Dagblaðið Vísir - DV - 22.01.2000, Qupperneq 10

10
enmng
LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 2000 JO"V
Menn i ngarvita rnir loga ekki
- Djöflarnir renna í Borgarleikhúsinu
Pétur Einarsson og Margrét Helga Jóhannsdóttir takast á við Djöfiana eftir Dostojevskí í Borgarleikhúsinu.
Eg myndi ekki þekkja Dostojev-
skí þótt hann kæmi til mín og biti í
löppina á mér. Það gerir Fjodor
heitinn auðvitað ekki því hann dó
1881. Meðan hann lifði austur á
steppum Rússlands skrifaði hann
langar skáldsögur sem allir meðvit-
aðir menningarvitar hafa lesið eða
segjast a.m.k. hafa lesið. Þetta eru
bækur eins og Glæpur og refsing,
Fávitinn, Djöflarnir og Karamazov-
bræðurnir. Fjodor er sagður hafa
kafað dýpra í mannssálina en aðrir
höfundar. Hann átti erfítt með að
vera stuttorður og virðist einkum
hafa verið að svamla á rúmlega þús-
und blaðsíðna dýpi. Bók sem gerist
á tveimur dögum er tvö bindi. Þessi
andúð á knappri frásögn var út-
breidd á meðal rússneskra rithöf-
unda og er mæld í hillumetrum og
nægir að eiga kappa eins og
Dostojevskí, Tolstoj og Turgenev til
að vera löggiltur spekingur á þessu
sviði.
Maður missir niður tjöru
Ég held að það hafi verið Halldór
Laxness sem líkti Dostojevskí og
sögum hans við mann sem hefði
misst niður einhver lifandis ósköp
af tjöru sem síðan flæddi stjómlaust
yfir allt eftir lögmáli þyngd-
araflsins. Innbyggð í þessa samlík-
ingu skáldsins er sú skoðun að
tjaran taki einhvern veginn völdin
af þeim sem missir hana úr ílátinu.
I gærkvöld var frumsýnt í Borg-
arleikhúsinu leikrit, byggt á sögu
Fjodors, Djöflarnir. Þetta er leik-
gerð rússnesks leikstjóra, Alexei
Borodíns og félaga hans, Stanislavs
Benediktov.
í miðri viku fyrir frumsýningu er
haft opið rennsli þangað sem blaða-
mönnum, ljósmyndurum og velunn-
urum leikhússins er boðið. Síðan er
leikritinu rennt, sem kallað er, það
þýðir að ljós, hljóð, leikmynd, bún-
ingar og allt sem gerir leiksýningu
að leiksýningu er á sínum stað og
leikararnir eiga að kunna textann
sinn.
Það voru um það bil 20 manns
sem voru mættir í Borgarleikhús á
þriðjudagskvöldi, kl. 20, til að sjá
Djöflana. Sumir voru larfalegir
blaðamenn, sumir starfsmenn leik-
hússins en stór hluti hópsins voru
þátttakendur á námskeiði á vegum
Endurmenntunarstofnunar Háskóla
íslands þar sem menn sökkva sér
ofan í Dostojevskí. Þetta sýndust
einkum vera settlegar miðaldra
konur, fróðleiksfúsar konur sem við
þetta tækifæri höfðu drifið eigin-
manninn í leikhúsjakkann og dreg-
ið hann með sér.
Fall er fararheill
Það ríkti alveg sérstaklega yfir-
veguð og menningarleg þögn í saln-
um þangað til frú Þórhildur Þor-
leifsdóttir leikhússtjóri gekk fram á
sviðið og niður tröppurnar í salinn.
Hún taldi tröppurnar vitlaust og féll
kylliflöt í gólfið og næstum því ofan
á Einar Ólason, ljósmyndara DV.
Fall er fararheill sagði einhver.
Það er margt gott við að fara í
leikhúsið við þessar aðstæður. Mað-
ur getur farið úr skónum og stungið
löppunum fram í næsta bekk. Mað-
ur getur verið eins og lúði til fara,
rekið við og skrafað við sessunaut
sinn allan tímann. Síðast en ekki
síst kemur leiklistarráðunautur
leikhússins, Guðrún Vilmundar-
dóttir, og færir manni á sjö vélrituð-
um blöðum allt sem mann langaði
til að vita um Dostojevskí og hvað
verk hans eiginlega þýða. Þetta er
ágætt.
Og Djöflarnir renna
Svo byrja leikarar og tæknifólk
að renna Djöflunum. Sviðið er risa-
stórt og lítur að sumu leyti út eins
og járnbrautarstöð og leikaramir
eru stöðugt að ganga fram og til
baka homanna á milli á því. Það
glymur í lakkskóm rússneskra
herramanna í dauðaþögn leikhúss-
ins. Konurnar eru allar í óskapleg-
um pífukjólum sem ýta brjóstunum
á þeim upp undir hökuna og
rasspúðamir eiga sinn þátt í að þær
líta svolítið út eins og frjósemis-
styttur sem hafa verið grafnar upp
austur í Kasakstan eða Langt-
burtistan. Karlamir eru allir í hæl-
síðum frökkum og sjakket eða kjól-
fótum eins og mörgæsir i nokkrum
litum. Frásögn verksins vellur
áfram eftir lögmálum sem stundum
eru augljós en stundum ekki.
Á rennslum er ekki hlé heldur
hálftíma matarhlé fyrir leikara.
Áhorfendur tínast fram og vafra í
litlum klösum um tómlegt anddyri
Borgarleikhússins. Þeir standa og
tala saman um veðrið og heilsufar
einhverrar frænku. Enginn minnist
á Fjodor eða það sem fram fer á
leiksviðinu.
Menningarvitarnir loga
ekki
Það er sennilega vegna þess að
við þessar aðstæður loga menning-
arvitar ekki. Menningarvitar loga
nefnilega ekki fyrir sjálfa sig heldur
fyrir aðra. Þeir lýsa okkur hinum
gegnum skerjagarð og brimrót vís-
ana og táknmáls og segja okkur
hvað okkur finnst. Einir með sjálf-
um sér eða makanum í yflrgefnu
anddyri leikhúss á þriðjudagskvöldi
eru þeir ónógir sjálfum sér og það
er slökkt á þeim.
Svo situr maður bara einn á
grænum hörðum stól og verður þess
áskynja að þótt það sé auðvitað
næstum því að fara i leikhús að fara
á svona rennsli þá er það samt ekki
leikhús. Leikhús er nefnilega fólk,
skvaldur, samræður og lifandi und-
irtektir. Ekki bara textinn allur og
ljósin inn á réttum stað.
Ef marka má þá gesti sem biðu
meðan leikararnir bruddu kvöld-
matinn þá er dæmigerð Dostojevskí-
týpa miðaldra vel klædd kona eða
maður, fróðleiksfús, víðsýn og telur
ekki eftir sér að grafa djúpt í rúss-
neskan menningararf eftir skiln-
ingi.
Svo tínast gestirnir inn aftur til
að týnast í Fjodori og saddir leikar-
ar halda áfram þar sem frá var horf-
iö. Sýningin varir til hálftólf sem
þýðir að sjálft leikritið er þrír tímar
að lengd án hlés. Nokkrar persónur
lifa ekki sýninguna af en loksins
kemst Fjodor að niðurstöðu um það
hvort Guð sé dauður eða ekki og
hvort við þurfum á honum að halda
á nýjum tímum.
Eigum við að klappa?
Ljósin kvikna og leikarar horfa
óræðum svip fram í salinn. Leik-
húsgestir kíkja ögn vandræðalegir
hver á annan og eru að bíða eftir að
einhver taki af skarið og byiji að
klappa. Kannski á ekki að klappa á
rennslum. Kannski er það brot á
einhverri leikhúshefð. Eftir stutt
samráð með augnagotum komast
menn að því að best sé að klappa
ekki og troðast þegjandi í úlpumar
og luntast út eins og rússneskir
smábændur á leið heim af akrinum.
Úti bíður íslenskur sumarhiti um
hávetur og fátt sem minnir á Síber-
íu eða túndrur Rússlands.
Hvernig var?
Það var langt.
-PÁÁ