Þjóðviljinn - 01.03.1991, Blaðsíða 19

Að svíkja
verkafólkið
Ert þú ekki eins og allir hinir, hreiðrar
um þig með flottheitum, en gleymir
öllum loforðum um að gera okkur lífið
bœrilegra?
Það kemur alltaf yfir þá á DV
öðru hvoru að taka að sér rót-
tæknina í þjóðfélaginu. Engu lík-
ara en að ritstjómin þar eigi sér
áætlunarbúskap með almanaki
þar sem merkt er við svosem tvo
daga á ári eitthvað á þessa leið:
Nú er tími til að minnast á órétt-
lætið i þjóðfélaginu. Brattan
launastiga. Þá sem verða útundan.
Og það er skrifaður ritstjórapistill
sem á pörtum er svo rauður, að
það er engu líkara en að bylting-
ar- og grasrótarhyggja 68-kyn-
slóðarinnar hafi verið geymd í
salti einmitt á ritstjómarskrifstof-
um DV.
Launþegaflokkur
og þjóðarsátt
Þetta kom nú upp í hugann á
dögunum, þegar lesa mátti f DV
laugardagspistil eftir Hauk
Helgason aðstoðarritstjóra sem
hann kallaði „Þarf flokk laun-
þega?“. Þar lagði hann út af
stjómarandstöðuffamboði i Dags-
brún sem hann taldi til komið
vegna þess að verklýðsforystan
væri þreytt og löt og verklýðs-
flokkamir einnig svo slappir, að
ekki væri nema von að menn
minntust á þann möguleika að
stofna nýjan Verkamannaflokk.
Aðalinntakið í því sem Hauk-
ur er að segja er svo á þessa leið:
Þjóðarsáttin var góð og ekki um
annað að gera en skrifa undir
hana. Um leið var þjóðarsáttin
vond vegna þess að hún lét hina
lægstlaunuðu borga herkostnað
samfélagsins við þetta samkomu-
lag.
Von aö nefnt sé
I sjálfú sér er hér um réttmæta
athugasemd hjá Hauki að ræða.
Þjóðarsátt kemur mishart niður á
samfélagshópum og verst niður á
þeim sem eiga sér fæstra kosta
völ. Og það em eins og fyrri dag-
inn þeir lægstlaunuðu. Ýmsir aðr-
ir hafa margar smugur til að kom-
ast hjá þeirri kjarafrystingu sem
þjóðarsáttin var gerð um.
Aðstoðarritstjóri DV segir
svo, að þetta gerist vegna þess að
þeir lægstlaunuðu komist ekki að
með sín sjónarmið við samninga-
borð og þeir hafi ekki þau áhrif
sem skyldi, m.a. á þá flokka sem
helst ættu að taka mál þeirra að
sér, Alþýðubandalag og Alþýðu-
flokk.
Verkamannafor-
seti skammaður
Við skulum ekki efast um að
A- flokkamir eigi hér hlut að máli
og beri ábyrgð á. En áður en
lengra er haldið skulum við
bregða okkur í annað land, þar
sem líka er um það rætt hátt og í
hljóði að verið sé að svíkja launa-
fólkið.
En það er Pólland.
Það sagði frá því í frétt á dög-
unum, að reiðir pólskir kola-
námumenn hefðu ruðst inn á lóð
forsetahallarinnar Belvedere til
að gera hróp að Lech Walesa, sem
kosinn var forseti landsins fyrir
aðeins þrem mánuðum. Þeir
sögðu, að hann væri sama afstyr-
mið og kommúnistaforingjamir
sem áður réðu í landinu: „Þú lo-
faðir að gera okkur lífið bæri-
legra, en það eina sem þú og þínir
líka hafa gert er að hreiðra um
ykkur í flnum húsum.“
Reiði verkamannanna er skilj-
anleg og þeim mun sárari sem
Walesa er „verkamannaforseti".
Hann er rafvirki og hlaut sinn pól-
itíska ffama í frjálsum verka-
mannasamtökum, Samstöðu, sem
réðust mjög gegn hverskyns for-
réttindum. 1 þeim réði miklu (en
ekki öllu) sú jafnaðar- eða
„verkamannahyggja“, sem finnst
að allt sem er umfram t.d. „tvö-
föld eða þreföld verkamanna-
laun“ sé glæpsamlegt misrétti.
(Þetta er réttlætismat sem hefur
verið útbreitt á lslandi til skamms
tíma.)
Er þetta alltaf
svona?
Svo líður ffam tíminn. Sam-
staða steypir flokksræði Komm-
únistaflokksins og fær meirihluta
á þingi. Efhahagsráðgjafar hennar
taka stefnu á einkavæðingu og
markaðsbúskap. Þeir sögðu að
meðalið yrði beiskt, en það hefur
Iiklega orðið enn beiskara en
menn áttu von á. Ekki síst vegna
þess, að meðan verðlag er frjálst
og hefur hækkað stórlega þá eru
laun ffyst og í gangi eru lög sem
refsa fýrirtækjum með sérstökum
sköttum ef þau gerast svo djörf að
hækka kaupið við fólkið.
Walesa hafði í stjómartíð
Mazowieckis gagnrýnt þessa
hörku sem hefur rýrt kaupgetu al-
mennings um amk 30% á einu ári.
Út á þá gagnrýni (og fyrri frægð
náttúrlega) var hann kosinn for-
seti Póllands. En svo tekur hann
við völdum og verður að segja við
verkamenn sem ryðjast inn á hans
grasflöt að hann geti ekki breytt
lögum um bann við launahækk-
unum. Og það er eflir honum haft,
að „pólsk málefni“ séu mun
flóknari að sjá úr forsetahöllinni
en skrifstofum Samstöðu í
Gdansk.
Hvað er nú þetta? Er þetta enn
eitt dæmið um þann sannleika
sem allir eiga svo auðvelt að
koma sér saman um: að vald spill-
ir? Eða er það áminning um það
að öll þjóðarsátt (í Póllandi er það
þjóðarsátt um upptöku markaðs-
kerfis) sé þess eðlis, að frá þeim
er tekið sem minnst hafa? Meðan
þeir sem betur eru settir eiga sér
marga möguleika til að bæta á sig
blómum, eignablómum, kjara-
blómum? En því er þetta sagt nú
sem síðast var nefnt, að bæði á ís-
landi og í Póllandi eiga sér stað
miklar eignatilfærslur til nýríkra
hópa, sem kunna að snúa hverri
kreppu sér í hag.
Jafnaðarhugsjón
vönkuö
Það er áð sönnu margt ólíkt
með þessum löndum tveim. En þó
er sitthvað sameiginlegt með
þeim (og mörgum öðrum evr-
ópskum samfélögum okkar miss-
era).
Til dæmis það, að verklýðs-
samtök og hreyfingar þeim tengd-
ar eru veikburða og eiga sér
hvorki aðferð né sannfæringar-
krafl til að fylgja eflir í raun al-
mennum siðferðilegum kröfum
um að „það má ekki gleyma þeim
sem verst eru settir“.
Satt best að segja eru íslensk-
ir launamenn mun betur settir en
þeir pólsku. Þeir eru ekki beittir
sömu hörku. Einhveijar mildandi
aðgerðir eru í gangi. En samt er
þetta hér áberandi: hvort sem er í
Póllandi eða á Islandi (eða í jafn-
aðarmannavíginu Svíþjóð) þá sjá
Ámi
Bergmann
menn undanhald fyrir þeirri
kröfu, að markaðslögmál skuli
ráða. Að þau megi ekki trufla
neitt sem heitir með einhverjum
„sérstökum aðgerðum" sem ætlað
er til dæmis að rétta hlut þeirra
sem minnst bera úr býtum. Vissir
hnútar í efnahagslífi t.d. kratavíg-
isins Svíþjóðar, ásamt með hruni
ríkiskommúnismans í Austur-
Evrópu eru látnir virka saman í
áróðrinum gegn öllum hugmynd-
um um að pólitískur vilji, samfé-
lagsleg krafa um réttlátari skipt-
ingu gæða, megi snúa upp á þær
samkeppnisreglur sem allt á að
lúta.
Ekki aö undra
Þetta er náttúrlega dapurlegt,
en svona er það nú samt.
Það má náttúrlega segja að
Alþýðubandalag eða Alþýðu-
flokkur eða Samstaða í Póllandi
hafi brugðist sínu fólki að nokkru
eða öllu. Það er gagnrýni sem
réttmæt er, að minnsta kosti ef
hún kemur „frá vinstri" ef svo
mætti segja. Ef menn aftur á móti,
eins og þeir gera oddvitar DV,
trúa á markaðslögmál óskert, á
fjármagnsfVelsið, á lágmarksaf-
skipti stjómmálamanna af kjara-
málum og þar fram eftir götum,
þá er engin ástæða fyrir þá sömu
að undrast það eða hneykslast á
því að láglaunafólk fari halloka í
samfélaginu. Láglaunafólk hlýtur
blátt áfram að standa höllum fæti
í hægrisveiflu af því tagi sem nú
var nefnd. Það getur síst af öllum
fylgt eftir kröfum um kjarabætur.
Markaðslögmál og tæknivæðing
eiga engar skyldur við þetta fólk,
þau skötuhjú standa reyndar sam-
an að þeirri þróun, að það þarf æ
færra fólk til að reka framleiðslu-
apparatið. Við stöndum svo and-
spænis nýrri stéttaskiptingu, sem
klýfur launafólk eftir því hvort
það fer vel eða illa út úr tækni-
byltingu. Og ef ekki væri sú
skrýtna þverstæða, að þótt ekki sé
þörf nema fyrir tiltölulega fáa í
framleiðslu, þá er þörf fyrir alla
sem neytendur og kaupendur
vöru, þá væri helvíti hart í heimi.
En þessi þverstæða heldur uppi
einhverskonar velferðarkerfum til
að allir komi eitthvað við sögu
neyslunnar og til að ekki hlaðist
upp óviðráðanleg spenna í samfé-
laginu.
Margt getur gerst
Sá vanmáttur til vinstri sem er
staðreynd víða um lönd, hann er
ekki algjör að sönnu. En hann er
nógu mikill til þess að við lifum
nú tíma vaxandi bils milli þeirra
sem úr litlu hafa að spila og þeirra
sem ofan á tróna. Þetta bil er enn
ekki svo stórt, gremjan enn ekki
svo sterk, að hún dugi til að fólk
hristi af sér deyfö og beri fram á
nýtt þær jafnaðarkröfur sem svo
mjög hafa sett svip á evrópsk
samfélög síðastliðin hundrað ár.
Fólk nöldrar, það sendir forsetan-
um sínum og ráðherranum sínum
tóninn, en mikið meira er það
ekki. Hitt er svo annað mál að
ekkert ástand er til langframa og
krafan „við eigum líka rétt til að
lifa eins og menn“ mun sækja í
sig veðrið. Eins gott fyrir þá sem
einhverjar taugar hafa haft til
þeirrar kröfú að vera ekki búnir
að gleyma henni svo rækilega
þegar þar að kemur, að hún komi
aftan að þeim og geri þeim bilt
við.
Föstudagur 1. mars 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SlÐA 19