Þjóðviljinn - 01.03.1991, Síða 21

HELGARMENNINGIN
Ólafur H. Torfason ræðir við Aillohas,
samíska rithöfundinn, tónlistar- og
myndlistarmanninn sem veitt voru
bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs
í vikunni
- Þú hlýtur núna verðlaun
fyrir bókmenntir, en þér er hœlt
fyrir árangur í mörgum listgrein-
um. Er það sérstakt persónuein-
kenni þitt að fást við margs konar
viðfangsefni eða eru Samar fjöl-
bragðamenn svona yfirleitt?
- Við Samar erum ekki, - af-
sakið orðbragðið, — fagídíótar.
Fjölhæfni skiptir miklu máli í
samísku þjóðfélagi og menningu.
Við höfum vanist því að hver
maður verði að geta fengist við
margs konar verkefni hversdags,
það leiðir af aðstæðunum.
Nils Aslak Valkeapaa, sem
hefur tekið sér höfundamafnið
Aillohas, var hér í boði Norræna
hússins um síðustu helgi og
kynnti þá verk sín og samíska
menningu, ásamt Einari Braga rit-
höfúndi.
Einar Bragi hefúr þýtt ýmis
verk úr samísku og aukinheldur
heimsótt Aillohas á heimili hans
norður í Finnlandi, í krikanum
milli Svíþjóðar og Noregs. Sagði
Einar margt frá því hver áhrif það
hefði haft á sig að gista hjá þess-
um heimsborgara þama í samísku
byggðinni. Aillohas er víðfomll
maður um heiminn, enda víða
verið fulltrúi samísku menningar-
innar, og býr velbúnu menningar-
heimili með heimsbókmenntum,
tónlist og sjaldgæfum gripum ým-
issa heimshoma.
- Eg er Finni, segir Aillohas,
en móðir mín norsk, framættir
dreifast svo um Svíþjóð. Móður-
mál mitt er samíska, en ég hef
aldrei lært hana, það var ekki
kennd önnur tunga í skóla en
finnska. Þótt Samar telji ekki
nema um 50 þúsund manns, em
þeir dreifðir um stórt svæði og
samískan á sér nokkrar mállýskur.
Eg tel hana þó eitt tungumál, þótt
samar eigi raunar stundum í erfið-
leikum með að skilja hverjir aðra.
En við eigum sömu þjóðsögur og
arfsagnir, sama myndmál.
Aöyrkja
á samísku
- Er erfiðara að þýða Ijóð af
samísku á önnur mál en gengur
og gerist milli tungumála, vegna
sérstöðu þjóðarinnar?
- Samískan hefur styrka
stöðu, er blæbrigðaríkt, ríkt og
stolt tungumál og ég reyni að not-
færa mér það til fúlls. Ég miða
ekki við það að auðvelt sé að þýða
verk mín á önnur mál.
Möguleikamir á auðveldum
þýðingum fara eftir því með
hvaða hugarfari höfundurinn
semur sinn texta, sitt ljóð. Ætli
maður sér að fá Nóbelsverðlaun-
in, að komast á alþjóðamarkað-
inn, útheimtir það ákveðna að-
ferð. Ég skrifa bara fyrir Sama.
Það er eins og hver önnur tilviljun
að ég skuli hafa hlotið verðlaun
Norðurlandaráðs. En auðvitað
væri léttara að þýða skáldskapinn
minn á önnur tungumál ef ég
hefði það í huga frá upphafí að
reyna að komast á alþjóðamark-
að.
Pólitík hjartans
Nils Aslak var spurður að því
í umræðunum í Norræna húsinu
um samíska menningu, hvort
hann væri fyrst og fremst að túlka
persónuleg málefni sín eða hvort
hann liti á framlag sitt sem þátt í
réttindabaráttu Samanna. Nils As-
lak sagðist ekki vilja ræða stjóm-
mál, væri ómögulegur fram-
kvæmdamaður i þeim, en talaði
frá hjartanu og væri nærtækara að
fást við hlutina á heimspekilegri
hátt: „Ég skýri frá söngnum í
brjósti mér.“
Aillohas um Samafötin: Þetta er ekki þjóðbúningur, þetta eru hversdagsfötin mín. Mynd: Kristinn.
Hins vegar viðurkenndi hann
að hafa verið þátttakandi í því á
sínum tíma að móta hugmynda-
fræði og gmndvöll í baráttu Sa-
manna fyrir viðurkenningu á rétt-
indum sínum og sérstöðu. Nils
Aslak sagðist finna sterkt til með
Eystrasaltsþjóðum, Kúrdum, be-
dúínum og öðmm hópum sem
ekki fá notið fúllra réttinda eða
viðurkenningar. Hann sagðist
ekki hafa trú á því að fríður kæm-
ist á í heiminum fyrr en slíkir hóp-
ar fengju sín réttindi. Það væri til
dæmis ljóður á Norðurlandasam-
vinnunni, að enginn Sami ætti
sæti í norrænu ráðherranefndinni.
Nils Aslak var einnig spurður
að því hvort Samar stefndu að því
Æviskrá Aillohas
Nils Aslak Valkeapaa, Aillo-
has, er fæddur 23. mars 1943 í
finnska hluta Samalands þar sem
nefnist Palojoensuu og býr þar á
foðurleifð sinni í Pattikka. Hann
er víðfrægur jojkari eða þjóð-
söngvaflytjandi, og eins og Einar
Bragi segir í kynningu um hann:
„...dýrlegt ljóðskáld, afbragðs
teiknari, stórsnjall ljósmyndari,
hagur tónsmiður, leikari af guðs
náð, ræktunarmaður samískrar
tungu, hefur rannsakað og ritað
um menningararf Sama meira en
flestir aðrir".
Aillohas hefur gefið út bæk-
umar Kveðja frá Samalandi (rit-
gerðir 1971), Bjartar nætur (ljóð
1974), Syng, kliða, þröstur (ljóð
1976) og Silfúræðar lindarinnar
(ljóð 1981). Ljóðabækumar þijár
vom 1985 endurútgefnar í stóm
safni, Víðemin í brjósti mér, sem
lagt var fram til bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs 1987.
Bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs 1991 hlaut hann síðan
lyrir risabókina Faðir minn, sólin
(myndir og ljóð 1988) og var hún
reyndar lögð fram bæði árin 1989
og 1990. Hann hefur gefið út, einn
eða í samvinnu við aðra, fleiri en
tíu hljómplötur.
(Byggt á grein Einars Braga í
bæklingi um bókakynningar Nor-
ræna hússins 1991.)
að stofna eigið þjóðríki eða öðlast
sjálfstæði með einhveijum hætti.
Hann svaraði með því að benda á,
að Samar væm ein elsta þjóð
heims. Fullveldi í formi ríkisvalds
væri bara eitt skref í kerfinu, og
væri það skoðað í heimssamhengi
áttuðu menn sig á að ríkisstofnun
af því tagi leysti ekki vanda smá-
þjóða og hópa eins og Samanna.
Stofnun þjóðríkis væri ekki lykill
að paradís. Mikilvægara væri að
fá fúlla viðurkenningu á réttind-
um Samanna sem þjóðflokks og
tækifæri til að vinna með eigin
menningu. Ekki til þess að skapa
einangmn, heldur til að geta náð
út til allra. Það sem menning Sa-
manna getur gefið heimimum er
tilfinningin um samræmið við
náttúmna, samhljómurinn.
- Aðgreiningu og mismunun
kynþáttanna þarf að ljúka um all-
an heim, segir Aillohas, það er
heiminum mikilvægt að allir njóti
sömu viðurkenningar. í Finnlandi
viljum við Samar njóta sömu rétt-
inda og viðurkenningar og Samar
í Svíþjóð og Noregi, en á það hef-
ur skort. Finnskir Samar hafa ekki
þau réttindi til lands, vatns og
hreindýraræktar sem þeim em
tryggð í nágrannalöndunum. Þetta
er hitamál og ég er ósáttur við
margt i þeim tillögum sem nú
hafa komið fram í Finnlandi, en
vil ekki ræða það nánar hér og nú.
Tónlist Aillohas er til á mörg-
um hljómplötum og í Norræna
húsinu jojkaði hann af munni
fram, en gat þess að margir hefðu
formælt sér ákaft, vegna þess m.a.
að hann hefúr þróað ákveðnar
tónlistarhefðir, tekið upp hljóð-
færaslátt við jojk- þjóðsöngvana
osfrv.
- Ég hefði verið drepinn fyrir
mitt jojk á sínum tíma, segirNils-
Aslak, fyrir þau helgispjöll að
breyta út af grónum hefðum. En
ég tel mikilvægt að staðna ekki.
Jojkið er eitt elsta tónlistarform
heims og gamli klassíski stíllinn
fylgir mér líka. Ef þjóð vill lifa,
lifir hún. Ef menning ætlar að lifa,
verður hún líka að vera skapandi,
þola nýbreytni. Það tók mikið á
mig að reyna að þróa jojkið, en ég
byijaði að jojka því ég elska jojk
og vil að það haldi áfram. Menn
hafa óskað mér til helvítis út af
þessu. Sé bannað að jojka í parad-
ís er mér sama hvort ég lendi í
annarri vist.
- Hvað ertu nú helst, rithöf-
undur, myndlistarmaður, tónlist-
armaður?
- Ekkert sérstakt. Ég er bara
ég' A
ÓHT
Við Samar
höfum margt
að gefa
heiminum
Föstudagur 1. mars 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21