Dagblaðið Vísir - DV - 29.08.2000, Page 13

13
ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 2000
PV___________________________________________________________________________________________________________________________Menning
Umsjón: Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir
Pólsk fjarstæða
Á sjötta og sjöunda áratug þessar-
ar aldar töldust flest merkileg ný
leikhúsverk til fjarstæðuleikhússins
svonefnda. Lfkt og mörg bók-
menntatískan átti sú stefha upptök
sin I Frakklandi þó svo undarlega
vildi til að höfundarnir væru þar
flestir innflytjendur sem skrifuðu á
frönsku, nægir þar að nefha Irann
Beckett, Rússann Adamov, Rúmen-
ann Ionesco og Spánverjann Arrabal
og er þó ekki allt upp talið. En
absúrdísk leikritun skaut víðar rót-
um í Evrópu, ekki síst í Austur-Evr-
ópu þar sem höfundar urðu gjarnan
að tala undir rós til að forðast kárín-
ur ritskoðarans. Og einn þeirra höf-
unda sem þar skutu upp kollinum
verður gestur hér á bókmenntahátíð,
Pólverjinn Slawomir Mrózek. Reynd-
ar má draga það i efa hvort rétt sé að
draga hann í diik með áðurnefndum
fjarstæðugemsum því þótt hann líkt
og þeir sneri hefðbundinni rökræðu
á hvolf og tætti niður vanahugsun og
hversdagsklisjur voru verk hans
háðskari, illskeyttari en þeirra
flestra. Það var ekki laust við að
áhorfendum og lesendum þætti sem
þessum manni lægi meira á hjarta
en kollegum hans erlendum flestum.
En því má heldur ekki gleyma að
Pólverjar áttu sér frumkvöðul í
framúrstefnuleikritun þar sem var
skálsagnahöfundurinn, heimspek-
ingurinn, málarinn og leikritaskáld-
ið Witkacy réttu nafni Stanislaw
Ignacy Witkiewicz sem á millistríðs-
árunum samdi undurfurðuleg leikrit svo af-
brigðileg að voru helst ekki sýnd nema í kunn-
ingjahópi en um það leyti sem Mrózek kom fram
var verið að draga verk upp úr frystikistu
gleymskunnar og matreiða við mikla hrifningu.
Hjákátleg uppreisn bóhemanna
En hverjar sem rætur verka Mrózek eru og
vert er að geta þess að listamannsferil sinn hóf
hann sem skopteiknari og hafa ýmsir þóst
greina þess merki enda skopteikningar og póli-
tískar skrýtlur vinsæl vopn og geta orðið likt og
ferskeytlan „hvöss sem byssustingur" þar sem
alræði ríkir, þá náðu leikrit hans fljótt miklum
vinsældum og bárust víða, meðal annars hér
Til að rísa gegn þeim hverfur
því Artúr aftur til fornra gilda og
gerir ofbeldisfulla valdaránstil-
raun til að gamlar hefðir skuli
uppteknar á ný. En sú tilraun fær
hrapállegan endi og það er ekki
hið frjálsa bóhemlíf sem fagnar
sigri heldur alræði skrilsins í gerfl
þrjótsins Edda. Á sínum tíma
lögðu margir í þetta verk djúpan
pólitískan skilning og sýndist þá
sitt hverjum en í dag minnh það
ekki síst á 68-kynslóðina og afdrif
hennar. Enn eitt dæmið um að góð
skáldverk flnna sér alltaf merking-
arsvið.
Örsögur Mrózeks
Af öðrum leikverkum Mrózek
má nefna Lögregla, Karol, einþátt-
unginn Strípileikur sem er dæmi-
saga um persónufrelsið og Vatislav
skopstælingu i 77 atriðum á róm-
antískum þjóðrembuverkum 19.
aldar. Nýrri af nálinni eru Sendi-
herrann og Útflytjendur en þau
ágætu verk hef ég hvorki heyrt né
séð og segi því um þau sem allra
fæst. En auk þess að semja leikrit
er Mrózek einnig smásagnahöfund-
ur réttara væri þó að nefha sögur
hans örsögur, býsna smellnar
stuttar sögur oft í dæmisagnastíl
þar sem hann leikur sér að máli og
hugmyndum af mikilli hind. Á
þeim árum sem undirritaður
dvaldi í heimalandi hans las hann
sagnasafnið Fttinn sér til mikillar ánægju en þó
skömm sé frá að segja er sú upplifun nú hulin
nokkru mistri enda langt um liðið. En á bók-
menntahátíð mun skáldið flytja nokkrar nýlegar
sögur sem hafa verið þýddar af því tilefni, verða
þær mörgum vonandi fagnaðarefni.
Mrózek, sem nú stendur á sjötugu, kemur
hingað frá Krakow en þar er hann fæddur og
þar búsettur á ný eftir langa dvöl í Frakklandi
og á Ítalíu. Krakow er sem kunnugt er ein menn-
ingarborga Evrópu á þessu ári hefur reyndar
verið menningarborg í meir en 700 ár. Þar hefur
löngum verið blómlegt bókmennta- og leikhúslíf
og er Mrózek sannarlega góður fulltrúi þeirrar
hefðar.
Geirlaugur Magnússon
Slawomir Mrózek, einn af mörgum góöum gestum
bókmenntahátíðar í haust.
„Þótt hann sneri heföbundinni rökræðu á hvolf og tætti niöur vanahugsun og
hversdagsklisjur eins og skáld fjarstæöuleikhússins voru verk hans háöskari,
illskeyttari en þeirra flestra, “ segir Geirlaugur Magnússon í umfjöllun sinni
um Mrózek hinn þólska.
upp á klakann. Leikfélag Reykjavíkur sýndi
Tangó, hans þekktasta verk, í magnaðri upp-
færslu um 1970 og einþáttungurinn Á rúmsjó
hefur verið sýndur víða.
Tangó, sem var frumsýnt i Belgrad 1965 og i
Varsjá tveimur árum síðar, segir frá yngismann-
inum Artúri sem rís upp foreldravaldinu og
hafnar öllum gildum þeirra eldri. Þetta kann að
hljóma sem mjög hefðbundið viðfangsefni en
sem víðar snýr Mrózek venjulegum hlutfóllum
við því foreldrarnir og reyndar fjölskyldan öll
eru aldurhnignir bóhemar sem hafnað hafa
borgaralegu siðgæði og lífsmynstri. Uppreisn
þeirra er þó gerð harla hjákátleg en þau líða um
í sjálfsánægjurús yfir því að hafa tekist að
hneyksla samtíð sína rækilega.
Sagnfræði í hádeginu
DV-MYND EINAR J.
Björgvin Sigurösson og Kristrún Halla Helgadóttir sagnfræöingar
Margt er á döfinni hjá Sagnfræðingafélagi íslands í vetur. Má nefna aö
áframhald veröur á hádegisfundum félagsins sem notiö hafa mikilla vin-
sælda og þar tala m.a. Davíö Oddsson og Svavar Gestsson um
stjómmál á nýrri öld.
Sagnfræðingafélag íslands hefur
birt vetrardagskrá sína á bráð-
skemmtilegum veggspjöldum sem
nú skreyta alla helstu menningar-
staði borgarinnar. í fyrra var gerð-
ur góður rómur að fundum félags-
ins og vákti m.a. umræða um póst-
módemisma feikna athygli. Nú er
yfirskrift fundanna Hvað er stjóm-
málasaga? og hyggst Sagnfræðinga-
félagið kalla ttt fræðimenn sem
hafa fengist við kenningar og ttt-
gátur um stjómmál, sem og stjóm-
málamenn, til þess að komast að
því hvemig best sé að fjalla um
stjómmál á nýrri öld.
„Það virðist henta mörgum að
mæta á hádegisfundi Sagnfræð-
ingafélagsins," segir Kristrún
Halla Helgadóttir, ritari félagsins.
„Þá em meiri líkur á því að fólk
eigi heimangengt og láti verða af
því að mæta. Það eru flestir sem
geta skroppið úr vinnunni á þeim
tima og sú staðreynd að fyrirlestr-
amir era haldnir í Norræna hús-
inu gerir það að verkum að há-
skólafólk þarf ekki að fara langa
leið.“
Björgvin Sigurðsson, ritstjóri
fréttabréfs félagsins, bætir við að
allir ættu að finna eitthvað við sitt hæfi á há-
degisfundunum því þó að þar sé fjallað um ýmis
grundvallarhugtök í sagnfræði verði umræð-
umar aldrei of „tæknilegar" eins og hann orðar
það. „í fyrra var rætt um póstmódemisma og
mættu þar margir heimspekingar og bók-
menntafræðingar. Nú verður spennandi að sjá
hvemig salurinn lítur út og sjá hvort áheyr-
endahópurinn hefur eitthvað breyst með nýjum
áherslum," segir Björgvin.
Stjórnmálamenn í eldlínunni
Á dagskrá vetrarins vekur einna mesta at-
hygli að Sagnfræðingafélagið fær til sín tvo
nafnkunna stjómmálamenn, þá Davíð Oddsson
og Svavar Gestsson, sem halda fyrirlestra á há-
degisfundunum. Hvaða erindi eiga þeir við
áhugamenn um sagnfræði?
„Hugmyndin var sú að fá fólk úr ólíkum átt-
um til þess að tengjast umræðunni. Þá fyrst
verða fundimir þverfaglegir,“ segir Björgvin.
„Hvernig tengjast sagnfræði og
stjómmálafræði? Það er nýtt að láta
stjómmálamenn sem eru enn í eld-
línunni og þekkja vígvöllinn svara
því. Svavar er að vísu orðinn
diplómat en hann hefur þá örlitla
fjarlægð á pólitíkina sem nýtist
honum áreiðanlega í umfjöllun-
inni.“
Það er margt skemmtilegt á döf-
inni hjá Sagnfræðingafélaginu og
hvetur menningarsíðan alla áhuga-
menn um sagnfræði til þess að
kynna sér veggspjaldið góða. Hægt
er að nálgast fyrirlestra hádegis-
fundanna á heimasiðu Sagnfræð-
ingafélagsins á slóðinni www.aka-
demia.is/saga auk þess sem félagið
er f samstarfi við Matthias Viðar
Sæmundsson, sem birtir fyrirlestra
sem fluttir hafa verið á vegrnn þess,
á Kistunni - vefriti um hugvísindi.
Markmiðið er að hleypa af stokkun-
um menningarumfiöllun á Netinu.
Björgvin og Kristrún Halla minn-
ast líka á það markmið félagsins að
fara eina ferð út á land á hverju ári
og halda ráðstefnu. 1 fyrra var ráð-
stefna haldin á ísafirði og svo önn-
ur í vor á Sauðárkróki en báðar
þóttu þær lukkast sérstaklega vel.
Næst er kúrsinn tekinn á Stykkishólm og verð-
ur ráðstefna haldin þar undir yfirskriftinni
Bókmenning og daglegt líf. Breiöafjörður, land-
ið og heimurinn.
Einnig má benda á athyglisverðan fyrirlestur
sem haldinn verður á aðalfundi Sagnfræðinga-
félagsins í Þjóðmenningarhúsinu í september
en þar fjalla þau Agnar Helgason mannfræðing-
ur og Sigrún Sigurðardóttir líffræðingur um
rannsóknir sínar á uppruna íslendinga.
Víst jólaleikrit
Pétur Eggerz, leikhússtjóri Mögu-
leikhússins, hafði samband við
menningarsíðu og
vttdi fyrir alla
muni koma því á
framfæri að sér-
stakar jólasýningar
í desember hafa
verið fastur liður í
starfsemi Mögu-
leikhússins frá ár-
inu 1992 og ávallt
notið mikilla vinsælda. Þetta nefnir
Pétur vegna þess að forráðamenn
Leikfélags íslands hafa látið að því
liggja að væntanlegar sýningar
þeirra á jólaleikriti í desember séu
nýnæmi hér á landi og fjölskyldum
hafi ekki gefist kostur á að fara að
sjá slíkar sýningar á aðventunni, þó
dæmi séu um slíkt erlendis.
Pétur segir að á síðasta ári hafi
Möguleikhúsið meira að segja boðið
upp á tvær slíkar sýningar, „Hvar er
Stekkjarstaur?" og „Jónas týnir jól-
unum“, auk þess að standa ásamt
Þjóðminmjasafninu að heimsóknum
íslensku jólasveinanna í Ráðhús
Reykjavíkur. Einnig hafi fleiri leik-
hópar um árabil boðið upp á sérstak-
ar jólasýningar fyrir börn og fjöl-
skyldur þeirra hér á landi.
Pétur vttdi þó segja að honum
þyki ánægjulegt að Leikfélag íslands
ætli nú einnig að bætast í hóp þeirra
sem bjóða upp á jólasýningar, en
varla sé hægt að halda því fram að
slikt sé nýnæmi.
Þá vttdi Pétur einnig benda á að
Möguleikhúsið, sem fagnar tíu ára
afmæli um þessar mundir, fastréð ttt
sín leikara í fyrsta sinn haustið 1995,
en í fréttaflutningi undanfarið hafi
verið látið í veðri vaka að fastráðn-
ing leikara hjá Leikfélagi íslands sé
nokkuð sem ekki hafi tíðkast fyrr
hjá sjálfstæðu leikhúsunum.
Hér með er þessu komið á fram-
færi.
Einhver í dyrun-
um
Nýtt leikár hefst í Borgarleikhús-
inu 1. september þegar dagskrá vetr-
arins verður kynnt
með pompi og pragt.
Fyrsta frumsýn-
ing vetrarins verður
um miðjan septem-
ber á leikriti Sigurð-
ar Pálssonar, Ein-
hver í dyrunum,
sem forsýnt var á
Listahátíð í vor.
Kristín Jóhannesdóttir leikstýrir
verkinu en Kristbjörg Kjeld leikur
aðahlutverkið. Þetta er í fyrsta sinn
sem Kristbjörg leikur hjá Leikfélagi
Reykjavíkur. Einhver í dyrunum er á
dagskrá Reykjavikur menningarborg-
ar Evrópu árið 2000.
íslandsmyndir
eftir Karl-Lud-
wig Wetzig
Á Skriðuklaustri hefur verið opn-
uð ljósmyndasýning á 20 íslands-
myndum eftir Þjóð-
verjann Karl-Lud-
wig Wetzig. Sýn-
ingin er samvinnu-
verkefni ljósmynd-
arans, Gunnars-
stofnunar og
Tölvusmiðjunnar.
Hún er sett upp á
fjórar tölvur sem
komið hefur verið fyrir á ýmsum
stöðum í þessu húsi Gunnars Gunn-
arssonar skálds.
Karl-Ludwig Wetzig er 44 ára
Þjóðverji sem var lektor við Há-
skóla íslands 1992-1997. Á þeim tíma
ferðaðist hann mikið um landið og
tók ljósmyndir. Hann er menntaður
í þýskum og norrænum fræðum og
starfar sem sjálfstæður þýðandi.
Um þessar mundir vinnur hann að
þýskum þýðingum á íslenskum bók-
menntum. í tengslum við þá vinnu
dvaldi hann í gestaíbúðinni á
Skriðuklaustri í sumar og er sýn-
ingin hans framlag til starfseminn-
ar þar.
Opið er á Skriðuklaustri alla daga
nema mánudaga frá kl. 11 til 17 allt
fram til 10. september.