Þjóðviljinn - 01.03.1991, Síða 26

Visthæfni
Japana
Japanar hafa stofnað sér-
stakt sendiherraembætti fyrir
alþjóðleg umhverfismál. Und-
anfarin ár hafa á þeim dunið
ásakanir þess efnis að umhverf-
ismái væru þeim lítt að skapi.
Sérstaklega væru þeir hirðu-
lausir utan síns heimalands.
Dæmin af skefjalausum hval-
veiðum og risarcknetaútgerð
þeirra, sem er sögð vera á góðri
leið með að útrýma ýmsum fisk-
stofnum í Kyrrahafi, hafa fengið
hárin á mörgum umhverfisvinum
um veröldina til að rísa af skelf-
ingu.
Því verður heldur ekki mót-
mælt, að stærsti markaður verald-
arinnar fyrir regnskógaharðvið er
í Japan og með þeirri eftirspum
verður það fátækum nágranna-
þjóðum mikil freisting að halda
áfram eyðingu regnskóganna.
Það fréttist heldur ekki svo af
iðnaðarmengun um alla suðaust-
ur- Asíu að Japanar séu ekki
vændir um verknaðinn, beint eða
óbeint, sem stærstu eigendur fjár-
magns þar um slóðir.
I Japan hafa menn verið eink-
ar tregir til að viðurkenna hinar
neikvæðu hliðar iðnbyltingarinn-
ar. Hún hefur að sönnu gert Japan
að einu voldugasta fjármálaveldi
veraldar, en hins vegar skilið eftir
sig svöðusár í umhverfinu.
Meðal þeirra var Minamata
mengunarslysið á sjöunda ára-
tugnum. Þar hafði kvikasilfri ver-
ið hleypt óhindrað út i sjóinn frá
verksmiðjum í gúmmí- og plast-
framleiðslu. A nokkrum árum
færðist það upp í gegnum fæðu-
keðjuna og komst í fisk, sem síð-
an var neytt á svæðinu. Afleiðing-
ar þessa urðu hryllilegar. Dauðs-
fólí urðu af völdum eitursins og
fólk lamaðist eða þjáðist allt lífið
af taugasjúkdómum. Fjöldi van-
skapaðra bama fæddist eftir þetta
og mikil málaferli fylgdu í kjöl-
farið. Gífurlegur tími fór í rann-
sóknir og vitnaleiðslur. Fómar-
lömbin fengu Iitlar bætur. Japön-
um er alls ekki vel við að rifja upp
þessa sögu.
Það vakti líka töluverða at-
hygli, þegar hermaðurinn Yukoi
Shoichi kom fram á Guam-eyju
eftir að hafa farið huldu höfði í 28
ár eftir lok síðari heimsstyrjaldar-
innar. Hann var rannsakaður og
mældur hátt og lágt af læknum og
öðrum vísindamönnum. Reyndist
m.a. kvikasilfursmagnið í hári
hans vera 2 ppm (hlutar úr milj-
ón). Þegar hann haíði dvalið í To-
kyo í tvo mánuði var mælingin
endurtekin og var þá kvikasilfurs-
magnið orðið 5 ppm. Nokkrir
mánuðir vom þá látnir líða og
mælingin endurtekin. Var þá
magnið komið upp fyrir 8 ppm.
Um svipað leyti bárust einnig
fréttir frá Anaka og Tasaki héruð-
unum. Bændum var ráðið frá því
að rækta þama grænmeti því að í
hveitikomi og sæturótum hafði
fundist gnðarlegt magn af hinum
baneitraða þungmálmi kadmíum.
Sömu sögu er að segja frá hrís-
gtjónaökrum nærri Tokyo, jarð-
vegur var orðinn mjög mengaður
og afurðir úr honum óneysluhæf-
ar.
„I hugum manna er japanskt
Iand eitt hið mengaðasta í heimi,“
sagði japanski umhverfisvinurinn
Mitchi Mathais og víst er að
margir eru honum sammála.
Þessari ímynd á „græni sendi-
herrann", Nobutoshi Akao, að
reyna að breyta. Það verður hins
vegar ekki létt verk. Fjárhags-
áætlun verkefnisins hljóðar upp á
3 miljarða dala, en 65% þess fjár
skulu reyndar notuð í þágu áróð-
urs fýrir kjamorkuvæðingu.
Japanar þekkja hörmungar
geislavirkninnar manna best frá
Hirosima og Nagasaki. Kjam-
orkuandstæðingar hafa alltaf ver-
ið fjölmennir og fjölgaði stórlega
eftir rússneska Tsjemobyl kjarn-
orkuslysið. Kjamorkuver hafa
samt verið notuð til orkufram-
leiðslu í Japan undanfarin 20 ár
og em nú um 40 slík í notkun.
9. febrúar sl. varð fyrsta
kjamorkuslysið í Japan, 340 km
frá Tokyo, í kjamorkuverinu í Mi-
hama. Þótt ekki hafi verið um
stórslys að ræða, hleypti það
miklum titringi í kosningabarátt-
una í Aomori, þar sem stendur til
að reisa endurvinnsluverksmiðju
á geislavirku eldsneyti, líkt og Is-
lendingar þekkja frá Dounreay.
Annar frambjóðendanna í Ao-
mori er eindreginn kjamorkuand-
stæðingur og telja margir að hann
muni sigra. Japanska ríkisstjómin
hefur reyndar á stefnuskránni að
reisa önnur 40 kjamorkuver á
næstu 20 ámm, en margir telja að
þá áætlun verði hún að endur-
skoða í kjölfar þessa óhapps.
1971 tók umhverfisstofnun
Japans til starfa. Tekið var með
festu á mörgum málum. Kröfum-
ar, sem nú em t.d. gerðar til út-
blásturs bifreiða, em meðal hinna
ströngustu á jörðinni.
Loftgæðakröfur, sem Japanar
gera til iðju, sem skilur brenni-
steinsoxíð og köfnunarefnisoxíð
út í umhverfið em margfalt
strangari en í Bandaríkjunum eða
Bretlandi skv. upplýsingum frá
OECD. Enda mælist styrkur
köfnunarefnisoxíða fjórfalt hærri
í bandarískum stórborgum en í
japönskum.
Fyrirtækjum em veittar sér-
stakar skattaívilnanir til að
tryggja sem bestar mengunar-
vamir. Hinn gríðarlegi vöxtur
bílafiotans gerir samt meira en að
vega upp lofthreinsunina. Japanar
gera sér grein fyrir því að í óefni
stefnir. Þeir vom þriðju i röðinni á
„heimsafrekalistanum" 1989,
hvað varðaði koldíoxíðmengun.
Létu alls frá sér 259.000.000 tonn
C02. Aðeins Bandaríkin
(1.224.000.000) og Sovétríkin
(1.035.000.000 tonn) vom þeim
fremri.
Japanar hafa nú skuldbundið
sig til að auka ekki þessa mengun
allt fram til ársins 2010.1 sönnum
japönskum anda binda yfirvöld
miklar vonir við möguleika Jap-
ana að þróa hreinsitækni fýrir
aðra jarðarbúa í baráttunni við
gróðurhús-áhrifin í framtíðinni.
Þeir hafa, Iíkt og aðrar öflugar
iðnaðarþjóðir, komið auga á þá
mikiu möguleika sem mengunar-
iðnaðurinn á til vaxtar í framtíð-
inni. Hugmyndir þeirra em m.a.
þær að allri aðstoð við þriðja
heiminn íýlgi skilyrði um meng-
unarvamir, sem kostaðar séu af
fjármagninu, sem til hjálparstarfs
er ætlað.
I Tokyo verður að fá sérstök
leyfi til að hefja hávaðasama
starfsemi, t.d. húsbyggingar.
Lestar em sérlega lágværar og
titringur frá þeim í lágmarki. Við-
urlög em við því að þeyta fiautur.
Með þessu hefur tekist vel að
hemja „borgaröskrin", sem víða
þekkjast frá öðmm stórborgum.
Þótt margt sé vel gert í þessari
stofnun, varð þar engu að síður
hvellur mikill fýrir nokkmm vik-
um. Forstöðumaðurinn, Ishim-
atsu Kitagawa, var rekinn vegna
andstöðu sinnar við stíflufram-
kvæmdir í Nagtara-ánni, en hún
er í miklu metum sem laxveiðiá.
Herra Kitagawa lenti opinberlega
í hávaðarifrildi við ráðherrann
sem ber ábyrgð á stiflunni og
vakti þetta mál mikla athygli í
Japan. Ekki síður að valinn var
maður í stað Kitagawa, að nafni
Kazup Aichi, sem samþykkti all-
ar stífluframkvæmdimar þegar í
stað. Þetta vakti mikla reiði og
mótmælaöldu á meðal umhverfis-
vina, sem fer stöðugt fjölgandi í
þessu háþróaða landi.
A hverju kvöldi má sjá ung-
linga í höfmngagervi á skemmti-
stöðum Tokyo. Andstaðan gegn
hvalveiðum hefur nefnilega einn-
ig náð til Japans. Þar þvemeita
kennarar í skólum að fýlgja rök-
semdafærslu ríkisstjómarinnar og
stofnana hennar um hugtakið
„vísindaveiðar“, sem fundið var
upp á Islandi. Japönskum skóla-
bömum er kennt að meta og virða
vistkerfið til að tryggja framtíð
sína og afkomenda sinna. Nátt-
úradýrkun hefur líka verið mikil-
vægur þáttur í japönskum trúar-
brögðum í þúsundir ára og því í
fijóan jarðveg að sá.
Vísindahvalkjötið er hins
vegar selt í japönskum kjörbúð-
um fýrir lítil 30.000 yen hvert
kíló, eða sem nemur 25.000 krón-
um íslenskum. Er nema von að ís-
lenska hvalfangara klæji í lófana?
Við eigum verk að vinna
Inn á borð til mín barst í
vikunni rit frá Greenpeace-
samtökunum. I því er að finna
upplýsingar um starf og stefnu
þeirra. Ritinu er dreift um allt
land og er augsýnilega ætlað
það hlutverk að bæta ímynd
samtakanna á meðal lslend-
inga.
Forsvarsmaður Islandsdeildar
samtakanna, Ami Finnsson, segir
m.a. í ávarpi:
„Eitt af brýnustu verkefnum
samtíðarinnar er að móta nýjar
reglur um það hvemig nýta megi
auðlindir jarðar án þess að kom-
andi kynslóðir - böm okkar og
bamaböm - beri skarðan hlut frá
borði. Það er sameiginlegt verk-
efni okkar að vemda náttúrana.
Vettvangurinn er í senn íslenskur
og alþjóðlegur.
A sviði náttúravemdar hafa
Islendingar, líkt og aðrar þjóðir,
verk að vinna. Vemdun hafsins og
auðlinda þess stendur íslending-
um nærri. Framlag þeirra við gerð
hafréttarsáttmála Sameinuðu
þjóðanna ber vitni um það.“
Samskipti okkar við Green-
peace hafa verið býsna brokkgeng
í gegnum árin og í kjölfar „hvala-
máisins“ vora samtökin ekki
beinlínis í hávegum höfð hérlend-
is. Það versta við þetta var, að um-
hverfismálaumræðan í landinu
varð hart úti. „Grænfriðungur“
varð almennt skammtaryrði um
okkur öll, sem létum okkur þessi
mál varða.
Því var einnig haldið fram að
næsta baráttumál samtakanna
yrði áreiðanlega það að snúa sér
að lífsbjörginni, fiskinum í sjón-
um, og banna Islendingum að
veiða hann. I riti samtakanna er
vilja þeirra í þessum efnum lýst:
að beita sér fýrir fiskveiði-
stefnu sem tryggir fjölbreytni og
viðgang fiskstofna um heim allan,
sem era afar mikilvægir fýrir
jafnvægi í lífkerfi sjávar og til
manneldis.“
Undir þessi orð held ég að
flestir Islendingar hljóti að geta
tekið.
Gott dæmi um nákvæmlega
þessi atriði era deilumar sem
loðnuveiðimenn eiga nú við vís-
indamenn Hafrannsóknastofnun-
ar um stærð loðnustofnsins. Þar
sýnist sitt hveijum en flestir held
ég séu sammála um að fara að
öllu með gát.
Islendingar eiga að setja niður
gamlar deilur við Greenpeace og
berjast fremur við hlið þeirra fýrir
kjamorkuvopnalausum höfum og
skynsamlegri nýtingu fiskstofh-
anna. Þar geta Islendingar verið
öðrum þjóðum góð fyrirmynd.
I útgáfumálum era Gren-
peace- samtökin til fyrirmyndar
að mörgu leyti. Vandaðasta ritið,
sem á bókamarkaðinum er um
þessar mundir um gróðurhús-
áhrifin, er bókin GLOBAL
WARMING. Útgáfa hennar er
fjármögnuð af samtökunum. Þau
hafa nú einnig hafið útgáfu bóka-
flokks um hafsvæði Evrópu.
Fyrsta bókin í flokknum er um
Norðursjó. Höfundur er dr. Malc-
olm MacGarvin. í henni er að
finna stórkostlegar náttúralífs-
myndir og greinargóða lýsingu á
ógnuninni sem Norðursjónum
stafar af mengun frá aðliggjandi
löndum.
Ég hvet náttúrafræðikennara
til að verða sér úti um þessa vönd-
uðu bók, sem er tilvalin sem ítar-
efni í vistfræðikennslu.
EinarValur
Ingimundarson
26.SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Föstudagur 1. mars 1991