Dagblaðið Vísir - DV - 28.08.1998, Síða 19

c
Tvö ný fyrirtæki í líftækniiðnaði:
Ætlum að einangra
íslenska erfðagenið
- segir Sigtryggur Óskarsson hjá íslenskum erfðaskrám
Nú munu hérlendis vera í bí-
gerö tvö ný fyrirtæki í líftækniiðn-
aði. Munu þau verða þriðja og
fjórða fyrirtækið á þessu sviði sem
hér rísa á skömmum tíma en fyrir
voru íslensk erfðagreining, sem nú
hefur starfað um tveggja ára skeið,
og Urður, Verðandi og Skuld sem
stofnað var nýverið en hefur enn
ekki hafið rekstur. Ætlunin er að
nýjasti keppinauturinn á þessum
markaði, íslenskar erfðaskrár,
taki til starfa síðar í haust. Pjár-
mögnun mun nú að mestu í höfn
og heyrst hefur að erlendir aðilar
muni eiga þar stóran hlut. Hitt fyr-
irtækið, sem hlotið hefur nafnið
Gísli, Eiríkur og Helgi, mun vera
skemmra á veg komið og ekki gert
ráð fyrir að það taki til starfa fyrr
en snemma á næsta ári.
Forsvarsmaður undirbúnings-
hóps sem unnið hefur að stofnun
islenskra erfðaskráa er Sigtrygg-
ur Óskarsson og segir hann að þó
fjármagn komi að hluta til erlend-
is frá verði fyrirtækið í meiri-
hlutaeigu íslendinga og vinnuafl
verði að mestu innlent en gert er
ráð fyrir að allt að 40 manns verði
ráðnir til starfa fyrir áramót.
„Það má kannski segja að við
séum að sigla á sömu mið og hin
tvö fyrirtækin í þessum nýja geira
en ætlunin er þó að við einbeitum
okkur nánast alfarið að erfðum ís-
lendinga sem slíkum. Fámenni og
einsleitni íslensks samfélags gerir
það að verkum að tækifærin tii
slíkra rannsókna teljum við vera
einstök. Hérlendis ná skrár yfír
eigur manna, íjárráð og arfleiðslur
langt aftur í tímann, mun lengra
en okkur óraði fyrir, satt að segja.
íslenskar erfðaskrár telja um tvo
metra í hillum Þjóðskjalasafnsins.
Og með því að samkeyra þær
skrár við genetískan gagnabanka
erum við vissir um að hægt verði
að einangra þá litninga þjóðfélags-
ins sem skilað hafa mestmn arði.
Við ætlum okkur að einangra ís-
lenska erfðagenið og ekkert minna
en það.“
Sigtryggur segir að Islenskar
erfðaskrár, eða Will Genetics,
muni verða frumkvöðull á sínu
sviði. „Þetta mun vera í fyrsta sinn
sem slíkar rannsóknir verða fram-
kvæmdar í heminum. Hingað til
hefur erfðafræðin nánast eingöngu
verið bundin við læknisfræði og
líffræðilega hluti en það er mál
þeirra manna sem besl þekkja, í
Bandaríkjunum og víðar, að það sé
einungis tímaspursmál hvenær
fræðigreinin fer inn á félagsfræði-
legar brautir. Til dæmis vitum við
af fyrirtæki vestur í Houston sem
mun ætla sér að rannsaka sam-
band erfða og raðkvænis.
Ég tel að hér sé um geysilegt
hagsmunamál að ræða fyrir okkur
íslendinga. Efnahagslegur ávinn-
ingur yrði að sjálfsögðu ólýsanleg-
ur ef okkur tækist að einangra
erfðagenið, svo ég tali nú ekki um
ef hægt verður að fjölfalda það. En
hlutirnir gerast geysilega hratt á
sviði líftækninnar og enginn veit i
hvaða sporum við stöndum eftir fá-
ein ár. Við munum, samhliða rann-
sóknum á gróðageninu, einnig
beina augum okkar að fátæktar-
geninu, sem við köllum svo, en all-
ir landsmenn þekkja það að baslið
liggur í ættum langt aftur í tímann
þó auðvitað séu þar undantekning-
ar á eins og dæmin sanna. Sjálfur
er ég til dæmis kominn af dug-
miklu alþýðufólki, sjómönnum
suður með sjó.“
Aðspurður um tilskilin leyfi seg-
ir forsvarsmaður íslenskra erfða-
skráa þau mál enn vera á viðræðu-
stigi. „En ég á nú satt að segja ekki
von á því að slíkt verði neinum
vandkvæðum bundið. Eins og
ástandið er í dag eru erfðaskrárnar
nánast á glámbekk í skjalasafninu,
öllum opnar, og ég á heldur ekki
von á því að íslendingar setji sig al-
mennt upp á móti því þó gluggað sé
í gamlar jarðaskrár, bankareikn-
inga og annað slíkt, allra síst þeir
sem eru vel stæðir, en við munum
fyrst um sinn beina augum okkar
að fjársterkum fjölskyldum. Undir-
búningsrannsóknir hafa sýnt okk-
ur fram á að íslenska erfðagenið
liggur fyrst og fremst í fáeinum
fjölskyldum hérlendis, í hæsta lagi
fiórtán, fnnmtán."
Væntanlegur forstjóri GEH mun
vera Guðmundur Kr. Jónasson
sem undanfarin tíu ár hefur rekið
fjárráðgjafarfyritækið Shares on
Ice á Wall Street í New York.
Ekki eru allir á eitt sáttir varð-
andi ætlanir hins nýja fyrirtækis
og koma gagnrýnisraddir einkum
úr röðum verkalýðshreyfingarinn-
ar. Jón Ásberg Magnússon, for-
maður fjármála-siðanefndar ASÍ,
er ómyrkur í máli og telur að hér
stefni menn út á hálan ís.
„Þegar málið er skoðað í grunn-
inn virðast menn hér stefna að ein-
ræktun athafnamanna. Það er eins
og menn dreymi um að klóna Kol-
krabbann. Hér stefnir í að menn
verði eingöngu metnir út frá fjár-
hag sínum, mannkostir og aðrir
hæfileikar telja vart lengur. Ég sé
fyrir mér að tryggingafyrirtækin
neiti mönnum um líftryggingu
vegna þess að líf þeirra sé einskis
virði. Hér gæti jafnvel farið svo að
menn missi vinnu sína eingöngu
fyrir það að vera tekjulágir."
Síðamefnda líftækni-fyrirtækið,
sem nú er í burðarliðnum, Gísli,
Eiríkur og Helgi, mun, að sögn
Jakobs Mosfeldts, framkvæmda-
stjóra og formanns eignarhaldsfé-
lagsins Bakka ehf., stefna inn á
aðrar brautir í genarannsóknum.
„Okkar markmið felst í því að
rannsaka þau gen>sem ekki hafa
skilað sér áfram i þjóðarlíkamann,
hin svokölluðu blindgötugen. Eins
og þjóðin þekkir er ekki óalgengt
hér á landi að fjölskyldur deyi út,
standi uppi afkomendalausar.
Einkum var þetta algengt hér áður
fyrr og þar sem aðgangur er mjög
greiður að heimildum um slíkt á
íslandi skapar það okkur einstæða
starfsaðstöðu. Hver einstaklingur
er samsettur af nokkur þúsund
genum - í allt má telja að um
1.200.000 tegundir gena séu í um-
/~V

ferð í þjóðarlíkamanum hverju
sinni. Hins vegar má hugsa sér að
álíka margar gena-tegundir liggi
utan hans og í þeim, þessum
ónýttu genum, liggur heill óplægð-
ur akur. Hver veit hvaða gen hefðu
orðið til ef blindgötugenin hefðu
getið önnur af sér? Það er þetta
sem í okkar augum er spennandi."
Nafn hins nýja fyrirtækis vekur
óneitanlega forvitni en Jakob skýr-
ir það svo að hugmyndin hafi
kviknað hjá honum fyrr í siunar
þar sem hann var staddur á ættar-
móti norður í Svarfaðardal.
„Þarna stóðum við fyrir utan fé-
lagsheimilið á Grund og okkur
varð litið yfir að Bakka þar sem
auðvitað var ekkert ættarmót.
Bræðurnir bjuggu þar þrír saman,
ókvæntir alla tíð, en að mörgu leyti
brilljant menn og langt á undan
sinni samtíð, eins og til dæmis sag-
an um ljósburðinn ber vitni um, en
samkvæmt nýjustu fréttum úr vís-
indasamfélaginu vestra er nú að-
eins tímaspursmál hvenær ljós
verður selt í lítratali og allar
innstungur verða úreltar. Þarna
erum við með mjög gott dæmi um
blindgötugen. Bakkabræður hafa
hingað til verið álitnir einfaldir
heimskingjar en þeirra tími er
kannski bara ekki kominn. Ég held
að við séum fyrst núna tilbúin til
að meðtaka það sem þeir voru að
fást við á sínum tíma. Og hver veit
nema okkur takist að finna snilli-
gáfu-gen þeirra bræðra.“
Jakob segir að áhugi fjárfesta sé
mikill og ekki síst í Bandaríkjun-
um þar sem fyrirtækið hefur þegar
haldið kynningar á tveimur líf-
tækni-ráðstefnum undir heitinu
Dead-End Genetics. Eins og áður
segir er áætlað að starfsemi hefjist
í byrjun árs 1999 en enn mun þó
óráðið hvar rannsóknarstofur
verða staðsettar.
„Við eigum í viðræðum við bæj-
aryfirvöld í Mosfellsbæ og einnig á
Dalvík en að mínu mati kemur
einnig til greina að starfsemin
verði í dreifbýli. Það væri vissu-
lega gaman ef líftæknifyrirtæki á
heimsmælikvarða myndi rísa á
Bakka.“
Hallgrímur Helgason

mr alla muni
28. ágúst 1998 f Ókus
19