Dagblaðið Vísir - DV - 02.11.1998, Blaðsíða 28

MÁNUDAGUR 2. NÓVEMBER 1998
36
nýtt hlutverk
Tilraunir í spænska bænum
Villarrobledo benda til aö það
sé góö hugmynd aö endumýta
gömul bíldekk. Verkefni þetta
nýtur styrks frá Evrópusam-
andinu.
Dekkjunum er aftur breytt í
framparta sína, þaö er gúmmí,
v:tál og vefnaðarþræöi. Allt er
þetta svo notað til annarra
hluta, eins og í hljóðmanir við
hraðbrautir og i vegklæðn-
ingu.
Tilraunin á Spáni á rætur
sínar að rekja til þess að stór-
ir haugar af gömlum bildekkj-
um eru bæði heilsu- og um-
hverfisspillandi. Til dæmis
þurfti eitt sinn að flytja alla
íbúa bæjar nokkurs í Kanada
á brott vegna svælu frá
dekkjahrúgu sem brann stjóm-
laust.
Reykingamenn
heyra verr
Reykingamenn tapa oftar
heyrn en þeir sem ekki reykja,
segir í niðurstöðum vísinda-
manna sem rannsökuðu 3700
manneskjur á aldrinum 48 til
92 ára. Frá þessu er skýrt i
tímariti bandarísku lækna-
samtakanna.
Allir þátttakendur í tilraun-
inni gengust undir margs kon-
air heymarpróf. Við saman-
^ burð á niðurstöðunum kom í
ljós að reykingamönnum var
tvöfalt hættara við að tapa
heyrn en reykleysingjum. Og
eftir því sem menn reyktu
meira, þeim mun meira varð
heymartapið.
Jafnvel þeir sem bjuggu
með reykingamönnum en
reyktu ekki sjáifír voru i auk-
inni hættu á að tapa heym.
Ekki er vitað hvers vegna
tóbaksreykurinn skaðar
heymina, eins og allt bendir
til.
Gullnáma í
'plöntunum
Hópur ný-sjálenskra vís-
indamanna hefur fengið plönt-
ur til að safna saman gulli í
veflum sínum með því að
rækta þær á málmgrýti. Vís-
indamennimir segja að sé
verðið rétt, borgi sig hugsan-
lega að vinna gull með því að
rækta kaffifífil til dæmis ofan
á haugi af námuúrgangi.
Vísindamennirnir ræktuðu
kaffífífil, mustarð og aðrar teg-
undir á málmgrýti sem inni-
*hélt gull og hafði verið með- <
höndlað með þíósýanati sem
notað er við námugröft til að
leysa upp málminn. Að
nokkrum vikum liðnum voru
plönturnar slegnar og rann-
sakaðar og reyndist gullið í
þeim vera 20 partar af milljón
þar sem mest var.
\

lÁkdjjJj j
Áþreifanlegar afleiðingar gróðurhúsaáhrifanna á heimskautasvæðum Kanada:
Hreindýr í útrýmingarhættu
vegna loftslagsbreytinga
Ný byssukúla
þefar uppijarð-
sprengjur
Sprengjusérfræðingar fá bráð-
um, ef að líkum lætur, góðan
bandamann í leit að jarðsprengj-
um: Nýja tegund byssukúlu sem
vísindamenn við Missourihá-
skóla hafa þróað. Þetta kemur
fram í tímaritinu New Scientist.
Kúlu þessari er skotið úr
þyrlu sem flýgur í um eitt hund-
rað metra hæð yfir jörðu. Þegar
kúlan smýgur ofan í jörðina
sendir hún frá sér öflugar út-
varpsbylgjur sem endurkastast
af öllum jarðsprengjum sem era
í innan við fimmtán metra radí-
us. Loftnet á þyrlunni nemur
endurkastið.
„Þegar jarðsprengjurnar hafa
verið staðsettar er hægt að eyði-
leggja þær strax eða skrá niður
stöðu þeirra svo hægt sé að fást
við þær síðar. Jarðsprengjan
mundi aö sjáifsögðu springa ef
kúla hitti hana,“ segir i grein í
tímaritinu.
Thomas Engel, einn verkfræð-
inganna sem þróuðu kúluna,
segir að kosturinn við hana sé
meðal annars sá að spengjuleit-
armenn þurfi sjálfir ekki að
vera á stjái og eiga á hættu að
stíga ofan á jarðsprengjur.
Talið er að um eitt hundrað
milljónir jarðsprengna leynist í
jörðu í 64 löndum víðs vegar um
heiminn. Um tuttugu og fimm
þúsund manns láta ýmist lífið af
þeirra völdum eða örkumlast á
ári hverju.
Ástandið varð til þess að
Díana prinsessa lagði út í her-
ferð fyrir banni við notkun þess-
ara viðurstyggilegu vopna. Áður
en hún lést á síðasta ári heim-
sótti hún bæði Angólu og Bosn-
íu til að vekja athygli á hörmu-
legum afleiðingum jarð-
sprengna. Heimsóknir hennar
vöktu mikla athygli.
Á síðasta ári undirrituðu 123
lönd bann við notkun jarð-
sprengna á ráðstefnu sem hald-
in var í Ottawa í Kanada. Fjöra-
tíu og sjö lönd hafa þegar stað-
fest samniginn og gengur hann í
gildi 1. mars 1999.
Allar líkur eru á að loftslags-
breytingar sem hafa orðið á af-
skekktum heimskautaeyjum Kan-
ada séu að ganga af fágætri hrein-
dýrategund dauðri. Að sögn um-
hverfisverdarsamtakanna Green-
peace eru nú ekki eftir nema um
75 dýr af Pery hreindýrunum,
eins og þau eru kölluð. Dýrin lifa
á eyjum undan vesturströnd
Kanada.
Meiri jafnfallinn snjór en áður
veldur því að dýrin örmagnast og
deyja í leit sinni að æti.
Hreindýrin í Norður-Ameríku
eru sömu tegundar og hreindýrin
í Vestur-Evrópu sem flest hver
eru komin í þjónustu mannanna.
„Fækkunin í stofni Peary hein-
dýranna virðist vera hin fyrsta
sem verður í stofni stórra villtra
dýra sem rekja má til loftslags-
breytinga í heiminum," segir
Kevin Jardine, loftslagssérfræð-
ingur Greenpeace.
Fækkað hefur í hreindýrastofnin-
um allar götur frá árinu 1961 þegar
talin voru rúmlega tuttugu og fjög-
ur þúsund dýr, að því er kemur
fram í rannsóknum kanadísku vís-
indakonunnar Ann Gunn.
„Þegar snjórinn fellur er hlýtt í
veðri svo hann verður þéttari.
Stífir vindar þjappa honum enn
frekar saman og siðan eyða hrein-
dýrin einfaldlega of mikilli orku
þegar þau reyna að krafsa i gegn
um snjóinn í leit að einhverju að
eta,“ er haft eftir Gunn.
Kevin Jardine segir að hópur
2500 fremstu vísindamanna
heimsins sem sitja í alþjóðlegri
lofstlagsnefnd hafi varaö við því
að Peary hreindýrin eigi á hættu
að þurrkast út.
Peary hreindýrin eru að því
leytinu ólík bræðrum sínum og
systrum að þau safnast ekki sam-
an í stórum hjörðum heldur eru
dreifð um allt í minni hópum.
Hugsanlega eru enn eftir nokk-
ur Peary hreindýr á Grænlandi
vestanverðu og á heimskautaeyj-
unum undan Kanada austan-
verðu. Ekki hafa þó verið gerðar
kannanir á þessum afskekktu
stöðum, að sögn grænfriðunga.
Á löngum vetrarmánuðum
verða dýrin að leggja hart að sér
við að ná sér i mosa og fléttur
undan snjónum. En bruni jarðol-
íu og aukning svokallaðra gróður-
húsalofttégunda eru talin hafa
valdið aukinni úrkomu á heim-
skautasvæðunum, þar sem lofts-
lag er alla jafna í þurrara lagi, og
hækkað hitastigið. Aðrar tegund-
ir heimskautahreindýra eru
einnig í útrýmingahættu af völd-
um loftslagsbreytinga, að því er
segir í skýrslu Greenpeace.
Ökumenn sem taka róandi lyf við
kvíða og öðrum kvillum eru í nokuð
meiri hættu á að lenda í umferðar-
slysum en aðrir ökumenn.
Rannsókn sem vísindamenn við
háskólann í Dundee á Skotlandi
gerðu leiddi í ljós að hægt væri að
koma í veg fyrir dauða 110 manna
og afstýra 1600 umferðarslysum á
ári á Bretlandi ef fólk sem neytir
svokallaðra bensódíasepínlyfja æki
ekki bílum.
„Ráðleggja ætti þeim sem taka
þessi lyf að keyra ekki,“ segja Tom
McDonald og samstarfsmenn hans í
grein sem birtist í læknablaðinu
Lancet.
Bensódíasepínlyf verka á mið-
taugakerfið og eru notuð við með-
ferð á kvillum eins og kvíða, kvíða-
köstum svefnleysi og vöðvakrampa.
Þau hafa áhrif á afmörkuð svæði í
heilanum og era róandi.
Vísindamennirnir skoðuðu
skýrslur um tuttugu þúsund um-
ferðarslys á tveggja ára tímabili og
leituðu að sambandi við lyfseðils-
skyld lyf sem hafa áhrif á hugann,
eins og þunglyndislyf, róandi lyf og
svefhlyf.
„Þessum lytjum (bensódíasepín-
samböndunum) hefur alltaf fylgt
viðvöran um að þau geti valdið
svefnhöfgi sem kynni að hafa ahrif
á athafnir eins og akstur. Rannsókn
eftir því sem ökumaðurinn varð
eldri.
Eitt nýjasta svefnlyfið, sopiclone,
okkar sýnir að þeir sem taka þessi
lyf era í aukinni hættu á að lenda í
umferðarslysum. Það verður að gefa
þeim skýrar ráðleggingar um að
keyra ekki,“ segir McDonald.
Rannsóknin leiddi í ljós að slysa-
hættan jókst eftir því sem lyfja-
skammturinn varð stærri og ef
öndunarpróf lögreglu sýndi fram á
áfengisneyslu. Áfengi flýtir fyrir
upptöku lyfia þessara í líkamanum.
Slysahættan minnkaði hins vegar
reyndist einnig auka hættuna á um-
ferðarslysum. „Þessar niðurstöður
koma heim og saman við athuganir
á tilraunastofu þar sem ben-
sódíasepínsambönd höfðu áhrif á
hreyfigetu manna og þvi meiri sem
skammturinn stækkaði. Þá jukust
áhrifin mikið við áfengisdrykkju,“
segir Tom McDonald. Hér á því við
hið sama og þeir sem berjast gegn
ölvunarakstri segja: Eftir einn ei
aki neinn.
Ekki bara brennivínið sem er hættulegt í umferðinni:
Ökumenn á róandi lyfj-
um lenda í fleiri slysum