Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1997, Blaðsíða 21

JLJV ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 1997
Atvinnusaga
í reyfarastíl
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna réðst í það
stórvirki fyrir nokkrum árum að skrá sögu
fyrirtækisins og dótturfyrirtækja í tilefni 50
ára afmæli móðurskipsins. Til verksins, sem
telur þrjú bindi, var ráðinn Ólafur Hannibals-
son en Hjalti Einarsson skrásetti fyrsta bind-
ið. Þá kom Jón Hjaltason sagnfræðingur
einnig að verkinu. Afraksturinn leit dagsins
ljós nú í desember þegar þrjú bindi af sögunni
komu á markað.
Bækurnar eru læsilegar og raunar má segja
að það felist nokkurt þrekvirki í því að skrifa
þannig um frystihús og sölu sjávarfangs að
efnið haldi manni fongnum.
í fyrsta bindi bókarinnar, sem ber einfald-
lega titilinn „Frystihúsin", er rakin saga ail-
flestra þeirra frystihúsa sem hafa verið um
lengri eða skemmri tíma innan SH. í þeirri
bók felst ómetanleg saga sigra og ósigra fyrir-
tækja í einstökum byggðarlögum, og menn
skyldu ekki vanmeta þann hlut sögunnar. Oft-
ar en ekki var eitt fyrirtæki burðarásinn og
örlög þess, góð eða ill, jafnframt örlagavaldur
allra íbúanna. Þegar kóngur fellur af stalli er
hirðin í uppnámi og margir hafa kynnst þeirri
þjáningu sem fylgir gjaldþroti aðalatvinnufyr-
irtækisins í heimabyggðinni. í þessu riti má
lesa staðreyndir um gjaldþrot fyrirtækja eða
velgengni eftir atvikum sem jafnframt fela i
sér atvinnusögu byggðarlaganna. í framtíð-
inni munu menn nota þetta rit til að fletta upp
atvinnusögu einstakra byggðarlaga.
Eini sjáanlegi gallinn er sá að staðlaðar
upplýsingar um þann mikla fjölda frystihúsa
sem nefndur er til sögunnar eru ekki settar
upp í samræmt form á hverri síðu heldur týn-
ast þær eða verða óaðgengilegri inni í texta.
Annar galli er auðvitað sá að saga þeirra
frystihúsa sem ekki eru innan SH er ekki tí-
unduð. Fyrir því eru auðvitað þær eðlilegu
ástæður að þetta er saga SH en ekki annarra.
Bókmenntir
Reynir Traustason
Annað bindi ritraðarinnar ber nafnið
„Með spriklið í sporðinum" og hefur að
geyma sögu SH frá stofnun 1942 og allt til
ársins 1996. Þar er sagt frá upphafi hrað-
frystiðnaðarins sem rakið er til ameríska
verkfræðingsins Clarence
Birdseye. Þá segir frá fyrsta
íslenska íshúsinu sem reist
var 1895 fyrir forgöngu
Tryggva Gunnarssonar,
bankastjóra Landsbankans.
Það var reist í Reykjavík og
kallaðist Nordalsíshús.
Fyrstu frystivélamar voru
settar upp hjá ísfélagi Vest-
mannaeyja árið 1908 að
ákvörðun Gísla J. Johnsen.
Sagan er ítarleg og læsileg.
Ekki er hægt að merkja ann-
að en höfundar haldi sig við
rétta sagnfræði í frásögninni
og ekki er að merkja tiihneig-
ingu til að fegra hlut SH þó
að það fyrirtæki fjármagni
útgáfuna. Þvi er þó ekki að
neita að sú tilimning lætur á
sér kræla að ýmislegt í slagn-
um við ÍS sé ósagt.
Þriðja og síðasta bindið ber heitið „Yfir
lönd, yfir höf ‘ og geymir ítarlega sögu dóttur-
fyrirtækja SH. Þetta er efni sem allir sem á
annað borð hafa áhuga á atvinnusögu þjóðar-
innar geta lesið. í stuttu máli má segja að höf-
undum hafi tekist að færa hundleiðinlegt efni
í alveg bráðskemmtilegan búr.ing þannig að
öllum aðstandendum er sómi af. Þjóðinni
væri hollt að líta upp úr Kökubók Hagkaups
eða Bert og baðstrandargellunum og lesa
merka atvinnusögu í reyfarastíl.
Hjalti Einarsson, Jón Hjaltason og Ólafur
Hannibalsson:
Sölumiöstöö hraðfrystihúsanna í 50 ár, I—III
SH 1997
Úr útlegð
Stefán Snævarr sendir nú frá sér sína sjö-
undu ljóðabók með því undarlega nafni
„Ostraka". Það er heitið á leirkerabrotum
þeim sem Aþeningar skráðu á útlegðardóma
til foma. Er ekki óeðlilegt að skáld og heim-
spekingur, sem lengi hefur dvalist erlendis,
vísi til grískrar fornaldar, auk þess sem út-
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
legðin hefur löngum verið skáldum yrkisefhi.
Og líkt og skáldum fyrri tíðar verður Stefáni
hugsað heim þó ekki sé allt í anda Jónasar og
Bjarna. Þannig segir hann í Ijóðinu „í
díasporu":
Island er lítiö skrímsli
meö vestfirskan haus
og austfirskan þjó
norölenskt bak
og sunnlenskan búk.
Þaö sefur fram á
Reykjaneslappir.
Mér er meinaö
aö vekja það sööla þaö
ríöa á því inn i
sólarlagið.
En útlegðartilfinningin nær lengra því ljóð-
mælandinn er oft einfari sem „þreytir einatt
glímu / við Hvunndaginn". Þessi hefðbundna
ímynd hins einmana skálds verður satt að segja
nokkuð þreytandi og myndmálið ofurkunnug-
legt. En þegar Stefáni tekst best til er hann oft
hnyttinn, svo sem í „Einræningjanum":
Einrœninginn rœnir þögninni
frá götunum
Ijósinu frá mánanum
og myrkrinu frá himninum
LϚist svo heim
meö fenginn
breytir honum í Ijóö.
Stefán Snævarr hefur tamið sér knappt
form og er oft orðhagur en hagmælskan tekur
stundum af honum völdin og orðaleikirnir
verða innantómir. En þar sem best er gert
glitrar í perlur. Þess vegna er Ostraka bók
sem vert er að gefa gaum að.
Stefán Snævarr
Ostraka
Mál og menning 1997
Þrjár fyrir yngstu börnin
Sagan af skessunni sem leiddist er eftir
Guðrúnu Hannesdóttur en hún hefur áður
safnað og myndskreytt gamlar vísur fyrir
börn og gert myndir við verðlaunabókina um
Risann þjófótta og skyrfjallið.
um skessuna er einfóld og
ljúf frásögn, sniðin aðl'
þörfum yngstu barn-
anna.
Myndir Guðrúnar eru
virkilega failegar og í þeim
er ýmislegt að sjá. Á grjót-
inu í bakgrunninum má til
dæmis greina andlit sem
endurspegla tilfinningar
skessunnar. Engu að síður
vantar töluvert upp á að sagan
sjálf sé nógu heillandi. Þema hennar er nokk-
uð líkt þema Raunamædda risans eftir Ás-
laugu Jónsdóttur en er að mínu mati ekki
sett eins skemmtilega fram. Ekki finnst niér
skessan heldur sannfærandi íslensk skessa.
Hún sest til dæmis út í sólskinið um hábjart-
an dag og lítur allt of krúttlega út til þess að
hún sé trúverðug skessa. Þar að auki er nefið
(á henni eins og rani.
Og talandi um nef. Gott að bora i nefið heit-
Bókmenntir
Margrét Tryggvadóttir
ir skemmtileg myndabók eftir Danielu
Kulot-Frisch í þýðingu Hildar Hermóðs-
dóttur. Myndirnar í þessari bók eru lit-
ríkar, fallegar og nefborunin
skemmtilega útfærð hjá þremur
misinunandi dýrategundum. Við-
fangsefnið eru mannasiðir sem
allir boða en enginn fer eftir.
Þessi bók sló rækilega í gegn heima
hjá mér, sonur minn lærði hana
fljótlega utan að og „les“ hana nú
fyrir alla sem heyra vilja.
Hanna frænka fer upp i sveit
er sniðug saga eftir Olgu Berg-
mann af undarlegri kvenper-
sónu sem fer upp í sveit og
lendir i árekstri við Rósu kú.
í þessari sögu hafa dýrin
mennska eiginleika og
unna að tala. Kötturinn hennar
Hönnu, hún Hulda, er til dæmis kaldhæðinn
fýlupúki og kýrin Rósa kemur í kaffi til
Hönnu frænku um helgar.
Vatnslitamyndir Olgu eru sniðugar og þar
er margt að sjá og skoða, enda bæta þær heil-
miklu við textann. Það er gaman að sjá höf-
und nýta sér frásagnarmöguleika myndmiðils-
ins eins vel og hér er gert. Við
mæðginin skemmtum okkur prýði-
lega við lestur þessarar bókar. Eins
og allar betri myndabækur er hún
gerð með það að leiðarljósi að
skemmta bæði barninu sem lesið er
fyrir og hinum fullorðna sem les.
Guðrún Hannesdóttir:
Sagan af skessunni sem leiddist
Forlagið 1997.
Daniela Kulot-Frisch:
Gott að bora í nefið
Hildur Hermóðsdóttir þýddi
Mál og menning 1997.
Olga Bergmann:
Hanna frænka fer upp í sveit
Mál og menning 1997.
íenmng
• • •
Gísli aftur Jón prímus
Aðalstöðin og Sígilt FM hafa sýnt það
menningarlega frumkvæði að taka upp
Kristnihald undir jökli eftir Halldór Lax-
ness. Leikgerð fyrir útvarp samdi Sveinn
Einarsson upp úr frægri
leikgerð sinni fyrir Leik-
félag Reykjavíkur sem ;
var frumsýnd 1970 og;
gekk í þrjú ár í Iðnó.,
Sveinn leikstýrir |
einnig nú.
Aðalfréttirnar eru I
þær aö aðalhlutverkiö,'
séra Jón prímus, leikur '
Gísli Halldórsson sem'
heillaði áhorfendur árin
þrjú í Iönó og er ógleymanleg-
ur þeim sem sáu hann. í kringum hann
raða sér aðrir sjarmörar: Umba leikur
Hilmir Snær Guðnason, Úu Ragnheiður
Elfa Arnardóttir, Goodman Singman leik-
ur Jón Sigurbjörnsson, Hnallþóru Mar-
grét Helga Jóhannsdóttir og Gunnar Eyj-
ólfsson biskupinn.
Leikritinu verður skipt í tvennt, hvor
hluti tekur eina og hálfa klukkustund og
verður fyrri hluti fluttur á jóladag kl. 15.
Ekki missa...
Hverjir eiga að
gagnrýna
Það rifjast upp við
fréttir af velgengni
skáldsögu Sigurjóns
s Magnússonar, sem
; er annars staðar á opnunni,
! Þröstur Helgason kvartaði undan því í
! Morgunblaðinu að gagnrýni Kolbrúnar
Bergþórsdóttur í Dagsljósi væri endurtek-
! in í Degi. Auðvitað var svolítið fyndið að
! útgefandinn skyldi vitna í sama gagnrýn-
E andann tvisvar í auglýsingum um bókina,
eins og um tvo ólíka menn væri að ræða,
en samt er leitt aö Dagur skyldi hlýða
» Þresti og hætta að birta gagnrýni KoUu.
! Það var nauðsynlegt að geta lesið hana
líka - enda dómarnir skilmerkilegri á
I prenti.
Hvort sem þessi tvítekning var siðleg
eða ekki hefur ýmsum fundist óviður-
kvæmilegt að rithöfundar sem eru með
bók á jólamarkaði skuli skrifa um bækur
Iannarra höfunda í víðlesið blað eins og
Mogga. Það er tæpast sniðugt að setja fólk
í svo sterka samkeppnisstööu og i raun-
inni ætti að vera sjálfsögð regla að rithöf-
undar sem eru að gefa út bækur skrifi
ekki gagnrýni um bækur það ár. Markað-
urinn er viðkvæmur og fáir fjölmiðlar
sem birta reglulega gagnrýni; það er
ástæða til að teygja sig langt tU að hefja
j hana yfir efasemdir um einlægni.
Gleðileg jól!
Þar sem þetta er síðasta
menningarsíða fyrir jól
vill umsjónarmaöur óska
öllum lesendum síðunn-
ar gleðUegrar hátíðar
með mörgum löngum
lestrarnóttum. Jöla-
óskunum fylgir ljóð ’
ársins. Það er úr Ljóðlínuspili7
nýrri bók Sigurðar Pálssonar: „Sæluhús":
Sœluhús
eru bara í óbyggöum þessa lands
Gamalt kex
Saggi
Feitar ryógaöar niöursuóudósir
Prímusinn bíöur þess albúinn
Aö hvissa bláum loga
Reka saggann burt
Hita vatnió hita andrúmiö
Hita andlit okkar og hendur
En við þyrftum ekki síöur sœluhús
hér í byggöinni
Ekki útaf kexi og niöursuöudósum
af þeim höfum vió nóg;
nei viö þyrftum þetta orö:
Sœluhús
og vió þyrftum þennan loga
sem rekur burt saggann
hitar andlit okkar og hendur
hitar andrúmiö
hitar andrúmiö milli okkar
þegar viö komum kalin heim
i