Þjóðviljinn - 28.08.1991, Side 6

Bkjlenbar
FHETHR
Gorbatsjov
hótar afsögn
Mikhafl Gorbatsjov, for-
seti Sovétríkjanna,
hótaði að segja af sér
forsetaembættinu í
ræðu sem hann hélt í sovéska
þinginu í gær. Gorbatsjov sagði
að ef Sovétríkin leystust upp
vegna krafna einstakra lýðvelda
uni sjálfstæði, og ef ekki væri
vilji til að halda ríkinu saman
hlyti hann að íhuga afsögn. í til-
finningaþrunginni ræðu sinni
sagði forsetinn að Sovétríkin
mættu ekki liðast í sundur, hins
vegar yrði að deila völdunum á
annan hátt en hingað til. Þá
reyndi hann að slá á ótta leiðtoga
margra ríkja um að rússnesk
þjóðernishyggja væri að yfir-
gnæfa allt annað í sovéskum
stjórnmálum.
Gorbatsjov sagði að trúlega
væri hryggilegasta afleiðing valda-
ránstilraunarinnar sú að ýmis öfl
sem vildu Sovétríkin feig hefðu
fengið byr undir báða vængi og
ynnu nú af meiri krafti en nokkru
sinni fyrr að því markmiði sínu.
Hann sagði mikla hættu vera á því
að ríkið liðaðist í sund ur.
Þegar valdaránið fór út um
þúfur lýstu þrjú lýðveldi yfir sjálf-
stæði, Úkraína sem er næststærsta
lýðveldi Sovétríkjanna, Hvíta-
Rússland og Moldova. Gorbatsjov
minnti á að í þjóðaratkvæða-
greiðslu í mars síðastliðnum hefði
sovéska þjóðin lýst yfír vilja sínum
til að halda Sovétríkjunum saman
sem ríkjabandalagi sjálfstæðra lýð-
velda og hann vildi gera sitt til að
svo mætti verða. Þess vegna þyrfti
að undirrita nýjan ríkjasáttmála
sem allra fyrst, en þó væri ljóst að
samband ríkjanna yrði laustengd-
ara en gert var ráð fyrir í þeim sátt-
mála sem undirrita átti á þriðjudag
í síðustu viku, en sú undirritun
frestaðist vegna valdaránsins.
Víða um heim eru efasemdir
uppi um að Gorbatsjov eigi langt
pólitískt líf fyrir höndum. Þannig
segir breska blaðið Independent að
forsetinn syndi ekki nógu hratt og
straumurinn muni ná tökum á hon-
um. Þjóðarleiðtogar ýmsir fara var-
legar í sakimar og vilja ekki af-
skrifa Gorbatsjov enn sem komið
er. Sovéski sagnfræðingurinn Roy
Medvedev, sem um langt árabil
hefur verið búsettur í Bretlandi,
sagði að Gorbatsjov hefði framið
pólitískt sjálfsmorð með því að
banna Kommúnistaflokkinn því
þar með hefði hann ekkert bakland
til að halda völdum lengur.
Forsætisráðherra Bretlands,
John Major, fer til Moskvu um
helgina til fundar við Gorbatsjov
og Jeltsin og verður þar með fyrsti
erlendi þjóðarleiðtoginn til að
heimsækja Gorbatsjov eftir valda-
ránið. Aður en Major fer til
Moskvu mun hann funda með Ge-
orge Bush Bandaríkjaforseta um
þróun mála í Sovétríkjunum og á
hvem hátt megi auðvelda landinu
að rísa úr efnahagslegum rústum.
Ljóst er að nú þegar Sovétríkin
em á góðri leið með að liðast í
sundur vakna þjóðemisdeilur á
nýjan leik milli íbúa einstakra lýð-
velda og búast má við landamæra-
deilum sem erfitt getur reynst að
leysa. Þess vegna keppast leiðtogar
Rússlands við að styðja viðleitni
Gorbatsjovs til að halda Sovétríkj-
unum saman. Gennadíj Búrbúlis,
utanríkisráðherra Rússlands, sagði
sovésku fféttastofunni Interfax í
gær að enn um stund væri nauð-
synlegt að hafa forseta fyrir ríkja-
bandalagið og engin ástæða væri
til að flýta sér um of til að breyta
þeirri skipan mála.
-Reuter/áþs
A Umsión: G. Pétur Matthíasson
Tékkar
biðja um
gögn
varðandi
‘68
Tékkar hafa farið fram á
það við sovésk yfirvöld að
þau láti þeim í té gögn sem
gætu varpað ljósi á innrás
sovéska hersins og Varsjár-
bandalagsins í Tékkóslóvak-
íu árið 1968.
Hópur tékkneskra sagn-
ffæðinga vill fá aðgang að
skjalageymslum sovésku
stjómarinnar og kommúnista-
flokksins. Sendiherra Sovét-
ríkjanna sagðist myndu koma
beiðninni áleiðis til Moskvu
og bætti við að hann vonaðist
til þess að allri leynd yfir öll-
um skjalageymslum í Sovét-
ríkjunum yrði aflétt eftir að
valdaránstilraun afturhaldsafl-
anna mistókst.
Sagnfræðingamir og aðrir í
Tékkóslóvakiu hafa áhuga á að
staðfesta hvort harðlínumenn í
tékkneska kommúnistaflokkn-
um hafi beðið um að sovéski
herinn gerði innrás í landið til
að stöðva endurbætumar sem
Alexander Dubcek kom á.
Hann er núverandi forseti
þingsins.
Reuter
Hemshokn
Norræn samstaða í vaskinn?
Nýlokið er hér á landi
forsætisráðherrafundi
Norðurlanda. Slíkir
fundir eru haldnir
reglulega tvisvar á ári og á þeim
skiptast norrænu starfsbræð-
urnir á skoðunum um nánast
hvaðeina sem máli skiptir í sam-
skiptum þjóðanna og á alþjóða-
vettvangi. Að þessu sinni bar
hæst umræðuna um Evrópskt
efnahagssvæði (EES). í ályktun
sem forsætisráðherrarnir gerðu
á fundi sínum hér segir að víð-
tækur samningur um evrópskt
efnahagssvæði sé forgangsmark-
mið allra ríkisstjórna á Norður-
löndum.
Nú háttar svo til að af Norður-
löndunum fimm eiga fjögur aðild
að EFTA en aðeins eitt, Danmörk,
á aðild að EB. Svíar
sóttu reyndar form-
lega um aðild að EB
fyrr i sumar, en
verða varla teknir
inn í þau eðlu sam-
tök fyrr cn eftir
nokkur ár. Aðildar-
umsókn skal vel
ígrunda.
Líklegt er að
Finnar telji sig knúna
til að fylgja fordæmi
Svía og sækja um aðild að EB
enda er innri uppbygging efna-
hags- og atvinnulífs í Finnlandi
áþekk hinni sænsku. Nokkuð öðru
máli gegnir um Noreg og alveg
sérstaklega Island. Reyndar er
hollt að hafa í huga að Norðmenn
gengu í gegnum mikla og stranga
Evrópuumræðu fyrir tæpum 20 ár-
um, en þá var aðild að Evrópu-
bandalaginu, eða Efnahagsbanda-
lagi Evrópu eins og það þá hét,
felld i þjóðaratkvæðagreiðslu,
Verkamannaflokkurinn klofnaði og
ríkisstjóm landsins neyddist
til að segja af sér. Sérstaða Is-
lands og Noregs í öllu þessu Evr-
ópufargani felst í raun og veru í
einu orði: Fiski. Ríkisstjómir Ís-
lands og Noregs hafa talið að lítið
stoði að semja um aðild að EES ef
ekki fæst viðunandi niðurstaða
hvað snertir sjávarafurðir og að-
gang þeirra á markaði Evrópu-
bandalagsins. Og einmitt á þessu
máli sigldu viðræðumar í strand
eins og frægt er orðið.
Á fundi sínum hér í Reykjavík
reyndu forsætisráðherramir fimm
að verða samstiga í afstöðunni til
EES næstu fimm vikumar. Yfirlýs-
ingum einstakra ráðherra er ber-
sýnilega ætlað að sýna fram á að
samstaða sé mikil meðal ráðherr-
anna og löndin séu sammála um
hvemig haldið verði á spilum
næstu vikur. Hér verður því hins
vegar haldið fram að málinu sé allt
annan veg farið og í raun og vem
sé fátt sem sameinar Norðurlöndin
um þessar mundir, að minnsta
kosti í afstöðunni til EES. Gro
Harlem Brundtland, forsætisráð-
herra Noregs, segir nauðsynlegt að
öll ríkin sem í viðræðunum eiga
gefi eftir af sínum ítrustu kröfum.
Það á ekki síst við um ísland sem
helst vill láta aðra borga aðgöngu-
miðann sinn. Davíð Oddsson, for-
sætisráðherra, segir aftur á móti að
ekki komi til greina að ísland falli
frá kröfunni um óheftan aðgang
fyrir íslenskar sjávarafurðir á
markaði Evrópubandalagsins. Það
verður hvorki létt né laggott fyrir
formann Sjálfstæðisflokksins að
snúa sig út úr yfirlýsingunum
þeim. Svíinn lngvar Carlsson telur
ekki koma til álita að fara út í sér-
viðræður án þátttöku Islands og
Noregs og telur að leggja beri allan
þunga á samstöðu EFTA- ríkjanna.
En það fór ekki mikið fyrir áhersl-
unni á samstöðu EFTA þegar hann
afhenti sendiherra Hollands í
Stokkhólmi umsókn Svíþjóðar um
aðild að EB og reyndar er það
sjónarmið fullgilt að með þeirri
umsókn hafi EFTA- samstöðunni
verið reitt banahöggið. Hlutskipti
Paul Schliiters hlýtur síðan að vera
sérkennilegt því hann segir það
hneyksli ef EFTA og EB koma sér
ekki saman um EES þar sem ein-
ungis væri eftir að leysa lítinn
vanda, nefnilega þann sem setti allt
í strand fyrir skemmstu. Hann telur
ennfremur að leysa verði þau mál
sem eftir eru í samhengi, sem,þýðir
að eftir því sem Noregur og Island
gefa meira eftir varðandi fiskveiði-
heimildir í lögsögu landanna, því
minna þurfa þau að greiða í
byggðasjóð EB. Mórallinn er sum-
sé: borgið sem mest í byggðasjóð-
inn, þá sleppið þið kannski billega
frá fiskveiðiheimildunum. En trú-
lega er málið ekki svona einfalt.
Hér verður ekki séð í hveiju
samstaða Norðurlandanna felst
öðru en fogrum orðum. Og til að
kóróna vitleysuna segir Davíð
Oddsson að ef EES viðræðumar
sigli endanlega í strand minnki það
líkumar á því að Island sæki um
aðild. Ætli Jón Baldvin hafi heyrt
þetta? Eða var það ekki sami Jón
Baldvin sem í sjónvarpsþætti ein-
um, frægum að endemum, lýsti því
yfir ítrekað að ef EES viðræðumar
strönduðu myndi það auka líkumar
á því að Island sækti um aðild að
EB?
Það kann vel að vera að forsæt-
isráðherramir fimm hafi hér í
Reykjavík gert heiðursmanna-
samning um að vera samstiga í
framhaldinu, en við vitum jú öll
hver örlög slíkra samninga verða
um þessar mundir, a.m.k. þeirra
sem gerðir em í henni Reykjavík.
ÁÞS
Mynd: Jim Smart.
...“en þá var aðild að Evrópubandalag-
inu, eða Efnahagsbandalagi Evrópu eins
og það þá hét, felld í þjóðaratkvæða-
greiðslu, Verkamannaflokkurinn klofn-
aði og ríkisstjórn landsins neyddist til að
segja af sér“
ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 28. ágúst 1991
Síða 6