Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.2000, Blaðsíða 13

13
ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓVEMBER 2000
DV
Drottinn blessi dalalíf
af því að hlaða upp grjóti sem tekur að lokum á sig
táknræna mynd. Táknsæi sögunnar er hefðbundið,
ýmist bibliutengt eða skírskotað til náttúrunnar.
Ljósið í vatninu vísar tO trúarinnar á Guð og
landið, sælan er fólgin í sálarró einyrkjans. í bók-
arlok svífur Arnar inn í framtíðina, í kyrrðina sem
kemur til þeirra sem vilja taka við henni (275).
Hann er orðinn sáttur og heill á sálinni þótt lifs-
háskinn sé ekki liðinn hjá. Afturhvarfið til náttúr-
unnar sem boðað er í sögunni er ein flóttaleið, en
er sú lausn ekki of einfóld og afturhaldssöm til að
geta verið sönn?
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Birgir Sigurðsson: Ljósiö i vatninu. Forlagið 2000.
Birgir Sigurðsson rithöfundur
Sendir í dag frá sér skáldsögu um nútímalegt dalalíf.
DV-MYND HILMAR ÞÓR
Hjáróma rödd landsbyggðarinnar heyrist litt í
skarkala Reykjavíkursagnanna sem tröllriðið hafa
bókamarkaðnum á síðustu árum. Nokkrir „sérvitr-
ingar“ eins og Gyrðir Elíasson, Jón Kalman og
Birgitta Halldórsdóttir hafa þó löngum haldið sig
við dreifbýlið í skáldverkum sínum, og í dag send-
ir Birgir Sigurðsson frá sér skáldsögu sem bregður
ljósi á nútímalegt dalalíf.
Þegar sagan um Arnar Halldórsson hefst liggur
hann á sjúkrahúsi eftir erfiða skurðaðgerð. Hann
berst við krabbamein og þarf að taka til hendinni
í lífi sínu. Arnar er einfari og reikull i ráði. Návíg-
ið við dauðann gerir hann enn áttavilltari. Örlögin
haga því svo að Arnar sest að í sveit þar sem hann
dvaldi oft sem barn. Þar öðlast líf hans tilgang,
hann kynnist ástinni að nýju og sér ljósið (í vatn-
inu).
Bókmenntir
Boðskapur sögunnar er skýr. í borginni sofa
menn svefni vanans, firrtir og stefnulausir. Úti í
náttúrunni, i nánum tengslum við landið, veð-
urguðina og skepnurnar, vaknar sálin og líkaminn
styrkist af heilbrigðri erfiðisvinnu. „Reykvísk
fluga? Nei. Varla. Reykvískar flugur voru ekki
vaknaðar til lífsins. Það var ekkert sem vakti þær.
Ekki þessi hráa sterka angan úr sverði og mold
sem gaf til kynna að vorið væri að koma. Ekki
þetta ofvæni eins og eitthvað væri í þann veginn
að bresta" (47). Amar elskar landið og meðan hann
vinnur jörð sinni gagn gerir hann upp við erfiða
fortíð. En hætta steðjar að, verðfall á sauðfjáraf-
urðum og mjólkurkvóti gera bændum erfitt fyrir
og hver kostajörðin af annarri hefur lagst í eyði.
Að auki standa virkjanaframkvæmdir og bygging
álvers fyrir dyrum sem ógna fegurð og lífríki öræf-
anna. Gagnrýnisrödd sögumanns er áleitin og
ágeng - heill og framtíð landsins er í okkar hönd-
um og brýnt að ganga til verka.
Langar og nærfærnar náttúrulýsingar einkenna
söguna og eru margar þeirra fallegar - „Fossinn
eins og mjólk væri hellt úr risavaxinni svartri
fótu“ (199). Allmikla fortíðarþrá má hér finna - í
heyskap við fuglasöng er maðurinn hamingjusam-
ur. Lýsingar á þjáningum og sjúkrahúsvist Amars
eru nærgöngular, miskunnarlausar og átakanlegar
og því er svolítið erfitt að trúa þeim umskiptum
sem á honum verða; frá rekaldi og sjúklingi til
hörkuduglegs bónda og náttúrabams. Margt fólk
kemur við sögu og alúð er lögð i persónusköpun
sem birtist m.a. í liðugum samtölum. Aðalpersón-
an er þó frekar daufleg og erfitt að hafa samúð með
henni því Amar er eigingjarn og atkvæðalítill.
Samband hans við Lilju er trúverðug ástarsaga en
þróast yfir i hálfgert „melódrama". Skari er
skemmtilegasta persóna sögunnar: breyskur, list-
rænn, óútreiknanlegur og ofstækisfullur. Harm-
saga Rannveigar ráðskonu, sem varið hefur bestu
árum ævi sinnar í að þjðna húsbændum sínum,
hljómar kunnuglega. Þroskahefting Hadda, bróður
Lilju, er undirstrikuð með stagli og einfóldum
orðasamböndum, t.d.: „Haddi hlaða. Haddi hlaða.“
(259) Haddi er risinn með barnssálina, gagntekinn
Bókmenntír
Úreldist lýðræði við hnattvæðingu?
Stjórnmálastefnur samtimans eru bundnar
við þráhyggju. Þær leggja að jöfnu stað og póli-
tíska sjálfsmynd. í þessu birtist í hnotskurn
mótsögn lýðræðis og hnattvæðingar að áliti
þýska félagsfræðingsins Ulrichs Becks. Uggur
um lýðræði er rauði þráður-
inn í merkilegum greinaflokki
sem þýska tímaritið Die Zeit
birti fyrr á árinu og er nýkom-
inn út í íslenskri þýðingu.
Framtíð lýðræðisins á tímum
hnattvæðingar er yfirskrift
greinaflokksins, en hann sam-
anstendur af greinum átta
þekktra fræðimanna á sviði
hug- og félagsvísinda.
Þó að höfundamir eigi sam-
merkt að vera uggandi um lýð-
ræði i sviptingum samtímans
eru skoðanir þeirra skiptar
um hvert samspil lýðræðis og
hnattvæðingar sé eða geti ver-
ið. Þannig sér stjórnmálafræð-
ingurinn Francis Fukuyama
„eina nothæfa leiðarvisinn"
um framtíðina í lýðræði og
frjálsum markaðsviðskiptum
á meðan félagsfræðingurinn
Alain Touraine telur iýðræðið standa berskjald-
að „gagnvart ákvörðunum fjármálaheimsins og
alþjóðafyrirtækja" og að sú eindregna einstak-
lingshyggja sem einkennir markaðshagkerfið
grafi undan lýðræðinu.
Stóra spumingin um hnattvæðingu og aflt
sem henni fylgir snýst á endanum um hvort hin-
ar róttæku breytingar á lífsaðstöðu og verð-
mætamati krefjist líka endurskoðunar á hug-
takaflóru stjórnmálaumræðunnar. En merkir
það ekki líka að við þurrkum einfaldlega út efa-
semdimar um ágæti samfélagsins sem halda
stjórnmálaumræðu lifandi? „Hvers vegna ekki
að sníða til eða öllu heldur
hagræða þeim stofmmum lýð-
ræðisins sem hvort eð er eru
úreltar svo stóru framtíðar-
vandamálin verði leyst á
tæknilega hagkvæman hátt út
frá skýrri greiningu á vanda-
málunum svo allir geti vel við
unað?“ spyr Ulrich Beck i
grein sinni. „Hvers vegna ekki
að taka stökkið yfir í kapítal-
isma án lýðræðis?"
Írónía er veikleikamerki
Spumingar af þessu tagi era
vissulega írónískar og írónísk-
ur undirtónn einkennir sumar
greinar hókarinnar. Þetta er
bæði kostur og galli. Kostur-
inn er Sá að höfundarnir leyfa
sér að varpa fram ögrandi
spurningum sem hljóta að
vekja lesendur til umhugsunar
um samtíðina. Gallinn er ákveðin nöldur- og
heimsósómatilhneiging i sumum greinanna.
Það er staðreynd að við höfum ekki svör við
flestum brennandi spumingum um framtíðar-
skipan mannlegs samfélags. Tækniframfarir,
breytt fiármála- og atvinnuumhverfi skapar
óvissu sem verður ekki leyst með ákvörðunum,
hvort sem þær eru lýðræðislegar eða ólýðræðis-
legar. Það er veikleikamerki að bregðast við
óvissu með íróníu og í raun uppgjöf gagnvart
því fiölþjóðlega valdi sem smám saman virðist
ætla að leysa þjóðrikið af hólmi. Er það gott eða
vont? Enginn höfundanna býður lesendum upp
á einarða eða sannfærandi afstöðu í þvi efni.
Félagsfræðingurinn Zygmunt Bauman gengur
lengst í að draga fram sjúkleikamerki samtíma-
menningar. Hann telur stofnanir samfélagsins
með öllu getulausar gagnvart hnattrænum vald-
höfum og kallar óbeint eftir pólitískum leiðtoga
með innsæi og hugrekki Alexanders mikla. I
grein Baumans má, eins og víðar í bókinni,
finna vissan grun (eða ætti maður kannski að
segja gælur?) um að ný tegund af alræði kunni
að leysa lýðræðið af hólmi. En hvort það er al-
ræði heimsfiármálanna eða alræði sem rís upp
gegn heimskapítalinu er ekki ljóst.
Atviksbækur ReykjavíkurAkademíunnar og
Bjarts eru góð tilraun til þess að tengja fræði og
þjóðfélagsumræðu. Framtíð lýðræðis á tímum
hnattvæðingar er safn sérlega áhugaverðra
greina sem tvímælalaust eiga erindi við íslenska
lesendur. Þýðingarnar eru flestar læsilegar, þó að
þær séu vissulega misgóðar. Ekki fann ég margar
prentvillur en vond málvilla er í greinartitli þar
sem talað er um tvær vígstöðvar í stað tvennra
vígstöðva. Ég get þó ekki að því gert að mér finnst
bækurnar dálitið tuskulegar í frágangi og mættu
aðstandendur vel hugsa til þess þegar gengið
verður frá næstu ritum í röðinni.
Jón Ólafsson
Atvik 4: Framtíö lýöræöis á tímum hnattvæöingar. Rit-
stjórar: Hjálmar Sveinsson og Irma Erlingsdóttir.
ReykjavíkurAkademlan og Bjartur, 2000.

V V .

, •' v3;
m**. '&} -•* •
ý " J S«.* Uo,%*«a
;•/ . v«•-'- /úír*, ■. >• ' / . V--
'• '.-r ‘v>/\r* y*
Fr»*tíó
, • V ' . S ' S ' N V
bi;.....,,,:
Menning
Umsjón: Siija Aðaisteinsdóttir
Úr Lé konungi.
Lýðrædi
og leikhús
I tilefni af sýningunni á Lé konungi og
útkomu bókarinnar Framtíð lýðræðis á
tímum hnattvæðingar (sjá umsögn hér á
síðunni) standa Leikfélag Reykjavíkur og
ReykjavíkurAkademían að umræðu í
Borgarleikhúsinu undir yfirskriftinni
Leikhús og lýðræði annað kvöld k. 20.
Meðal þátttakenda eru Gottskálk Þór
Jensson, Steinunn Jóhannesdóttir og leik-
arar Borgarleikhússins.
Á fimmtudaginn kl. 17 verða fram-
haldsumræður um efnið í Reykjavíkur-
Akademíunni, Hringbraut 121, 4. hæð. Þá
koma þangað stjórnmálamenn til að skipt-
ast á skoðunum við fræðimenn um ísland
á tímum hnattvæðingar. Meðal þátttak-
enda eru Jón Kristjánsson, Bryndís
Hlöðversdóttir, Inga Jóna Þórðardóttir og
Ögmundur Jónasson.
Kossinn
Bókaútgáfan Salka
hefur sent frá sér
skáldævisöguna Koss-
inn eftir unga handa-
ríska skáldkonu,
Kathryn Harrison. Les-
andinn er leiddur í
gegnum erfitt ferðalag
aftur til ástlausrar
æsku, baráttu við anor-
exíu og búlemíu og fær að kynnast ein-
kennilegu sambandi stúlkunnar við foður
sinn. Gagnrýnendur vestra eru sammála
um að sagan sé einstaklega vel skrifuð og
að efnistök höfundar á þessu erfiða við-
fangsefni séu afar áhrifamikil. Rannveig
Jónsdóttir þýddi.
Málstofa
um arkitektúr
Málstofa um arkitektúr og skipulag
verður á morgun kl. 16 í stofu 157 í húsi
verkfræðideildar, Hjarðarhaga 2-6. Tilefn-
ið er að á árinu hafa komið út þrjár bæk-
ur um íslenskan arkitektúr og skipulag
sem bjóða upp á markvissa umræðu um
þróun þessara mikilvægu þátta íslensks
þjóðlífs. Bækurnar eru Leiðsögurit um ís-
lenska byggingarlist sem Dennis Jóhann-
esson, ritstjóri hennar, kynnir, íslenskur
arkitektúr - leiðsögurit, eftir Brigit
Abrecht sem Pétur H. Ármannsson kynn-
ir og Borg og náttúra sem Trausti Vals-
son, höfundur hennar, kynnir. Listfræð-
ingarnir Halldór B. Runólfsson og Aðal-
steinn Ingólfsson halda erindi um bæk-
urnar þrjár og framlag þeirra og loks
verða paflborðsumræður.
Lífvísindi
og samfélag
Kari Stefánsson, Gísfl Pálsson og
Styrmir Gunnarsson eru meðal fyrirles-
ara á námskeiðinu Lífvísindi og samfélag
hjá Endurmenntunarstofnun Háskóla ís-
lands dagana 24.-25. nóvember. Á því
verður leitast við að svara áleitnum
spurningum sem vaknað hafa í kjölfar
örrar þróunar í líftækni og erfðavísindum
undanfarin ár. Meðal annars verður fiall-
að um eignarhald á erfðaupplýsingum,
siðferðisleg álitamál í erfðavísindum,
hlutverk löggjafans og genalækningar.
Námskeiðið er öllum opið. Frekari upp-
lýsingar fást á vefsetrinu www.endur-
menntun.is og í síma 525-4444.
1000 gátur
Vaka-Helgafell hefur
gefið út mestu gátubók
landsins með þúsund gát-
um, löngum og stuttum,
þungum og léttum, ríku-
lega myndskreyttum, fyr-
ir alla fiölskylduna. Hér
er endurskoðað efni úr
bókunum 444 gátur og
555 gátur að viðbættri gátu númer 1000:
„Hvaða rök getur maður ekki notað til að
telja öðrum hughvarf?"
Lausnir era jafnan á sömu síðu og loka-
svarið er - Y[pjeu3e}j