Gestsson menntamálaráðherra hefur þekkst boð um að
fara í opinbera heimsókn til Litháens og í gærfjallaði rík-
isstjórnin um leiðir til að styðja Eystrasaltsríkin í sjálf-
stæðisbaráttu þeirra. í samþykktinni felst að óskað er
skýringa Sovétstjórnarinnar á athæfi sovéska hersins í
Litháen og Lettlandi að undanförnu. Er skýringanna ósk-
að á grundvelli samkomulags um öryggi og samvinnu í
Evrópu. íslendingar munu beita áhrifum sínum hjá Sam-
einuðu þjóðunum, Atlantshafsbandalaginu, Evrópuráð-
inu og Norðurlandaráði, sendinefndir alþingismanna
munu heimsækja þjóðþing landanna, samskiptum milli
Alþingis og þjóðþinga landanna verður komið á formleg-
an grundvöll og síðast en ekki síst verður kannað 'þieð
hvaða hætti megi staðfesta stjórnmálasamband við rík-
in formlega.
Allt eru þetta dæmi um ráðstafanir sem ein smáþjóð
getur á raunhæfan hátt gripið til í því skyni að styðja við
bakið á annarri. Þær hafa mikið táknrænt gildi, eins og
málum er nú háttað í Evrópu, þar sem gerðir hafa verið
þýðingarmiklir samningar til að tryggja frið og verja sjálf-
stæði þjóða. Þær eru til vitnis um að Islendingar geta lát-
ið að sér kveða á alþjóðavettvangi með þeim hætti sem
sæmir vopnlausri þjóð.
hágé.
Nýjaldarfólkið
I þessum pistlum hefur stund-
um verið vikið að þeirri undarlegu
blöndu sem kallar sig nýjaldar-
hreyfíngu. En þar slær saman öllu
mögulegu, eins og menn vita:
endurholdgunarhugmyndum,
spíritisma, galdri, náttúrutrú, um-
hverfisvemdarhyggju, glefsum úr
hinum og þessum trúarbrögðum
og mörgu fleim. Mætti æra óstöð-
ugan að greina það allt í sundur og
segja þetta er gott, þetta slæmt og
þetta skiptir ekki máli, enda verð-
ur það ekki reynt.
Það sem er svo einna leiðin-
legast við nýjaldarfólk er að það
lætur sem það fari með einhveijar
spánýjar bólur og fylgir með yfír-
vættis skortur á hjartans lítillæti.
En flest af því sem með er farið á
þessum vettvangi er vitanlega
hundgamalt þótt sumar áherslur
séu nýlegar (þá tengdar ótta
manna við að nú sé svo mjög á
auðlindir jarðar gengið að „veisl-
an“ sé að verða búin). Þessi kenn-
ing um að nýjaldarlið fari með
spánnýjan sannleika kemur t.d.
fram í viðtali í DV við eiganda
verslunarinnar „Betra líf‘ á dög-
unum, en þar segir:
Vertégþaö
Sveinki
„Fyrstu skilaboðin um þörf á
breyttri framkomu manna hvers
gagnvart öðmm og umhverfi sínu
bámst gegnum miðla seint á síð-
ustu öld og hafa ágerst eftir því
sem líður á öldina.“
Það er ekki nema eðlilegt að
svona tal fari nokkuð í taugamar
t.d. á kristnum mönnum, sem
þykjast hafa heyrt „skilaboð um
þörf á breyttri framkomu manna“
fyrir margt löngu: Það sem þér
viljið að aðrir menn gjöri yður það
skuluð þér og þeim gjöra. Og að
því er varðar umhverfismál, þá
em það ekki miðlar heldur nátt-
úmfræðingar sem koma þeim í al-
vöm af stað, og það var ekki um
síðuslu aldamót því miður, heldur
síðar. Hinsvegar hafa „skilaboð“
eða öllu heldur siðaboð gegn
þeirri græðgi sem m.a. kemur
náttúrunni á heljarþröm verið
fastur liður í boðskap flestallra
mannkynsfræðara, merkra sem
ómerkra.
Stríð og næmleiki
Um þessar mundir verða til
margar undarlegar kenningar um
áhrif þess að strið er okkur sýnt í
beinni útsendingu eða svo gott
sem. (Með öðrum orðum: það
sem til er ætlast að við sjáum af
striðinu við Persaflóa.)
Ein slík kenning kom fram í
Alþýðublaðinu á dögunum i pistli
eftir Guðmund Einarsson fyrrum
alþingismann. Hún er á þá leið, að
menn upplifi styijaldir því sterkar
sem þeir sjá meir af þeim í sjón-
varpi jafnóðum og tíðindi gerast.
Guðmundur segir meðal ann-
ars:
„Sá sem stendur á fertugu hef-
ur lifað Kúbudeilu og Víetnam
svo hann muni. En þessi stríð
snertu okkur lítt á Islandi því við
sáum þau sjaldan í mynd og aldrei
á tíma“ (m.ö.o. jafnóðum og at-
burðir gerðust).
Þetta er rangt (fyrir nú utan
það að Kúbudeilan var deila, en
ekki stríð). Svo sannarlega kom
Víetnamstriðið mönnum mikið
við og kom af stað miklu tilfinn-
ingaróti, eins þótt sjónvarpsefni úr
þvi stríði væri margfalt minna en
frá Persafióastríði nú. Líklega
höfðu fréttir og ljósmyndir frá því
striði sterkari áhrif á fólk en sjón-
varpssendingar allan sólarhring-
inn þessa dagana. Vegna þess blátt
áfram að ímyndunaraflið sem set-
ur sér hlutskipti fólks fýrir sjónir
var ekki eins þrældofið orðið og
núna, þegar sjálft fréttaflóðið eins
og snýr öllu í skemmtun og leik
einskonar.
Tískan og
efnahagurinn
Ýmsar kenningar merkar eru
til um hagfræði. Ein snýr að kven-
fatatísku. Hún er i stuttu máli sú,
að pils og kjólar styttist eða síkki
eftir efnahagsástandinu. Þegar allt
er á uppleið, þá styttast kjólfaldar.
Þegar efhahagsástand versnar, þá
síkkar kvenfatnaður og verður all-
ur efhismeiri. Ein útskýringin á
þessu fyrirbæri er sú, að þegar
kreppa er reyni ffamleiðendur að
bæta sér upp sölutregðu með því
að hafa sem mestan íburð og nota
sem mest af dýrum efnum í fatnað
þeirra tiltölulega fáu kvenna sem
enn hafa efni á að borga.
Heiðar Jónsson snyrtir tekur
með sínum hætti undir þessa
kenningu í tískusamantekt i
Morgunblaðinu um síðustu helgi.
Hann segir að tíska og klæðaburð-
ur kvenna sé alltaf í andstæðu við
efnahagsástandið. Þegar „slæmt
peningaástand“ ríkir þá verður
tískan mjög dýr. Hann segir að ís-
lensk tíska hafi líklega aldrei ver-
ið dýrari en nú og „efhahags-
ástandið er að sama skapi erfitt. Á
uppgangstímunum upp úr 1970
hentu allar konur bijóstahöldur-
unum og fóru í mussur og mol-
skinnsbuxur. Þá reyndi enginn að
vera finn, enda efnahagsástandið
tiltölulega gott þá“.
Hvers vegna?
Snyrtirinn spáir því svo, að
aldamótatískan verði „glitrandi
kjólar með perlusaumi", enda bíði
okkar erfiðir tímar í efhahag.
Það er nú ekki úr vegi að
menn klóri sér dálitið í hausnum
yfir þessu eins og öðru. Það er í
sjálfu sér skiljanlegt, að þegar að
kreppir, þá fækkar þeim sem hafa
efni á dýrum flíkum. En hitt er
furðulegt, ef það gerist um leið, að
þeir eða þær sem efni hafa á dýrri
tísku, verði á krepputíma enn
fiknari en áður í það að Iáta mikið
á sínu ríkidæmi bera. Enn frekari í
því að státa (með íburðarmiklum
fatnaði) af sinni velgengni eða
heppni: „Þetta hefi EG nú, en þið
megið snapa gams, eymingjamir
mínir.“
ÁB
ÞJÓÐVIUINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Siguröur Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdís Ellertsdóttir, Dagur
Þorleifsson, Elías Mar (pr.), G. Pétur Matthiasson,
Garöar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Ólafur Gíslason, Sævar
Guðbjömsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjórí: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigrlður Siguröardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir, Unnur Agústsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Hrefna
Magnúsdóttir.
Afgreiösla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir,
Þorgerður Sigurðardóttir, Þórunn Aradóttir.
Bíistjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiðsla, ritstjóm, auglýsingar:
Siðumúla 37, Rvík.
Sími: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð i lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblaö: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 24. janúar 1991