Þjóðviljinn - 07.05.1991, Qupperneq 11

giSMÁFRÉTTIR
Síðustu
Háskólatón-
leikarnir
Síðustu Háskólatónleik-
ar þessa starfsárs verða (
Norræna húsinu á morgun
kl. 12.30. Guðni Franzson
klarinettuleikari mun leika
verk eftir skoska höfunda.
Jassfólk
framtíðar
Tónlistarskóli FÍH stend-
ur fyrir tónleikum á Púlsin-
um, Vitastíg 3, í kvöld kl.
22. Þar koma fram fimm
jasshljómsveitir skólans
sem starfað hafa í vetur
undir leiðsögn Tómasar R.
Einarsson, Sigurðar Flosa-
sonar, Edwards Frederik-
sen og Stefáns Hjörleifs-
sonar. Margir efnilegir jass-
spilarar koma fram en að-
gangur er ókeypis.
15 miljóna
króna aðal-
vinningur
Nýtt happdrættisár hefst
hjá DAS á morgun, en þá
verður dregið í fyrsta flokki.
Aðalvinningur í þeim flokki
er 5 miljónir króna, en sam-
tals eru vinningar í flokkn-
um 29,3 miljónir króna. Að-
alvinningur happdrættisárs-
ins er DAS-hús metið á 15
miljónir króna. Heildarvinn-
ingar í happdrætti DAS
nema 288 miljónum króna
og fara 60 prósent af miða-
verði beint f vinninga. Ágóði
af happdrætti DAS fer til
uppbyggingar og reksturs
Hrafnistuheimilanna í
Reykjavík og Hafnarfirði.
DAS-húsiö, parhús við Afla-
granda 25 I Reykjavík.
VlPHOEF
Nýi sáttmáli?
Hannes Jónsson,
Evrópumarkaðshvggjan:
Hagsmunir og valkostir Islands,
Félagsmálastofnunin, 1990.
r. Hannes Jónsson, fyrrum
sendiherra, birti 1990 bók
þessa um Efnahagsbanda-
lag Evrópu og Friverslun-
arsvæði Evrópu og um
viðræður þeirra um Evrópskt efnahags-
svæði (EES). Fáeinir þættir frásagnar
hans verða hér stuttlega raktir, stefha
EBE í landbúnaðar- og sjávarútvegs-
málum, upptaka eins evrópsks sam-
markaðar og upphaf EES-viðræðna.
j
í stofhsamningi Efhahagsbanda-
lags Evrópu, Rómarsamningnum, 3.
gr., er kveðið á um sameiginlega
stefhu aðildarlanda þess í landbúnaðar-
og sjávarútvegsmálum, en um Iand-
búnað var hún upp tekin þegar 1962,
(en um sjávarútveg 1983). Að henni er
búvörum aðildarlanda sett verð og
kaup þeirra ábyrgst, en sú ábyrgð hefur
kostað EBE drjúgan skilding. „A árinu
1973 fóru 80,6% af heildartekjum
EBE til landbúnaðarins og á árinu
1989 67%.“ (Bls. 33) Að fiskimiðum
aðildarlanda varð gagnkvæmur að-
gangur þeirra við upptöku þessarar
sameiginlegu landbúnaðarstefhu, jafn-
framt því sem framkvæmdastjóm EBE
var á lagt að samræma fiskveiðar að-
ildarlanda þess og styrkja þær.
„AIU var þetta nánar skilgreint í
sameiginlegu sjávarútvegsstefnunni,
sem tók gildi 25. janúar 1983... öll að-
ildarríkin hafi fullan rétt til að veiða
hvar sem er í efhahagslögsögu banda-
lagsrikjanna á milli 12 og 200 sjómílna
markanna. Bandalagið setur þó afla-
kvóta um leyfilegar veiðar hinna ýmsu
tegunda og úthlutar þeim til aðildar-
ríkjanna. Einnig hafa verið settar regl-
ur um möskvastærðir, gerð veiðarfæra
og stundum er beitt lokunum á veiði-
svæðum í vemdarskyni vegna of-
veiði... Á ámnum 1987-1990 nema
beinir styrkir til sjávarútvegs banda-
lagsins 80,9 miljörðum króna sam-
kvæmt gengi í nóvember 1989...“ (Bls.
33-34)
Við ýmis lönd hefur EBE samið
um gagnkvæmar heimildir til veiða í
fiskveiðilögsögu og ívilnanir á mörk-
uðum. Og verða þeir samningar dregn-
ir í fimm flokka:
„1) Gagnkvæmar veiðiheimildir,
þ.e. EB veitir veiðiheimildir innan lög-
sögu EB-ríkja gegn veiðiheimildum
EB-ríkja í lögsögu utanbandalagsríkja.
Dæmi um slíka samninga em samning-
ar við Norðmenn, Svia og Færeyinga.
2) Veiðiheimildir úr vannýttum
stofnum annarra ríkja, en dæmi um
slíka samninga er samningur við
Bandaríkin.
3) Veiðiheimildir gegn fríverslun
með fisk eða viðskiptaívilnunum. I
þessu tilviki semur bandalagið um
veiðiheimildir innan efnahagslögsögu
utanbandalagsríkja gegn styrkjum.
4) Veiðiheimildir innan efnahags-
lögsögu utanbandalagsríkja gegn
styrkjum, hagstæðum lánum eða
tækniaðstoð, en slíka samninga hefur
EB gert við allmörg þróunarríki.
5) Kaup á veiðiheimildum í efiia-
hagslögsögu ríkja, svo sem veiðiheim-
ildum við Grænland, Vestur-Afnku, á
Indlandshafi og víðar.“ (Bls. 34)
Hve háir eru tollar af EBE á inn-
fluttum fiski? „Eins og er, leggur
bandalagið 13% toll á flattan þorsk,
12% á annan flattan fisk og 20% á
söltuð þorskflök með nokkurri mis-
munun eftir kvótum, en á ufsaflök er
lagður 16% innflutningstollur. Auk
þess er 15% innflutningstollur á flat-
fiski og 15% tollur á ýmsum öðrum
ferskfiski svo sem löngu, lýsing, stein-
bít og skötusel. Meginþorri fiskútflutn-
ings okkar til Efnahagsbandalagsríkj-
anna er þó fijáls samkvæmt fríverslun-
ar samningunum svo sem síðar verður
að vikið." (Bls. 34)
II
Frá upptöku eins evrópsks sam-
markaðar milli aðildarlanda EBE er
svo sagt: „Leiðtogafundur EB árið
1985 óskaði eftir því, að ftamkvæmda-
stjómin gerði áætlun með tírnaákvörð-
unum um fúlla framkvæmd 3. greinar
Rómarsamningsins. ... Gaf hún strax í
júní 1985 út „Hvítbók" með 279 tillög-
um um Iaga-, tilskipunar- og reglu-
gerðar- breytingar varðandi innri
markaðinn til þess að framkvæma 3.
grein sáttmálans, þ.á m. afhám allra
tæknilegra viðskiptahindrana og breyt-
ingu EB úr tollabandalagi í markaðs-
bandalag án viðskiptalegra og efha-
hagslegra landamæra aðildarríkjanna.
Á svæðinu skyldi frá og með árslokum
1992 vera fríverslun með vöru, fjár-
magn, þjónustuviðskipti og þar skyldi
vera einn vinnumarkaður. Utan um
svæðið skyldi eftir sem áður vera toll-
múr til vemdar iðnaði, landbúnaði og
sjávarútvegi aðildam'kjanna. - Leið-
togafúndur bandalagsins samþykkti til-
lögur Hvítbókarinnar. (Bls. 43)... Á ár-
inu 1986 lagði ffamkvæmdastjom og
síðan ráðherraráð EB frarn frumvarp
áð einingarlögum EB. Stofnanir
bandalagsins samþykktu þau. Einnig
hvert einstakt aðildarríki, þar sem um
var að ræða breytingar á stofnsamning-
um bandalaganna. Tóku einingarlögin
gildi l.júlí 1987.“(Bls. 44-45)
Frá samningum EBE um fríverslun
með tiltekna vömflokka sem og um
efnahagslega aðstoð við ýmis ríki er
svo sagt: „...EB hefur gert yfir 100 frí-
verslunar- efnahags- og tæknisam-
vinnu-samninga við EFTA-ríkin. En í
gildi em líka tugir samninga við
bandalagið, t.d. við 66 ríki í Afríku, á
Karíbasvæðinu og við Kyrrahaf (ACP-
ríkin). Samkvæmt samningunum eiga
ACP-ríkin frjálsan aðgang að markaði
EB fyrir flestar framleiðsluvömr sínar.
- Einnig hefur EB gert samninga um
samvinnu á sviði viðskipta, iðnaðar,
tækni og fjármála við MAGHREB-rík-
in (Alsír, Marokkó og Túnis), ASE-
AN- ríkin (Filippseyjar, Indónesíu,
Malasíu, Singapúr og Tæland),
ANDEAN-ríkin (Bólivíu, Ekvador,
Kólumbíu, Perú og Venesúela), auk
ýmissa annarra ríkja svo sem Brasilíu,
Bangladesh, Indland, Júgóslavíu, Kýp-
ur, Mexíkó, Möltu o.fl.“ (Bls. 46)
ni
Fríverslunarsvæði Evrópu var
formlega stofnað með undirritun
Stokkhólmssamningsins 4. janúar
1960. Að því varð Isiand aðili tíu árum
siðar, 1970. Á því vom vemdartollar á
iðnvamingi afhumdir í áfongum, uns
afnumdir vom í árslok 1966. Á því er
hins vegar ekki fríverslun með búvörur
og með sjávarvömr aðeins að hluta,
þ.e. „ffyst flök, ffyst rækja, lagmeti,
lýsi, og fiskimjöl,“ en utan hennar em
„ísfiskur, saltsíld, saltfiskur og ýmsar
tegundir af skelfiski." (Bls. 50) Þess
ber þó að geta, að 1. júlí 1990 var loks
upp tekin ffíverslun með fisk í EFTA.
Allt ffá upphafi stefhdi EFTA að
gerð ffíverslunarsamninga við EBE og
um þá náðist í meginatriðum sam-
komulag 22. júlí 1972. „(Em) þeir
formlega þannig, að sjálfstæður samn-
ingur - tvíhliða samningur - er milli
hvers EFTA- ríkis og Efnahagsbanda-
lagsins. Samningamir em í öllum aðal-
atriðum eins fyrir öll EFTA- ríkin, en
með nokkrum ffávikum. Gera samn-
ingamir ráð fyrir haftalausum viðskipt-
um á milli EFTA-ríkjanna og Efha-
hagsbandalagsríkjanna og afnámi allra
vemdartolla af iðnaðarvöm í áföngum,
þannig að vemdartollar af iðnaðarvöm
séu með öllu afnumdir 1. júlí 1977 hjá
öllum EFTA-ríkjunum nema íslandi og
Portúgal. Þessi tímamörk vom virt af
öllum aðilum. Afleiðingin varð sú, að
á miðju ári 1977 vom öll iðnvöruvið-
skipti milli ríkja þessara tveggja aðila
haftalaus og tollftjáls á grundvelli ffí-
verslunarsamninganna, en í ársbytjun
1980 fyrir ísland." (Bls. 52)
Staða fiskafurða er síðan nánar til-
greind: „íslendingar óskuðu í upphafi
samningaviðræðna eftir því, að ffi-
verslunin næði til allra sjávarafúrða, en
ekki aðeins til þeirra sjávarafúrða, sem
féllu undir upphaflega EFTA- samn-
ingmn... Okkar hagsmunir vom, að
viðurkennt yrði, að á móti tollfríðind-
um og fríverslun þeirra með iðnvörur
til íslands kæmu samskonar fríðindi
okkar hjá þeim á sjávarafurðir. - Þessi
réttlætissjónarmið okkar hafa að
nokkm, en ekki öllu, fengist viður-
kennd... I fríverslunarsamningi okkar
við EB, sem tók gildi 1. apríl 1973, em
söltuð hrogn, auk þeirra sjávarafurða,
sem samið var um við EFTA... í bók-
um sex, sem ... tók gildi ... 2. júlí
1976...“ (Bls. 52-53)
IV
Ráðherrar frá aðildarlöndum EBE
og EFTA fúnduðu í Luxemborg 9. apr-
íl 1984. í yfirlýsingu í fúndarlok hétu
ráðherramir að efla og styrkja samstarf
þeirra „með því að koma á einu evr-
ópsku efnahagssvæði.“ (Bls. 65) í þá
átt miðaði lítt, fýrr en gildi tóku 1987 í
aðildaríöndum EBE lög um einn evr-
ópskan sammarkað eða jafhvel ekki
fýrr en forseti ffamkvæmdastjómar
EBE, Jacques Delors, haslaði því völl í
ræðu 17. janúar 1989: „... getum við
leitað að nýjum og fastmótaðri sam-
vinnugrundvelli, þar sem til kæmu
sameiginlegar ákvörðunar- og stjómar-
stofnanir til að gera starfsemina alla
virkari og til að draga ffam pólitískar
hliðar samstarfsins á vettvangi efha-
hagsmála, félagsmála, fjármála og
menningarmála... Sameiginlegt mark-
aðssvæði er fyrst og fremst tollabanda-
lag... Sameiginlegt markaðssvæði felur
einnig í sér samræmingu. Em félagar
okkar (ath. EFTA-löndin) tilbúnir til að
taka þær sameiginlegu reglur upp í
landslög sín, sem fylgja óhindmðum
vömflutningum og viðurkenna jafn-
ffamt dómstói bandalagsins, sem þegar
hefúr sýnt ffam á hæfi og hlutleysi í
hvívetna?... En Evrópubandalagið er
annað og meira en stórt markaðssvæði.
Það er landamæralaust efnahags- og
samfélagssvæði, sem stefnir i að verða
stjómmálaleg heild, en það felur í sér
nánarí samvinnu um utanríkis- og
vamarmál." (Bls. 66-67)
Á fúndi í Osló 14.-15. mars 1989
tóku forsætisráðherrar EFTA-ríkja
þessu boði Delors. I yfirlýsingu sögðu
þeir: „Við gemm ráð fyrir því, að
samningaviðræður mundu leiða til
samkomulags, að svo miklu leyti sem
það er mögulegt, um óhefta flutninga á
vöm, þjónustu, fjármagni og fólki með
það að markmiði að koma á einu sam-
ræmdu evrópsku efnahagssvæði." (Bls.
69)
Eins og ffam hefur komið, mundu
á þeim sviðum, sem Evrópskt efna-
hagssvæði næði til, gilda lög, reglu-
gerðir og tilskipanir í EBE um þau.
„Utanríkisráðherra mun hafa fengið
samþykki ríkisstjómarinnar fýrir þvi
að eyða 50 miljónum króna til þess að
láta þýða þennan lagabálk yfir á ís-
lensku... í prentuðu máli mun þessi
lagabálkur vera yfir 10.000 blaðsíður i
sama broti og Álþingistiðindi. Stefhir
utanríkisráðherra að því, að þessi laga-
bálkur, sem felur í sér margvíslegt fúll-
veldisafsal, verði ekki sérstaklega af-
greiddur sem lög frá Alþingi með
venjulegum hætti, heldur eigi Alþingi
aðeins að afgreiða EES-samninginn,
en í honum verði vísað til yfir 10.000
síðna lagabálksins sem fýlgiskjals og
tekið fram, að hann hafi samkvæmt
fordæmi EB bein réttaráhrif hér á landi
svo og í öllum 18 aðildarríkjum EES.“
(Bls. 73)
Reykjavík, 25. apríl 1991
Haraldur Jóhannsson
Er kvikmyndaframleiðsla smáþjóða vonlaus?
Ég leyfi mér að efast stórlega
um að íslensk kvikmyndagerð eigi
verulega framtíð, fyrir sér. Blátt
áfram vegna þess að markaðsað-
stæður allar eru henni andsnúnar
Ég er ein af þeim sem vildu
helst að íslendingar gætu staðið sig í
kvikmyndagerð. Því það er ekki
nema satt og rétt að kvikmyndin er
svo öflugur fjölmiðill að það vantar
mikið í menningu þess lands sem
engar kvikmyndir býr til.
En ég leyfi mér að efast stórlega
um að íslensk kvikmyndagerð eigi
verulega framtíð fýrir sér. Blátt
áfram vegna þess að markaðsað-
stæður allar eru henni andsnúnar.
Ég á við það fýrst og fremst, að
fjölmiðlafarganið allt vinnur þannig,
að athyglin beinist alltaf að æ færri
bíómyndum. Sem eru auglýstar upp
grimmt til dæmis með því hve dýrar
þær séu, og hve mikið sé um undur-
samleg tæknibrögð í þeim og hve
mikið kaup stjömuleikaramir fái.
Auk þess sem þær em hannaðar fýr-
ir sem stærsta útbreiðslu af kunn-
áttumönnum sem klippa burt allt
sem erfitt er í skilningi. Og eins og
menn vita em svotil allar „metsölu-
myndimar" bandarískar, þótt ein og
ein slæðist með frá Evrópu.
Þetta setur smáþjóðarmönnum
afar þröngan kost. Þeir verða að
byggja á litlum markaði heimafyrir
og eiga mjög takmarkaða möguleika
á að ná út fýrir landsteina. (Og þýðir
þá ekkert að vitna í íslendingasögur
og Halldór Laxness til að sanna hve
snjallir við erum. Það skiptir reyndar
ekki máli á markaðinum hvort við
erum snjallir í kvikmyndagerð eða
ekki, það sem ræður úrslitum um
það hvort við getum framleitt kvik-
myndir er það, að í útlöndum trúir
því enginn að eithvað gott geti kom-
ið frá Islandi. Eins þótt eitthvað gott
komi.)
Ég sá í sænsku blaði grein sem
lýsir vanda smáþjóðarmanna. Hún
var um aðsókn að nýrri sænskri
bama- og unglingamynd sem heitir
„Neðanjarðarleyndarmál“. Myndin
fékk prýðilega dóma og athygli fjöl-
miðla. En eftir að myndin hafði ver-
ið sýnd í átta vikur (i fimm eintök-
um) voru áhorfendur aðeins orðnir
8500. (Sem er svipað og að á is-
lenska bamamynd hefðu komið
svona þijúhundruð manns.)
Á sama tíma var verið að sýna
bandarísku myndina „Aleinn heima“
í Svíþjóð. Myndinni hafði verið
dreift í 40 eintökum í sænsk kvik-
myndahús og hálf miljón manns
hafði séð myndina.
Engum dettur í hug að hér sé
svo gífurlegur munur á „gæðum“.
En hér er sá munur á að annarsvegar
er erlend stórframleiðsla sem er
mjög rækilega auglýst (auglýsinga-
kostnaður við amerísku myndina í
Svíþjóð nemur um fjórðungi alls
framleiðslukostnaðar sænsku mynd-
arinnar). Og allt saman, fjölmiðla-
Producent: Filminstitutet, SVT,
Fllmteknik, Sandrew och Cinetofon.
Produktionskostnad: 7,8 miljoner kronor.
Distributör: Sandrews.
Lanseringskostnader: 300 000 kr.
125 utomhusaffischer, s k stortavlor,
i Stockholm och Göteborg.
3 förhandsvisningar.
Affischer pá biografer och bibliotek.
5 kopior.
8 500 áskádare.
spil og auglýsingaspil, leiðir til þess
að athyglin safiiast á æ færri kvik-
myndir. Fábreytnin vex og heima-
menn eiga ekki séns eins og sagt er.
Auðvitað eigum við að reyna
okkar besta, ekki síst í gerð mynda
IteSSIÖ ílilítlMIMS
Producent: 20th Century Fox
Produktionskostnad: 120 miljoner kronor.
Distributör: SF
Lanseringskostnader i Sverige:
2 miljoner kronor.
Tusentalet utomhusaffischer, s k stor-
tavlor, över hela landet.
Förhandsvisningar i 20 stáder.
Reklam i TV3.
40 kopior.
En halv milion áskádare i Sverige.
fýrir sjónvarp. En aðstæður á kvik-
myndamarkaðinum sjálfum eru erf-
iðar - og ekki batna þær.
Vill einhver andmæla þessu?
SM.
ÞJÓÐVILJfNN Þriðjudagur 7. maí 1991
Síða 11