Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.1997, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 1997
ittenning..
Sjónlistavarp
Kristján Guömundsson - svo sjarmerandi og heill aö enginn sat
óheillaöur eftir. DV-mynd BG
í gamla daga var jafnan tifað á því
að Islenskt sjónvarp ætti að „rækja
menningarhlutverk sitt“. Á sunnu-
dagskvöldið var það gert á svo mynd-
arlegan hátt að skjáglápandi menn-
ingarvitar og listvinir áttu fullt í
fangi með fjarstýringuna (það er áð
segja þeir listvinir sem eru komnir af
Kaffíbars-, Kaffi List-, 22- og Bíóbars-
stiginu og í áskrift hjá Stöð tvö, líkt
og undirritaður) því á sama tíma
sýndu stöðvarnar tvær nærmyndir
hvor af sínum þungavigtarmanni í ís-
lenskri listmenningu. (Var það ekki
óþarflega mikill stjóraslagur hjá Páli
Baldvin og Sigga Valgeirs að setja
þættina á sama tíma í dagskránni?)
Jæja.
Á Stöð tvö hljóp af stokkum ný
þáttaröð um okkur rithöfundana í
þessu sagnalandi. „Skáldatími“.
Fyrsti þátturinn var um Pétur Gunn-
arsson, gömlu hetjuna sem gaf okkur
tóninn, heilli kynslóð, með „Punktin-
um“, sem var manni óskrifandi
menntskælingi einskonar opinherun-
arbók. Nú er Pétur orðinn afalegur
sumarbústaðareigandi, heldur samt
tryggð við gallabuxurnar. En gamli
góði punktur-húmorinn og prakkara-
skapurinn virðast alveg horfnir úr
máli hans og í staðinn er kominn
tónn sem tekur sjálfan sig fullhátíð-
lega og er of kurteis til að halda at-
hygli áhorfenda. Að minnsta kosti í
þeirri stofu þar sem ég sat.
Umrætt sunnudagskvöld var und-
irritaður gestkomandi á heimili í
austurbænum og sá er hélt um fjar-
stýringu á þeim bæ (sem var að sjálfsögðu vel
stálpaður unglingurinn) svissaði fljótlega yfir
á Ríkissjónvarpið þar sem gat að líta nær-
mynd af Kristjáni Guðmundssyni myndlistar-
manni. Nú hafði maður kannski ekki ætlað að
viðtalsþáttur við „naumhyggju- og konsept-
listamann" væri neitt almenningsfóður en það
fór nú svo að fjölskyldan sat dolfallin og dill-
aði sér, af hlátri í bland við djúpsæjan skiln-
ing.
Það kom semsagt í ljós að myndlist getur
verið hið besta sjónvarpsefni og Kristján Guð-
mundsson er, þegar allt kemur til alls, líkt og
fæddur til að koma fram í sjónvarpi. Auðvitað
var löngu kominn tími á að gera slíkan þátt
um konsept-meistarann sem á undanfornum
Fjölmiðlar
Hallgrímur Helgason
árum hefúr smám saman verið að róa inn til
viðurkenningar frá Hjalteyrum þessa heims
til að taka við starfslaunum og heiðursmerkj-
um. Torgverk hans á Seyðisfírði er líkt og
minnisvarði um sættir samfélagsins við
gamla Súmmið: Listamaðurinn kemur til smá-
bæjarfólksins og reisir fjörð þess upp á annan
endann og allir voða glaðir með það. Fyrir
þrjátíu árum kom lögreglan og fjar-
lægði verkin. Nú stendur hún heið-
ursvörð á meðan forsetinn afhjúpar
þau. Undarlegt hvað tímamir breyt-
ast.
En Kristján hefur ekkert breyst.
Hann er, eins og Guðmundur Oddur
sagði i þættinum, enn að fást við
sömu hluti og í byrjun. Og það sem
glæsilegast er: Hann heldur ennþá
sama bitinu. Það hefur ekkert slævst.
Ég segi það ekki. Sum pappírs/granít-
verkin ramba á barmi formalismans,
en í orðum hans mátti heyra heOa
ævi af hugsun, hnífbeittri hugsun
sem skilar þessu líka kristaltæra tali.
Kristján mælti líkt og hinn absolúti
„spekingur"; sá sem veit að hin end-
anlega speki er eitthvað sem ekki er
til og sannleikurinn í mesta lagi
sennilegur. Líkt og allir stórir lista-
menn lætur hann heimspekideildir
heimsins um að leysa lífsgátuna. Það
eru engar lausnir til, vegna þess að
það eru engin vandamál, sagði
Duchamp.
„Ég hef aldrei viljað að listaverk
komi boðskap eða skoðun til skila. Ég
hef frekar verið á því að þau ættu að
eyða skoðunum," sagði kappinn,
kannski ekki án þess að depla auga,
en flottur á því.
Fyrir utan allt listrænt innihald og
vel unnið heimildagildi (umsjón Ás-
laug Dóra) var þátturinn fyrst og síð-
ast skemmtilegur. Hin „áfengu ljóð“
Kristjáns í átvr-ríkinu í Kópavogi
voru einfaldlega stórfyndin, eins og
besta stand-up-númer. Það sannaðist
hér sem endranær að engin sönn skemmtun
er án innihalds og engin sönn list er án
húmors og besta sannindamerki um ekta lista-
verk er að listamaðurinn geti „djókað“ með
það. Það kom líka vel í ljós að þegar öllu er á
botninn hvolft og aUt opnana-hland er runnið
tU sjávar þá veltur listin aUtaf fyrst og fremst
á persónuleika listamannsins og í þessu tU-
feUi hér var hann bara svo sjarmerandi og
heill að enginn sat óheillaður eftir. Að
minnsta kosti ekki í þeirri stofu þar sem ég
sat.
Þessi þáttur var sannarlega eitt af guUnu
mómentunum í sögu sjónvarpsins. Hver sá
sem átti hugmyndina, þá hafi hann þökk fyr-
ir.
Schubert, Schubert, Schubert og
Schubert
Háskaleg eða heilnæm?
Heimspeki Nietzsches, háskaleg eða
heilnæm? er yfirskrift meginefnis þriðja
heftis Tímarits Máls og menningar á
þessu ári. Fimm höfundar skoða hug-
myndir og verk hugsuðarins sem dó árið
1900, Róbert H. Haraldsson, Kristján
Árnason, Sigríður Þorgeirsdóttir, Vil-
hjálmur Ámason og Arthúr Björgvin
BoUason. Auk þess rekur Friðrik Rafns-
son ritstjóri stuttlega ævi Nietzsches og
kemur þar fram meðal ann-
ars að hann var alinn upp af
| eintómum konum. Faðir
Fi'iedrichs litla lést þegar
hann var fimm ára en eft-
ir voru á heimUinu, auk
móðurinnar, amma,
systir og tvær frænkur.
Spumingunni í yfir-
skriftinni svarar
heimspekingurinn
Róbert H. Haraldsson fyrir
sitt leyti svona: „... hann er hættu-
laus þeim sem sjálfir eru hættulegir
heimspekingar, hættulegur hinum."
Á undan greinunum um Nietzsche em
tvö ljóð eftir Matthias Johannessen sem
tengjast heimspekingnum. Heiti beggja
er tUvitnun i Zaraþústra og bæði era
heimspekilegs eðlis.
Á jómfrúin að gæta mey-
dómsins?
Meðal annars efnis í Tímaritinu er
„Gamanbréf ... með alvarlegum undir-
tónum þó“ frá Böðvari Guðmundssyni
til Ólafs Halldórssonar handritafræðings
í tilefni af grein Ólafs í síðasta hefti, „ís-
lenska með útlendu kryddi'*. Þar fann
Ólafur að mörgum vondum slettum í við-
tali ÚlfhUdar Dagsdóttur við Steinunni
Sigurðardóttur sem hann viU þvo burt
en Böðvari finnst bara tU prýði og gagns.
Þegar Böðvar hefur svarað aðfinnslum
Ólafs einni af annarri segir hann:
„Ég er ekki hrein-tungu-stefnu-maður
eins og þú, kæri Ólafur, en engu að síð-
ur vU ég, eins og þú, að fólk vandi sitt
mál. Munur okkar er þó sá, að þú virðist
leggja mUdð upp úr því að málfar ís-
lenskra rithöfunda sé „hreint og vel ætt-
; að“, og að jómfrúin gæti meydómsins.
Mér er meira i mun að tjáningarmögu-
leikai- séu margir og tjáning nákvæm,
hvaða meðulum sem beitt er til þess, og
þess vegna fagna ég því að jómfrúin slíti
af sér tunguhaftið sem önnur höft. Ætt-
emi orða skiptir mig engu, enda held ég
að „alíslensk" orð og orðstofnar séu
varla tU. Með öðrum orðum, að hrein ís-
lenska sé svo orðfá og rýr, að hún mundi
ekki duga í hálfa hlunkhendu, hvað þá
meir.“
Böðvar felur að lokum hug sinn tU
hreintungustefnunnar í gátu sem lesend-
ur geta spreytt sig á að ráða:
Hún kreistist aftur úr kúnum,
úr klókra skriffærum rennur,
M af herrunum fagnað sem frúnum,
og fín í skítkast og sennur.
Siðlegar barnabækur
Seint er nóg komið af
Schubert. Helgin er búin að
vera ein samfeUd sæla fyrir
mmendur þessa mikla róm-
antíkers, með opnu söngnám-
skeiði á föstudag, tvennmn
ljóðatónleikum Andreasar
Schmidt og Helmuts Deutsch
á laugardag og sunnudag og
Schuberttónleikum Trlós
Reykjavíkur í Hafharborg á
sunnudagskvöld. Það sýnir
hver spor Schubert hefur
markað og hve ástin á honum
er heit, hversu íslenskir tón-
listarmenn hafa staðið veg-
lega að því að minnast hans.
Tónleikar með verkum
Schuberts hafa verið nánast í
hverjum mánuði ársins,
stundum fleiri en einir í mán-
uði, og yfirleitt hefur verið
húsfyllir. Alls staðar er
Schubert í öndvegi í ár. Þótt þær raddir heyr-
ist að minna megi gagn gera, þá er því ekki að
neita að það er bæði gott og gagnlegt að geta
heyrt svo mörg tónverk eins tónskálds á svo
skömmum tíma. Það er hægt að baða sig í
Schubert - kynnast honum enn betur og frá
fleiri hliðum en endranær.
Tríó Reykjavíkur á langan og farsælan feril
að baki, skipað tónlistarmönnum í fremstu
röð, Guðnýju Guðmundsdóttur, Gunnari
Kvaran og Peter Máté. Þeirra framlag til
tveggja alda minningar Schuberts voru píanó-
tríóið hefúr starfað hefur það náð
mikiUi samspilstækni. Skipt var
um píanóleikara þegar Peter
Máté leysti HaUdór Haralds-
son af hólmi fyrir nokkrum
árum en leikur Máté hefur vax-
ið vel inn f það sem fyrir var.
Það er ekkert hægt að setja út á
leik þessa flinka tónlistarfólks.
Hins vegar er ég ekki sammála
þeirri leið sem tríóið valdi sér í
túlkun Schuberts. Ákefð og drift
einkenndi leik tríósins, stundum á
kostnað tónsins. Meiri yfirvegun
hefði skapað afslappaðra og hlýrra
andrúm. í kraftmeiri þáttunum
var leikurinn einatt glæsilegur en
þó oft of spenntur og jafnvel forser-
aður eins og í niðurlagi
scherzoþáttar B-dúr tríósins. Átök-
in i Schubert snúast oft um angist
sem er sársaukablandin, en þessi
angist var heiftúðug, jafiivel köld.
En leiðirnar tU Rómar eru ekki bara marg-
ar, þær eru allar færar - og hver og einn túlk-
andi listamaöur verður að velja þá leið sem
honum er færast og kærast, þótt öðrum þyki
önnur leið betri. Það var margt ákaflega fal-
lega gert á þessum tónleikum. Einleikssóló
seUósins í öðrum þætti fyrra tríósins og í upp-
hafi fyrsta og annars þáttar seinna tríósins
vora yndisleg, og samspil hópsins var frábært
og náði hámarki í glimrandi, virtúósaleik í
lokaþætti seinna tríósins.
Tríó Reykjavíkur - tæknilega fullkominn leikur.
Tónlist
Bergþóra Jónsdóttir
trióin tvö, ópus 100 í Es- dúr og ópus 99 í B-
dúr, samin árið 1827, ári fyrir andlát tón-
skáldsins.
Leikur Tríós Reykjavikur er fagmannlegur
og tæknUega fuUkominn. Á þeim áratug sem
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
Mál og menning var líka að gefa
út tvær barnabækur sem koma
inn á heimspekUeg og siðferðileg
efni. Mér er alveg sama fjaUar
um háttvísi í mannlegum sam-
skiptum og Það var ekki ég
fjaUar um heiðarleika. Höf-
undur er Brian
en Mike
Gordon myndskreytir.
í bókunum era sett á
svið algeng atvik úr dag-
legu lifi og lesendur innt-
ir álits á þeim. í eftir-
mála eru leiðbeiningar
foreldra og kennara og bent á ís-
lenskar barnabækur sem gætu orðið
gangnlegar í umræðu um þessi efni.
Listasafnið lokað
Listasafn íslands er lokað þessa viku
vegna undirbúnings sýningar á verkum
Gunnlaugs Schevings sem verður í öll-
um sölum safnsins. Hún verður opnuð á
laugardaginn, 4. október, og stendur yfir
til 21. desember.