Þjóðviljinn - 18.10.1991, Síða 4

Kaskótrygginq
heilbrigoisráónerra
Sighvatur Björgvinsson heilbrigðis- og trygginga-
ráðherra hefur lýst því yfir að hann vilji umbylta
heilbrigðiskerfinu á þann hátt að í stað þeirra sjálf-
sögðu réttinda allra til heilbrigðisþjónustu sem nú
tíðkast og fólk greiðir fyrir með sköttunum, verði
fólki gefinn kostur á að kaupa sér tryggingu, með
breytilegu iðgjaldi og mismikilli sjálfsáhættu.
Hugmynd þessi var fyrst kynnt í hvítbók ríkisstjórn-
arinnar. Þar stendur:
„Jafnframt því að almenningi verður gefinn kostur á
fjölbreyttari læknisþjónustu en nú er verður að veita
aðhald með því að hann taki beinan þátt í kostnað-
inum að takmörkuðu leyti. Þar sem um er að ræða
kostnaðarhlutdeild notenda þjónustunnar verður
sett hámark á útgjöld, bæði á einstaka þætti og í
heild. Verður þá tekið sérstakt tillit til lífeyrisþega og
barnmargra fjölskyldna. Leitað verður leiða til að
gefa almenningi kost á að velja um mismikla sjálfs-
áhættu í þessum efnum gegn breytilegu tryggingar-
iðgjaldi í einhverri mynd.“
Hér er auðvitað um ekkert annað að ræða en aukn-
ar skattaálögur á almenning, en það versta við
þessar álögur er það að þeir sem nú þegar eiga
erfitt með að láta enda ná saman munu trassa
þessar iðgreiðslur í þeirri von að heilsunni hraki
ekki.
Við getum tekið dæmi af fjölskylduföður, sem
stendur í húsnæðiskaupum og er með tvö börn í
framhaldsskóla. Þegar hann stendur frammi fyrir
því að þurfa að velja um það hvort hann borgi
skólagjöld, sem ríkisstjórnin hefur boðað, eða
tryggingu fyrir eigin kropp, þá er hætt við að börnin
gangi fyrir.
En þetta er bara ein hlið á þessu máli. Þessi fyrir-
hugaða breyting brýtur í bága við siðgæðisvitund
þjóðarinnar. Víða í stórborgum erlendis getur mað-
ur legið alvarlega slasaður á götunni og þúsundir
manna gengið fram hjá honum án þess að aðstoða
hann. Hér þykir hinsvegar sjálfsagður hlutur að
rétta slíkum manni hjálparhönd og ekki bara það,
heldur telja flestir að slík aðstoð hafi forgang fram
fyrir allt annað. Þessvegna hefur t.d. tekist að
byggja upp öflugt net björgunarsveita um allt land í
sjálfboðavinnu.
Forystumenn samtaka launafólks og stjórnarand-
stöðu hafa lýst andstöðu við þessa hugmynd, sem
þeir segja ættaða úr faðirvori frjálshyggjunnar og
bent á að ríkisstjórnin líti á fólk einsog bíla.
Heilbrigðisráðherra hefur bent á að þessi iðgjöld
verði tekjutengd og því þurfi hátekjufólk að greiða
| hærri iðgjöld en lágtekjufólk. Þetta er auðvitað ekk-
ert annað en aumt yfirklór. Sé Sighvati svona um-
; hugað um að þeir ríku borgi meira til heilbrigðis-
þjónustunnar þá er einfaldast að taka upp hátekju-
skattþrep.
Slíka tekjujöfnun má ráðherra flokks sem kennir sig
| við jafnaðarstefnuna hinsvegar ekki heyra á minnst.
Ráðherra ríkisstjórnar sem kennir stefnuskrá sína
við velferð á varanlegum grunni vill hisvegar mis-
muna sjúkum og slösuðum eftir því hvort þeir hafa
staðið í skilum með iðgjöldin af tryggingunni á eigin
kroppi.
Það er eðlilegt að þjóðinni verði hugsað til skáld-
sögu George Orwells, 1984, þar sem Stóri bróðir
umsnéri merkingu hugtaka. Frelsi þýddi ófrelsi,
jöfnuður var ójöfnuður, velferð var mismunun. Það
sem Stóri bróðir sagði að væri rétt var rétt.
Eða hvað sagði ekki forsætisráðherra í skálaræðu
sinni við komu bridgespilaranna til landsins:
„Ríkisstjórnin, hún er einsog hún er- það er óþarfi
að hlæja að því.“
Enda þjóðinni ekki hlátur í huga.
—Sáf
Útgefandi:
Útgáfufélagið
Bjarki h.f.
Framkvæmdastjóri:
Hallur Páll Jónsson
Ritstjórar:
Árni Bergmann,
Helgi Guðmundsson.
Ritstjórnarfulltrúar:
Árni Þór Sigurðsson,
Sigurður Á.Friöþjófsson
Umsjónarmaður
Helgarblaðs:
Sævar Guöbjörnsson
Auglýsingastjóri:
Steinar Haröarson
Afgreiðsla:
w68 13 33
Auglýsingadeild:
■e-68 13 10-68 1331
Símfax:
68 19 35
Verð:
170 kr. í lausasölu
Setning og umbrot:
Prentsmiöja
Þjóðviljans hf.
Prentun:
Oddi hf.
Aðsetur:
Síöumúla 37,
108 Reykjavík
Helgarpistill
Ab lifa um efni fram
Það er alltaf öðru hvoru verið að
segja okkur að við lifum um efni
fram. Og að nú þurfum við að taka
okkur á ef ekki á illa að fara.
Formaður Vinnuveitendasam-
bandsins, Einar Oddur Kristjánsson,
var á þessum buxum í viðtali sem
birtist í Morgunblaðinu um síðustu
helgi. Hann fór hörðum orðum um
sukk og svínarí og flottræflishátt og
neysluskuldir næstliðinna ára sem
hann taldi nema um tíu miljörðum
króna á ári hverju. Einar Oddur
sagði meðal annars:
„Við erum haldin einhverju
neysluæði. Þjóðin í heild virðist
ekki geta horfst í augu við þá stað-
rcynd að hún er að stela lífskjörum
af næstu kynslóð. Við erum öll
samsek og ég ætla engan að undan-
skilja.“
Erum við öll
samsek?
Enginn ncitar því að Einar Odd-
ur og aðrir sem með skyldan boð-
skap fara hafi nokkuð til síns máls.
Að vísu mundi þessi pistilshöfund-
ur hér aldrci taka undir það sent
Einar Oddur nefndi síðast: að hann
vildi gera alla samseka, engan und-
anskilja. Vcgna þcss að bæði er til
fólk (cinkum meðal hinna eldri)
scm hefur aldrei dansað með í
neyslukapphlaupinu, og síðan cru
þeir lil einnig scm hafa svosem
ekki úr neinu að spila. Það er líka
varhugavcrt að segja „ég undanskil
cngan" vcgna þcss að þar með er
eins og allir séu ekki barasta sam-
sekir, heldur og jafnsekir. Sent fær
ekki staðist - það er ill jafnaðar-
mcnnska að halda slíkum skilningi
frarn.
En hitt er rétt, að svo margir
taka þátt í því að spenna hátt
ncyslubogann að þeir seku eru ekki
barasta borgarstjórar í ráðhúsævin-
týrum eða atvinnurekcndur í flott-
ræfilsleik (scm Einar Oddur er
reyndar svo ærlegur að minnast á
sérstaklcga). Þeir seku eru fleiri.
Þcir cru vissulega út um alla
,.miðju“ þjóðfélagsins, í þeim fjöl-
mennu hópum sem hafa kjör og
lífsviðhorf millistéttarfólks. Til að
taka dæmi: Það hcfði veruleg áhrif
á viðskiptahalla og spamað og
stöðu rnargra heimila ef að neyslu-
frekjunni hefði ckki tekist aö hvísla
því að ótrúlega mörgum ungling-
itm, rétt orðnum 17 ára, að þeir
komist ekki í skólann nema á eigin
bíl. Og það mætti bæta mörgum
dænuim við sem sýndu að enginn
scrstakur hamingjuniissir vofði yfir
þótt mcnn drægju saman sín
eyðslusegl í þeim krappa sjó sem
senn gengur ylir fræga þjóðarskútu.
Hvernig breytfumst við?
En þegar við emm að tala um
„eyðsluæðið“, þá er því miður
sleppt oflast nær að tala um það,
hvemig þetta undarlega æði varð til.
En það er svo sannarlega ómaksins
vert að skoða það dæmi. Vegna þess
að ekki höfum við íslendingar alla
tíð verið eyðsluklær. Sú kynslóð
sem nú er nálægt sjötugu og þar yf-
ir, hún var mestan part ráðaeildar-
söm mjög. Fór ekki einu sinni út af
sínu striki (nema maður og maður)
á stríðsámnum þegar peningar
hvolfdust eins og hland ur fötu yfir
þjóðina óviðbúna. En upp frá því
tóku fyrirvarar og stíflur að sringa
og bresta þar til söngur tímans varð:
Eyðum í dag, borgum á morgun
(eða: iðmmst á morgun). Og þó
heldur hinn daginn - samanber það
sem Einar Oddur sagði réttast i við-
talinu: Við emm að stela lífskjömm
af næstu kynslóð.
Hvemig varð ráðdeildarfólk að
eyðsluóðum söfnuði?
Verðbólgan og
höfðingjarnir
Þeir sem stjómuðu áratugum
saman með verðbólgu eiga mikla
sök. Verðbólgan brenndi bæði upp
sparifé hinna eldri og alla spamað-
arhugsun. Sá sem ráðlagði fólki að
spara (til elliáranna til dæmis) hann
fór með röng ráð og heimskuleg.
Hann var því miður að segja fólki
að það ætti að láta stela af sér án
þess að mögla.
Þeir sem fara með völd í ríkinu
og fyrirtækjunum, þeir bera einnig
mikla sök með þeim fordæmum
sem áður vom nefhd. Sá sem fer
svosem miljarð framúr áætlun þegar
hann er að byggja opinbert hús sem
á að varpa Ijóma á hans nafn um
aldir, hann á ekki von á góðri
áheym þegar hann segir fólki að
spara og sýna ráðdeild og hyggindi í
Ijánnálum. Honum er vitanlega sagt
að fara í fjandans rass. Sömuleiðis
þeim forstjómm sem hér á landi
sem annarsstaðar verða æ örlátari
við sjálfa sig , púkka undir sitt mik-
ilvægi með því að veita sér allskon-
ar sposlur og sukka í flottræfilshætti
sem kostaður er af siðlausu sam-
kmlli rekstrar á fyrirtækjum og
einkaneyslu eigendanna og stjór-
anna.
Freistinqaiðnaðurinn
Ijúfi
En svo er líka annað. Það er svo
fátt í öllu okkar umhverft, í öllum
þeim skilaboðum sem við fáum á
degi hveijum í auglýsingaheimin-
um, sem smýgur um allt okkar um-
hverft, allar okkar tómstundir (blöð,
útvarp, sjónvaro), sem ýtir undir
þann hugsunarnátt sem formaður
vinnuveitenda saknar. Þann hugsun-
arhátt sem segir að menn eigi að
haga sér skynsamlega og skikkan-
lega og rasa ekki um ráð ffam og
eyða ekki um efhi fram, því oft
komi gjaldþrotamein eftir kaupæð-
ismunúð.
Hvert mannsbam venst því frá
blautu bamsbeini að hámarksneysla
sé lykill að lifsgæfunni. Að það sé
vísastur vegur til að ná í skottið á
sælunni að kaupa sér eitthvað sem
bætir í munni, nressir upp á útlitið,
eykur letina, eflir sjálfstraustið. Að
beinust leið til að þú berir virðingu
fyrir sjálfúm þér og að aðrir geri
slíkt hið sama sé sú að þú getir
sannað þig með því að kaupa þér
leikföng leiðans sem ekki em lakari
en þau sem nágranni þinn á. Eða
keypt utan um lif þitt umbúðir sem
ekki eru ósjálegri en þau sem Jón og
Gunna eiga. Sölutæknin fjársterka
og sálfræðin, spumingaskrár félags-
fræðinnar jafnt sem ímyndasmiði
fjölmiðla - allt leggst á eitt með því
að hraða neyslunni, efla neysluna,
útrýma öllum hindrunum á vegi
neyslunnar. Og þá öllum ótímabær-
um vangaveltum um spamað, um að
minna kynni að vera betra en meira
- á mörgum sviðum. Gakktu með í
leikinn! Þú átt það skilið, ekki síður
en aðrir. Neyttu á meðan á nefinu
stendur. Guð má vita hvar við döns-
um næstu jól. Ætlarðu að vera smár
í þér og nískur og púkó! Þú getur
meira að segja fundið þér þá réttlæt-
ingu fyrir „eyðsluæðinu“ (ef þér
sýnist svo) að með þvi að hver
kaupi meira skapi hann meiri at-
vinnu allt í kringum sig. Þannig er
„eyðsluæðið" orðið upphaf mann-
úðarstefnu ef svo verkast vill.
Að ganga gegn
straumi
Skilji menn ekki þctta fjas sem
svo að ég vilji taka frá mönnum
ábyrgð á sjálfum sér.Vitanlega geta
menn spymt við fótum, valið sér
eigin lifstíl. En þó geta það fæstir
nema að takmörkuðu leyti. Þrýst-
ingurinn er mikill - hinn sálræni,
hinn félagslegi og svo sá sem að
heiman kemur. Sá sem gengur gegn
straumnum, hann fær svo ótrúlega
lítinn stuðning að það er mesta
furða að hann skuli enn vera að
paufast þetta.
Bergmann f\lm
skrifar ^HiÉlS
NÝTT HBLGARBLAD 4
FÖSTUDAGUR 18. OKTÓBER 1991