Dagblaðið Vísir - DV - 02.11.1998, Síða 18

I8Í<
lenning
MÁNUDAGUR 2. NÓVEMBER 1998
Örlög tímamótaverks
í lofttæmdri hvelfmgu í Condé-safninu í Chantilly í Frakk
landi er eitt þekktasta og verðmesta handrit listasögunnar
falið fyrir augum heimsins. Sagt er nauðsynlegt að hafa
handritið svo óaðgengilegt vegna forvörslu á þessum
ómetanlega grip. Að sögn safnvarðarins verður hvelf-
ingin ekki opnuð undir neinum kringumstæðum,
nema e.t.v. að ósk háttsetts þjóðhöfðingja. Þorra list-
unnenda og fræðimanna er
handritið aðeins aðgengilegt í
formi eftirprentana og má
kaupa þá vönduðustu fyrir
12.000 Bandaríkjadali eintakið.
Handritið sem um ræðir er
bænabókin Trés Riches Heures
sem var unnin að ósk hertogans
af Berry, bróður Karls 5.
Frakkakonungs, af Limbourg
bræðrunum, Pol, Jean og Herm-
an í byrjun 15. aldar. Þegar
bæði listamenn og hertogi lét-
ust árið 1416 var vinna við
handritið aðeins hálfnuð og leið
rúm hálf öld uns hertoginn af
Savoie fékk listamanninn Jean
Colombe til að ljúka við gerð
þess.
Myndlist
Anna Sigríður Einarsdóttir
Bænabækur eins og Trés
Riches Heures voru vinsælar á
meðal efnafólks á 14. og 15. öld.
og má jafnvel finna dæmi þess
að almenningur hafi átt slíkar
bækur. Fáar eru hins vegar jafn
veglega myndskreyttar. Bjartir
litir, vönduð gylling og fínleg
Ein blaðsíða
úr Trés Riches Heures,
elnu glæsilegasta
handriti veraldar.
vinnubrögð bræðranna eru sannkölluð veisla fyrir augað og
skipa handritinu á bekk með merkustu listaverkum sögunn-
ar. Áhugi fræðimanna beinist þó frekar að efni mynd-
skreytinganna. Má flnna þar ein elstu dæmi um lands-
lagsmyndir, auk trúarlegra og veraldlegra myndskreyt-
inga í bland. Hafa almanaksmyndimar vakið sérstaka
athygli, en þar má sjá myndir af hertogan-
um sjálfum og veglega búnum hí-
býlum hans.
Jean de Berry er án efa í hópi
mestu listaverkasafnara sögunnar.
Verk Limbourg bræðranna voru
aðeins brot af þeim listmunum og
skartgripum sem hann eignaðist á
ævinni. Hann átti meðal annars
fjölda annarra bænabóka og er því
erfltt að ímynda sér að Trés
Riches Heures hafl þjónað öðrum
tilgangi en skrautgimi eigandans.
Staöa myndlistar á 15. öld var gjör-
ólík því sem hún er í dag. Mynd-
list hafði yfirleitt trúarlegan til-
gang, ekki síst þegar myndirnar
vom við trúarlegan texta. Trés
Riches Heures er því tímamóta-
verk á fleiri en einn máta. Verk
unnin fyrir ánægjuna sem sjón-
ræn upplifun þeirra fól í sér var
það sem framtíð myndlistar átti
eftir að byggjast á. Fagurkerar,
listunnendur og gagnrýnendur til-
heyrðu þessari sömu framtíð.
Það felst ákveðin kaldhæðni í
örlögum þessa handrits sem telja
má til þeirra verka sem ruddu
braut nútímaviðhorfi til myndlist-
ar. Falið sjónum almennings er
erfitt að ímynda sér að það veiti
mörgum listunnendum þá ánægju
sem því var ætlað. Þaö er lokað
niðri í lofttæmdri hvelfingu í lista-
safni, stofnun sem er ætlað það
hlutverk að veita almenningi að-
gang að myndlist, ekki fela hana.
Ekki er hægt annað en velta fyrir
sér hvort verðmætamat og virðing
nútímans fyrir listgripum fortíðar
hafi þar með und-
irritað dauðadóm
þessara sömu
verka.
pmmpii tmr
lurfmiiuriifHi
íRtrdiniD mnn
Samruni texta og tóna
Það var sannkölluö kóraveisla í
Hallgrímskirkju á laugardaginn. Þar
voru saman komnir fjórir kórar til að
heiöra Þorkel Sigurbjömsson tón-
skáld sem varð sextugur fyrr á þessu
ári. Hamrahlíðarkórinn undir stjóm
Þorgerðar Ingólfsdóttur, Bamakór
Hallgrímskirkju undir stjórn
Bjargeyjar Ingibjargar Gunnlaugs-
dóttur, Mótettukórinn og Schola
cantoram en þeim stjómar Höröur
Áskelsson.
Þorkell hefur verið afer afkastamik-
ill á starfsferli sínum og er ekki á
nokkurn mann hallað ef ég leyfi mér
að segja að hvað varðar kirkjutónlist
fari hann fremstur meðal jafningja
hér á landi. Séra Sigurður Pádsson
lýsir þessu best með orðum sem hann
skrifar í efnisskrána: „Hann hefur
auðgað trúarlíf okkar. Gildir þá einu
hvort um er að ræða sálmalög við ein-
falda bænasálma, þar sem orð og tón-
ar fallast ljúflega í feðma og verða eitt
eða voldug tónverk þar sem lofgjörðin
og tilbeiöslan svellur".
Tónlist
Amdís Bjork Ásgeirsdóttir
Efnisskrá tónleikanna sem ein-
göngu var helguð verkum eftir Þorkel
hófst á dæmi um það fyrrnefnda, „Til
þín, Drottinn hnatta og heima“ sem
allir kóramir sungu fagurlega saman
undir stjórn Harðar. Þá var röðin
komin að Hamrahlíðarkórnum sem
söng „Missa brevis" og „Recessional" og var
söngur hans ægifagur og öruggur undir hand-
leiðslu Þorgerðar. Brothættur sanctus-kafli
messunnar var sérlega eftirminnilegur svo og
flókin og skemmtileg samtvinnun raddanna í
Recessionalnum þótt einn eða tveir bassar
Þorkell Sigurbjörnsson - fremstur meðal jafningja.
hefðu mátt vera til viðbótar.
„Te Deum“ var sungið af Bamakór Hall-
grímskirkju, yngsta afkvæmi kirkjunnar, og lék
Sophie Schoojans með á hörpu. Margt var fagur-
lega gert og bjartur tónn kórsins blandaðist un-
aðslegum hörputónum. Hér er á ferðinni efni-
legur kór sem á
sjálfsagt eftir að
feta í fótspor eldri
systkina sinna. Kóramir sameinuð-
ust aftur undir stjóm Þorgerðar í
„Heyr, himna smiður" sem maður
fær aldrei of oft heyrt og í „Englar
hæstir, andar stærstir" undir stjóm
Harðar. Eftir þann flutning þurftu
orð Sigurðar ekki frekari vitna við.
Á milli þessara verka lék Douglas
A. Brotchie orgelleikari Kóral-
fantasíuna „Auf meinen lieben
Gott“ sem var i svolítið öðram anda
en önnur verk á efnisskránni,
agressívari og á köflum í ætt við
minimalisma. Gaman hefði verið að
hafa ártöl verkanna til samanburð-
ar en flutningurinn var með hinum
mestu ágætrnn og organistinn lék
öragglega á voldugt hljóðfæri kirkj-
unnar. Brotchie var svo aftur á ferð-
inni sem meðleikari Schola cantor-
um í „Clarcitas", margslungnu
verki sem ekki er auðmelt við fyrstu
heym þrátt fyrir góðan flutning, en
mér segir svo hugur að við fáum
tækifæri til þess að hlýða á það aft-
ur fyrr en varir.
Mótettukórinn var svo síðastur
kóranna til að koma fram og söng
hann „Davíðsálm 117“ og „Kvöld-
bænir“ Hallgríms Péturssonar en í
þeim söng Margrét Bóasdóttir sópr-
an einsöng. Hún skilaði sínum hlut
vel og í góðu samræmi við kórinn
sem flutti þessi verk af einstakri
natni og náði að fanga snilldargáfu
Þorkels í samruna texta og tóna.
Tónleikunum lauk svo með þvi að
þessir 4 kórar, hver með sinn hijóm,
sameinuðust ásamt Brotchie á orgelið í að miðla
hljómi Þorkels Sigurbjörnssonar i „Nú hverfur
sól í haf ‘ við texta fóður hans, Sigurbjöms Ein-
arssonar, og var það hátíðlegur endir á vel
heppnuðum tónleikum.
PS
Ted Hughes allur
Lárviðarskáld Breta, Ted Hughes,
lést 5 vikunni sem leið eftir langa bar-
áttu viö krabbamein. Fá evrópsk skáld
hafa á þessari öld notið eins mikillar
hylli og hann né átt eins stormasama -
að ekki sé sagt
illviörasama -
ævi: Tvær fyrri
eiginkonur hans
fyrirfóru sér og
sú seinni tók
barn þeirra meö
sér í dauðann.
Fyrsta eigin-
kona hans var
Sylvía Plath,
þekkt skáld og
magnaður lista-
maður eins og
hann sjálfur.
Honum var lengi legiö á hálsi fyrir að
hafa hrakið hana í dauðann, en hann
vildi aldrei ræða samband þeirra opin-
berlega. En fyrr á þessu ári sendi hann
frá sér ljóöabókina Birthday Letters
sem fjallar að miklu leyti um Sylviu.
Nærgöngul ljóð, einkaleg og erfið
mörg hver, en hafa eflaust verið skáld-
inu mikil frelsun. Er átakanlegt aö
hann skyldi ekki njóta þess frelsis frá
fortíöinni lengur.
Fyrir rómu ári gaf Ted Hughes út
þýöingar sínar á klassiskum ljóðum
latneska skáldsins Ovidíusar frá því í
kringum Krists burð, sem verða í túlk-
un hans ein af mest spennandi bókum
20. aldar. í þessum æðislegu og óhugn-
anlegu sögum af ástum, ástríöum, þol-
gæði og skefjalausri grimmd hefur
hann fúndið óvæntan samhijóm við
eigið líf og hann gerir sitt besta til að
færa þau samtímanum á tæru tungu-
máli sem ekki þarf háskólapróf í
ensku til aö skilja. Þau eiga erindi viö
alla.
Nicole nakin
Finnist fólki dýrt í leik-
hús hér á landi litist því
kannski ekki á aö greiöa
tuttugu þúsund krónur fyr-
ir miðann. Það er verðið
sem harkarar setja upp fyr-
ir aögöngumiða á The Blue
Room sem nú er verið að
sýna í Donmar Warehouse
í London. Leikritið er eftir
Arthur Schnitzler, aldar-
gamalt, og þótti svo djarft á
sínum tíma aö það var bara
leikiö prívat. David Hare
hefur frískað upp á það fyr-
ir þessa uppsetningu, en
þaö er þó hvorugur þeirra sem býr til
prísana.
í verkinu eru tíu hlutverk sem í
sýningunni era leikin af aðeins tveim-
ur leikurum. Karlana leikur Iain Glen
- ergilegan leigubílstjóra, taugaveikl-
aðan stúdent, falskan stjómmála-
mann, bældan aðalsmann og ímyndun-
arveikan rithöfund; konumar leikur
bandaríska kvikmyndastjaman Nicole
Kidman - elskulega hóra, hressa
óperpíu, leiða eiginkonu, módel á lyfj-
um og kaldhæðna stjömu. Atvikin
ganga öll út á kynlíf viðkomandi pars
og það er leitaö vandlega á öllum leik-
húsgestum viö innganginn. Prísamir á
nektarmynd af Nicole Kidman era enn
þá hærri en á leikhúsmiðunum.
Nicole er sú síðasta í all-langri röö
kvikmyndastjama sem hafa leikið á
sviöi í London á undanfómum árum
fyrir skiptimynt (miðað við það sem
þau fá fyrir kvikmyndaleik) og skiiur
enginn hvers vegna fólkið er að þessu.
Þau sem þetta gerðu á undan henni
eru meðal annarra Dustin Hoffman,
Juliet Binoche, Ralph Fiennes og
Kevin Spacey. Kannski langar þau
bara að leika ...
Hughes og Fedra
Og talandi um leikhús í London og
Ted Hughes í sama PSi þá er ekki úr
vegi að benda fólki á - ef það er á leið
til London og hefur ekki efni á Kidm-
an - að í Almeida-leikhúsinu er verið
að leika Fedru eftir Racine í feikigóðri
nýrri þýöingu Hughes. Þar er stórleik-
ari í hveiju hlutverki og sagan af kon-
unni sem elskar stjúpson sinn með al-
ræmdum afleiðingum lifnar sem aldrei
fyrr á sviðinu.