Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.2000, Blaðsíða 16

16
Menning
MÁNUDAGUR 19. JÚNÍ 2000
I>V
Tónlist
Hið goðsagnakennda
Hvert svo sem viðfangsefni Áshildar Haraldsdóttur var á þessum tónleikum þá var flutningur hennar
ávallt hinn glæsilegasti. Hún er virtuós og það er djúp einlægni í túlkun hennar.
Afar áhugaverðir tón-
leikar voru haldnir í
Ými, sal Karlakórs
Reykjavíkur á fmuntu-
dagskvöldið. Þar var í
aðalhlutverki Áshildur
Haraldsdóttir flautuleik-
ari og var viðfangsefni
hennar islensk flautu-
tónlist frá miðhluta ald-
arinnar. Tónleikarnir
voru hluti af röð Tón-
skáldafélagsins og með
Áshildi komu fram þau
Anna Guðný Guð-
mundsdóttir píanóleik-
ari, Bryndís Halla Gylfa-
dóttir sellóleikari,
Guðni Franzson klar-
ínettuleikari og Steef
van Oosterhout slag-
verksleikari. Atli Heim-
ir Sveinsson lék einnig
á píanó í síðasta verki
efnisskrárinnar, en það
var Xanties fyrir flautu
og píanó. Hluti af verk-
inu er hyggt á skáldsög-
unni í leit að glötuðum
tíma eftir Marcel
Proust, og eru orð ofin
inn í tónlistina. Það kom
þannig út að þau Áshildur og Atli kölluðu setningar
úr bókinni á meðan þau léku á hljóðfærin sin, og var
tónlistin áköf og þrungin spennu. En um síðir hvarf
hið talaða mál og var tónlistin þá ein eftir, im-
pressjónísk og minnti jafnvel örlítið á Debussy. Þar
magnaðist upp einhver galdur, tónarnir virtust reika
um í óræðiun, tímalausum sorta og var útkoman
engu lík. Atli Heimir er óumdeilanlega snillingur, og
var gaman að sjá hann leika á píanó, en það er orð-
ið æri sjaldgæft að tónskáld flytji eigin verk.
Blásið í blööru
Önnur frábær tónsmíð á þessum tónleikum var
Kalais fyrir einleiksflautu eftir Þorkel Sigurbjöms-
son, en Kalais er í grískri goðafræði sonur norðan-
vindsins. Tónlistin var mikill blástur, og yfirskyggði
frumkrafturinn og hið goðsagnakennda svo hið
mannlega að hrein dásemd var á að hlýða. Á tima-
bili heyrði maður nokkurs konar yflrtóna sem virt-
ust koma hvaðan sem var, og var það afar frumleg-
ur effekt. Kalais er yflrgengileg snilld og ef það er
ekki til á upptöku þá heimtar undirritaður að úr því
verði bætt og geflð út hið bráðasta.
Hin tónsmíðin eftir Þorkel var líka bráðskemmti-
leg, René fyrir flautu, píanó, selló og slagverk. Þetta
er litrík tónlist sem í höndum hljóðfæraleikaranna
geislaði af lífsgleði og kom manni stöðugt á óvart.
Ýmislegt spaugilegt átti sér
stað i verkinu, Anna Guðný
blés t.d. í blöðra og lét hana
prampa, og var merkilegt
hve þetta var eðlilegur
hluti af tónlistinni. Húmor-
inn er aldrei langt undan i
verkum Þorkels, en það er
afslappaður húmor og virk-
ar aldrei eins og tónskáldið
sé að rembast við að vera
fyndinn.
Aðrar tónsmíðar á tón-
leikunum voru að mati
undirritaðs ekki eins
spennandi, þó margt væri
áheyrilegt. Solitude eftir
Magnús Blöndal Jóhanns-
son fyrir einleiksflautu er
t.d. afar lagrænt, angur-
vært og einmanalegt eins
og titillinn vísar til um.
Verse fyrir selló og flautu
eftir Hafliða Hallgrímsson
er hins vegar margbrotið
og svipmikið, þó það sé dá-
lítið þurrt og geri töluverð-
ar kröfur til áheyrandans.
En hvert svo sem viðfangs-
efni Áshildar Haraldsdótt-
ur var á þessum tónleikum
þá var flutningur hennar
ávallt hinn glæsilegasti. Hún er virtuós og það er
djúp einlægni í túlkun hennar. Hver tónn virðist
hafa dulda meiningu, og er það einkenni á sönnum
listamanni. Hljómaði hljóðfæri hennar dásamlega í
mikilli endurómun Ýmis og voru þetta einir bestu
flaututónleikar sem hér hafa verið haldnir.
Jónas Sen
Tónleikar í Ými 15. júní. Árni Björnsson: flögur íslensk
þjóðlög, Leifur Þórarinsson: Sonata per Manuela, Hafliði
Hallgrímsson: Verse, Þorkel Sigurbjörnsson: René, Kala-
is, Magnús Blöndal Jóhannsson: Solitude, Atli Heimir
Sveinsson: Klif, Xanties. Áshildur Haraldsdóttir flautuleik-
ari og aörir.
Má ég bjóða í dans?
Merkilegt er að lesa núna ljóðin úr fyrstu ljóðabók
Stefáns Harðar Grímssonar, Glugginn snýr í norður,
og vita hvað hann átti eftir að gera. Það er hreinlega
eins og annar maður yrki i þessa bók en þá næstu á
eftir, Svartálfadans. Þegar sú fyrri kom út 1946 var
Stefán Hörður hálfþrítugur sjómaður og hún ber því
vitni að hann hafði lesið vandlega ljóð góðskáldanna,
Snorra Hjartarsonar, Steins Steinars, Amar Amar-
sonar, Tómasar Guðmundssonar og fleiri. Þegar sú
seinni kom út, hið magíska ár 1951, var hann búinn
að vinna úr arfinum og áhrifunum og breiddi stoltur
úr gullunum sínum sem enn era meðal áhrifamestu
ljóðum 20. aldar á íslensku.
Einkenni Svartálfadans er óvenjuleg myndvísi og
málbeiting og slær fyrsta ljóðið strax tóniim með
sterkum andstæðum sínum:
Þegar undir sköróum mána
kuliö feykir dánu laufi
mun ég eiga þig að rósu.
Þegar tregans fingurgómar
styöja þungt á strenginn rauöa
mun ég eiga þig aó brosi.
Annað ljóð bókarinnar, Bifreiðin sem hemlar hjá
rjóðrinu, hefur orðið eitt þekktasta ljóð Stefáfls Harð-
ar, enda er skírskotun þess víð og það hefur haldið
nýstárleika sínum merkilega vel. Til dæmis gat Stef-
án Hörður varla vitað þegar hann bjó til orðið
„blikkdósahlátur" í þetta ljóð að löngu seinna fengi
það sína sérstöku merkingu sem gervihlátur undir
gamanþáttaröðum í sjónvarpi. Nútíminn fær á sig
skýra mynd í ljóðinu en ekki er síður sterk myndin
af óafmáanlegri fortíð sem þar er líka.
Stefán Hörður var ekki framleiðinn fremur en
önnur atómskáld. Nærri tveir áratugir liðu milli
annarrar og þriðju bókar og Farvegir komu enn tíu
áram síðar, 1981, Tengsl 1987 og Yfir heiðan morgun
1989, en fyrir hana hlaut Stefán íslensku bókmennta-
verðlaunin fyrstur manna. Meginviðfangsefni Stef-
áns Harðar í öllum ljóðabókum hans eru andstæð-
umar ást og tortíming og hann kemur að þeim frá
ótal óvæntum hliðum.
Farmannsljóð
í ástarljóðunum skynjar lesandinn iðulega tvenna
tíma. „í lyngbrekku gamals draums" í Svartálfadansi
„hlógum við tvö í skóg“ en gengum svo fram á lík:
Stefán Hörður Grímsson
„Heimsendir er boöaöur meö dansleik í Ijóöum
Stefáns Harðar; hrunadansi menningarinnar. “
Þaó var líkió af mér
þaö var líkió af þér
i lyngbrekku gamdls draums.
Ástin er lifandi vera sem þar af leiðandi getur
dáið; við getum drepið hana en við getum líka skilið
hana eftir eina. Aftur og aftur sýnir Stefán Hörður í
ljóðum sínum skilnað elskenda og hverfulleika ástar-
innar, því jafnvel þótt elskendur hittist aftur er sá
sem kemur aftur „aldrei sá sami / og fór“. I þessum
ljóðum talar farmaðurinn sem átti þess ekki kost að
íýlgja tilfinningum sínum. Mörg ástarljóð Stefáns
Harðar eru með þeim fegurstu á 20. öld og nægir að
minna á „Náttúrufegurð", „Eter“ og „Játningu" í
Hliðin á sléttunni (1970) sem mynda magnaða and-
stæðu við ádeilur og heimsslitaljóð þeirrar bókar.
Heimsendir er boðaður með dansleik í ljóðum
Stefáns Harðar; hrunadansi menningarinnar. „Dans
á sandi“ í Svartálfadansi er martraðarkennt en þó
fyndið ljóð þar sem „drottinn máttugur" kemur
„vestan flóann / ríðandi á brokkgengum heildsala".
Enn þá glæsilegra og úrkynjaðra er titillljóð og loka-
ljóð þeirrar bókar þar sem „Við blöndum kvöldskin-
inu í fólgult vinið / og bíðum eftir nóttinni sem er að
koma.“
Hnötturinn snýst og löndin elta hvert annaó.
Friölaus er snœldan
sem bláþráöinn vindur.
Kvöldió réttir aö nóttinni strengjaspil tímans
viö lyftum glösum
og drekkum stundarskál.
Má ég bjóóa í dans?
Svo „stígum við bálvígðan dansinn" eftir
„hjartslætti tímans / fólskum blóðtónum stundar
/.../ fram á nótt allra nátta". Sami hrunadans er stig-
inn í „Þrettán gular ein svört" í Hliðin á sléttunni en
nú eftir nótum súrrealismans sem setur enn frekara
mark sitt á þá bók en aðrar bækur Stefáns Harðar.
Tilvistarefa og veruleikavillu má víða sjá í ljóðum
Stefáns Harðar, og sérkennilegt er að því efni velur
hann oft form prósaljóða. Furður skynjunarinnar
mynda þá skemmtilega andstæðu við prósalegt orða-
valið og stílinn eins og í Ijóðinu „Fjöll“ i Hliðin á
sléttunni:
Laufsalir heitir íjall á Síðumannaafrétti og maður-
inn sem er þar á reiki leitar að þessu fjalli en þar er
og Laufsalavatn og allt í einu stendur hann á vatns-
bakka og sér spegilmynd fjalls í vatninu en eygir
hvergi fjallið sjálft. Undarlegt hugsar hann og heldur
áfram göngunni. (Ljóð, 102).
Eins og ljóð Stefáns Harðar eru aðeins til með orð-
um hans og verða ekki endursögð er erfitt að lýsa
snilld hans öðravísi en birta hana. Og nú er svo gam-
an að heildarsafn ljóða hans eins og hann hefur sjálf-
ur gengið frá því er komið út í einni bók, Ljóðasafni.
Megi sem flestir lesa það og njóta.
Silja Aðalsteinsdóttir
Stefán Höröur Grímsson: Ljóðasafn. Mál og menning.
Reykjavík 2000.
Til heiðurs
Halldóri Hansen
Mikil söng-
veisla hófst í
Salnum í
Kópavogi i
gærkvöld. í
kvöld kl. 20 er
hápunktur
dagskrárinn-
ar, en þá mun
listunnandinn
og bamalækn-
irinn Halldór Hansen verða heiðr-
aður af tónlistarmönnum sem
sumir koma langt að. Ekki verður
um hefðbundna tónleika með nið-
urritaðri efnisskrá að ræða, held-
ur hafa tónlistarmennirnir beðið
um að fá að stíga á svið og syngja
og leika ýmsar af þekktustu perl-
um söngbókmenntanna fyrir vin
sinn Halldór.
Þeir sem koma fram á sönghá-
tíðinni eru Elly Ameling, hin dáða
hoflenska söngkona, og Dalton
Baldwin, sem er í hópi þekktustu
undirleikara heims. Lorraine Nub-
ar, Olivera Miljakovic, Margareta
Haverinen, Simon Chaussé, Violet
Chang, Sólrún Bragadóttir, Ólöf
Kolbrún Harðardóttir, Finnur
Bjarnason, Bergþór Pálsson,
Diddú, Garðar Cortes og Jónas
Ingimundarson. Kynnir verður
Gunnar Eyjólfsson leikari.
Siðfræði
fyrir börn
Siðfræði-
stofnun Há-
skóla íslands
og Háskólaút-
gáfan hafa gef-
ið út bókina
Siðfræði
handa Ama-
dor eftir Fem-
ando Savater.
í fréttatil-
kynningu seg-
ir að „í bókinni finnum við orðin
sem við leitum öll að þegar við töl-
um við bömin okkar um framtíð-
ardrauma þeirra og þær vænting-
ar sem við höfum fyrir þeirra
hönd“.
Höfundur ræðir í bókinni við
Amador, fimmtán ára son sinn,
um siðfræði og segir honum með-
al annars að hún sé ekki eingöngu
fag fyrir þá sem leggja stund á
heimspeki í háskólum, heldur sé
hún öðru fremur lífslist sem fólgin
sé í því að uppgötva hvernig lifa
skuli góðu lífi.
Fernando Savater er kunnastur
spænskra samtímaheimspekinga.
Hann hefur sent frá sér fjölda
bóka, skáldsögur, leikrit, heim-
spekirit og greinasöfn um ýmis
málefni.
Haukur Ástvaldsson þýddi.
Kver um
kristni
Herra Karl
Sigurbjöms-
son, biskup ís-
lands, hefur
skrifað Litið
kver um
kristna trú,
sem kemur út
hjá Skálholts-
útgáfunni.
Kverið er
gefið út í til-
efni 1000 ára
kristni á ís-
landi og er markmið þess að „leiða
lesendur inn í grundvallaratriði
kristinnar trúar og siðar á einfald-
an og hlýlegan hátt og beina sjón-
um þangað sem svörin er að
finna", eins og segir í fréttatil-
kynningu.
Viðfangsefni Karls eru margvís-
leg og snerta daglegan veruleika
nútímamannsins. Faðir vorið, trú-
arjátningin og hinar ýmsu hátíðir
kirkjuársins eru meðal þess sem
biskup ræðir í bókinni og leggur
sig fram um að útskýra mikilvægi
þessara lykilatriða kristninnar
með þeim hætti að sem flestir geti
samsamað sig efninu.