Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.1999, Blaðsíða 2

24
FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 1999 JLlV
Bíll aldarinnar á íslandi í huga SHH: jeppinn
Grundvallar-samgöngubylting
Sú öld sem er að líða er öld bílsins.
Því er við hæfi að velja bíl aldarinnar
á þessum tímamótum. Lesendur DV-
bíla hafa gert það og komist að sinni
niðurstöðu. Sá sem hér skrifar hefur
ekkert upp á VW-bjölluna að klaga.
Hún var ágætur bíll á sínum tíma og
svaraði vel kröfum hans. í henni birt-
ust margar nýjungar sem þó urðu flest-
ar skammlífar sem ekkert er við að
segja - annað enn betra er komið í
staðinn.
Þó held ég að fullyrða megi að aðrir
bílar hafi valdið meiri aldahvörfum í
samgöngumálum íslendinga. Bílamir
sem komu til landsins 1914 og festu bíl-
inn í sessi á íslandi voru brautryðjend-
umir: Ford T og Overland. Með þeim
hófst í raun bílaöld á íslandi en
kannski varð bíllinn ekki til fulls sam-
göngutæki fyrir allan almenning fyrr
en með aldrifsbílunum sem komu
hingað fyrst með breska setuliðinu og
síðar því ameríska sem leysti hið
breska af hólmi.
Fyrir herbílana alla er jeppinn verð-
ugt tákn. í hugum flestra ber hann
nafnið Willy’s; þeir sem hingað komu
fyrst með hemum vom þó allt eins
margir framleiddir hjá Ford og bám
nafn Ford greypt í skúffuhomið
vinstra megin að aftan. Glöggir strák-
ar þekktu á færi hvort þar fór Ford-
jeppi eða Willy’s og ekki var örgrannt
um að efnt yrði til slagsmála um hvort
merkið væri betra. Margur sá sem var
á stuttbuxnaánmum sitt hvomm meg-
in við miðja öldina má minnast glóðar-
auga eða blóðnasa út af þessu mikils-
verða málefni.
Upphaflega Bantam
En ef grannt er skoðað liggur þó
upphafið hvorki hjá Willy’s né Ford
heldur hjá fyrirtæki sem ekki er leng-
ur til og hét Bantam. 7. júli 1940 buðu
bandarísk hemaðaryfirvöld út gerð
fjölhæfs bíls eftir nánari lýsingu í 18
meginliðum sem hvað drifbúnað snerti
byggðust á afturhjóladrifi sem
grunndrifi með tengjanlegu framhjóla-
drifi, samkvæmt uppfinningu Dodge
frá 1934, að viðbættum skiptimögu-
leika sem bauð upp á hátt eða lágt drif
eftir vali. 135 bílaframleiðendur fengu
útboðslýsinguna en aðeins þeir þrír
CON7IMUCD' Oft NC*T ÞACÍ
Á sínum tíma var þessi mynd tekin vegna þess að fyrir mistök höfðu tveir
bílar fengið sama skráningarnúmerið. Þegar frá líður verða þeir þó fremur
tákn um þá byltingu sem hófst með herjeppanum, árgerð 1942 - annar sem
beint framhald og frá framleiöanda gamla Willy’s-jeppans en hinn ættaður
austan frá Sovét. Rætur hans standa engu aö síður á sama staö: Bantam
framleiddi um 100 jeppa fyrir sovéska herinn og þangað má rekja grunngerö
jeppasmíði í Sovétríkjunum.
Alþýðuskýringin segir að heitiö
„jeppi“ sé komið af enskum fram-
burði stafanna GP sem staðið hafi
fyrir General Purpose - heildarheiti
hugmyndarinnar í upphafi. Nýjustu
heimildir herma að nafnið sé komið
frá Ford þar sem G hafi staðiö fyrir
„Government" (ríkisstjórn) en P fyr-
ir mælieininguna 80 tommur, sem
átti aö vera hjólahaf jeppans. Fram-
leiðsla Ford á jeppa Willy’s hét
GPW þar sem W stóð fyrir Willy’s. -
Myndin er af Willy’s herjeppa.
sem að ofan eru nefndir stóðust tíma-
setninguna og þar af var Bantam eina
fyrirtækið sem var tilbúið með bfl á tfl-
skildum tíma. Hann var að vtsu mjög
af vanefnum gjör en grundvallarbún-
aðinum var ekki haldið sem leyndar-
máli heldur veittu hemaðaryfirvöld
bæði Willy’s og Ford óheftan aðgang
að teikningum Bantam. Báðir sóttu sér
óspart í þá smiðju Sigurður
og komu með líkar Hreiðar.
lausnir en að
ýmsu leyti bættu bætanda. Á endanum
var samið við Willy’s og réð þar mestu
vélin sem þeir buðu upp á, 60 ha. „Go
Devil“ flatheddari sem notaður hafði
verið i Americar-fólksbílinn frá Wflly’s
Overland, meöan Bantam og Ford ætl-
uðu að dugast við 45 ha. vélar.
Yfirvöld hersins sáu þó fram á að
Wiily’s hefði ekki bolmagn til að fram-
leiða svo mikið af jeppum sem þyrfti
og samdi við Ford um að hlaupa undir
bagga við framleiðsluna, að þvi til-
skildu að hægt væri að færa aila hluti
á milli jeppanna hvorum megin sem
þeir yrðu framleiddir. Það varð úr og
Ford framleiddi 280 þúsund jeppa fyrir
bandaríska herinn. Eftir stríð féll
framleiðslan að fullu til Willy’s.
Aldrífsbílamir allir framlenging
jeppans
fslendingar höfðu himin höndum
tekið þegar jeppinn féll þeim í hendur.
Á honum mátti komast á flesta staði
sem áður hafði ekki verið hægt að fara
á bfl. Hálendið varð eign hins almenna
fslendings. Hann var þjarkur duglegur
að vetri sem sumri og hann mátti nota
við landbúnað og hvers konar vinnu,
til að draga það sem draga þurfti og
komast það sem komast þurfti, jafnt í
sparifötum og vinnugalla. Hann varð
bfllinn sem dugði í landi vegleysunnar
eins og ísland var að verulegu leyti á
þessum árum.
Áhrif jeppans, hvort sem hann var
framleiddur hjá Willy’s eða Ford,
halda áfram að bergmála í íslenskri
samgöngusögu. Aldrifsbflamir okkar
nú til dags, hvort sem þeir kallast
aldrifsfólksbílar, jepplingar eða jeppar,
eru í raun framþróun af þessum bfl.
Það er sama hvort við þeysum um veg-
ina í Subaru Legacy, Land Rover eða
LandCruiser, Suzuki Vitara, M-Benz
eða Sirion 4x4: allt er það í sjálfu sér
framlenging af þeirri grundvallarbylt-
ingu sem kom með jeppanum þegar
hann nam land hér á stríðsárunum.
Því er hann í mínum huga bfll ald-
arinnar á íslandi. -SHH
Saga bílsins á íslandi er i raun
ekki löng þótt fyrstu bílamir hafi
komið til landsins fljótlega eftir að
bílaöld hófst fyrir aivöru í löndun-
um í kringum okkur. f árdaga bífs-
ins hér á landi takmörkuðust not
manna á þessu nýja farartæki af lé-
legu vegakerfi. Hesturinn hafði um
aldir verið „þarfasti þjónninn" og
aðeins var farið að ieggja þokkalega
vegi þegar flutningar á hestvögnum
fóru að aukast.
Vegna þessa varð bíllinn ekki
Bíll aldarinnar á íslandi að mati JR: jeppinn
Opnaði mönnum nýjar leiðir
eins mikil aimenningseign
hér á landi og í nágranna-
löndunum, en það er samt
ótrúlegt hversu mikilli fót-
festu hann náði þrátt fyrir
lélegt vegakerfi.
Seinni heimsstyrjöidin
opnaði hins vegar nýjar
víddir í samgöngum, ekki
síst vegna tilkomu fjór-
hjóladrifinna herbíla sem
íslendingar tóku opnum
örmum og voru fljótir að
Jóhannes
Reykdal.
sér kosti þeirra.
Það var einkum tilkoma
jeppams sem opnaði mönn-
um nýjar leiðir. Þessum
lipra og dugiega bíf var tek-
ið fagnandi, jafnt f sveitum
sem þéttbýlinu. Vegir og
vegleysur voru auðveldari
yfirferðar, ófærð að vetri
varð minni farartáimi og
hugmyndaríkir smiðir voru
fljótir til að smíða hin hag-
tileinka anlegustu hús sem hæfðu íslenskri
veðráttu, í stað blæjunnar sem var
staðalbúnaður á jeppunum í upp-
hafi.
Ef velja á einhvem einn bíl út úr
sem „bíl aldarinnar" á íslandi þá er
það val að dómi undirritaðs
herjeppinn, sem síðar þróaðist út í
sérstaka landbúnaðargerð og hent-
aði vel hér á landi. En í heild verð-
ur þá að segja að það er ,jeppinn“
sem hugtak sem á þennan titil
miklu frekar skilið, því í kjölfar
Willys-jeppans kom LandRover-
jeppinn, sem ekki síður verðskuldar
titilinn, því sá jeppi varð einkum
bændum enn meiri lyftistöng í ár-
anna rás en Willysjeppinn og loks
má heldur ekki undanskilja Rússa-
jeppann sem kom hingað í miklu
magni á sjötta áratugnum og á
næstu árum þar á eftir.
En sá sem ruddi brautina,
herjeppinn, er vel þess verðugur að
bera þennan titil, „bíll aldarinnar á
íslandi".
-JR
Val NG
á bíl aldarinnar:
Overland fer yfir land
Val mitt er Overland-bifreiðin sem var aðal-
keppinautur T-Fordanna á fyrstu árum bílsins á
íslandi. Fyrsti bíllinn kom hingað 1913 og átti Sig-
urður Sigurðsson jámsmiður hann. Hann þótti
Aslaug Johnsen, sem tók fyrst kvenna bílpróf áriö
1918, á Overland-bifreiö sinni.
meiri bíll og hraðskreiðari en Fordinn
enda dýrari og kostaði 5000 krónur árið
1919.13. desember birtist grein í Reykja-
vík, sex dögum eftir að bfllinn kom til
landsins: „Þriðja bifreiðin er kom-
in hingað til bæjarins. Hana á Sig-
urður jámsmiður Sigurðsson. Er
hún á ferð um götur bæjarins með
100 kílómetra hraða á klukku-
stundunni, svo örðugt er gangandi
mönnum að komast undan henni. Njáll
Á aldrei að gera neitt til að halda í Gunnlaugsson.
hemilinn á þessum bifreiðastjórum sem
daglega sitja um líf okkar?“
Jónatan Þorsteinsson var með umboðið,
sem var fyrsta alvöraumboð bfla á landinu,
og Overland-bifreiðar vora aðaluppistaðan í
flota Bifreiðastöðvar Steindórs og átti hann
einn slíkan sjálfur af 85-gerð. Over-
landinn var líka fyrsti bfllinn sem
konur óku hér á landi og átti Áslaug
Johnsen einn slíkan af 90-gerð, en
hún varð fyrsta konan á íslandi til
að taka bílpróf. Jónatani, umboðs-
manni bflanna, þótti líka sérstök
ástæða til að tiltaka hversu auðvelt
væri fyrir konur að aka bflnum. í
auglýsingu frá árinu 1919 segir
hann: „Öll stjómtæki era á stýrinu
svo að kvenfólk getur auðveldlega
stjómað henni.“ Fyrsta konan til að stjóma
leigubifreið var Katrín Fjeldsted og var
Hér Kiö þit modcl jo. Bn if bllíii Œijóo Omlind bifrtiði *em noutn eta f bánrimB. FtBeg.
knftmikil. {nej(il«yt jifowl 1 itisa *egoa. F|65rnoaai janriif fyrirkomiS, »6 rtmo »epr ioim tcm «
Órcr'julrgi tva Io»le5oijdckk rniSoð við vue-.ð bifreiðnmrar.
Rámgóð fjrrir fuþegi. OU ujórciinxki cro i ttýriuo, jto kmfólk getor icflreHUjji atjVoafl I
Litt, jueitlef, kraftmikQ og eyflir litlo.
Sdst nefl ðllo tilhryrandi fjrit aðeiai Itr. 5000 — Fltnm þúaund.
Icc Toledo Ohio. U. 8. A.
Auglýsing frá Jónatani Þorsteinssyni þar sem hann
auglýsir kosti Overlandsins.
það
einnig Overland-bifreið, með skráningamúmerið
RE-131.
Overland-verksmiðjumar sameinuðust svo
Willys og tóku seinna að framleiða jeppa, eins og
sagt er frá hér annars staðar í blaðinu, en á fyrstu
árum bflaaldar vora þetta þeir bilar sem gerðu
gæfúmuninn og lögðu land undir hjól og áttu
þannig mikinn þátt í að gera íslendinga að bíla-
þjóð. -NG