Dagblaðið Vísir - DV - 04.01.2001, Blaðsíða 13

13
FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 2001
DV
DV-MYND HILMAR PÓR
Málsvörn
fyrir land
Jólavertíðin er ekki hag-
stæð bókum sem krefjast yfir-
legu og umhugsunar; svo
mikill er æsingurinn og
heimtufrekja dómfellandi ijöl-
miðlanna. Ein slíkra bóka er
stórvirki Guðmundar P.
Ólafssonar um hálendið,
viskubrunnur og augnayndi
sem enst hefur þessum skrif-
ara gjörvallan jólamánuðinn. Og rétt eins og
fyrri bækumar í þessum flokki mun hún án efa
verða honum fylginautur um ókomna tíð og þá
jafnt til upprifjunar á ferðalögum sem hvati til
frekari ferðalaga um óbyggðir landsins.
Nú þegar Guðmundur hefur lokið öllum fjór-
um köflum sfns mikla íslandssinfóns er auðvitað
við hæfi að velta fyrir sér eðli þessarar smíðar
hans. Fyrst og síðast er hún málsvörn fyrir nátt-
úru landsins, þar sem ekki einungis er tæpt á öll-
um þáttum náttúrufræðanna frá örveirufræði til
jöklafræði með viðkomu i orðsifjafræði og goða-
fræði heldur er sérstaklega áréttuð huglæg þýð-
ing náttúrunnar fyrir aðnjótendur hennar í þá-
tíð, nútíð og framtíð. I öllum bókum sínum legg-
ur Guðmundur til dæmis sérstaka áherslu á end-
urspeglun náttúrunnar í íslenskum bókmenntum
og alþýðufræðum og um leið á þátt rithöfunda og
þjóðsagnasafnara í því að „dýpka skilning þjóð-
arinnar" á þessari sömu náttúru. Hér hefði hann
raunar einnig mátt nefna til sögunnar fleiri ís-
lenska listamenn, fjölmarga myndlistarmenn,
leikskáld (Jóhann Sigurjónsson), tónskáld (Jón
Leifs) og arkitekta (Guðjón Samúelsson).
Umræða um náttúrunytjar
Ekki má heldur gleyma því að í ofanálag eru
bækur Guðmundar helstu sýnisbækur íslenskrar
landslagsljósmyndunar sem við eigum, ómetan-
legar heimildir um fegurðarsmekk hérlendra
„linsufangara“ við upphaf nýrrar aldar. Hér
stendur Hálendið kannski öðrum stórbókum
Guðmundar eilítið að baki, ljósmyndirnar að
sönnu prýðilegar og þénugar til staðháttalýsinga
en ná sjaldan viðlíka listrænu flugi og i Perlun-
um og Ströndinni. Kannski njóta síðastnefndu
bækurnar þess einfaldlega að þær voru á undan
í ritröðinni. Hins vegar er öll útlitshönnun Há-
lendisins með sömu ágætum og í fyrri bókunum
en þar vélar um Guðjón Ingi Eggertsson í náinni
samvinnu við höfund.
Bókmenntir
Hér að ofan er ritröð Guðmundar öll nefnd
málsvörn íslenskrar náttúru - kannski íslands-
lýsing eins og Þorvaldur Thoroddsen hefði samið
hana í dag - en þetta á kannski best við um Há-
lendið, enda varð sú bók til í hita umræðunnar
um náttúrunytjar, Köldukvíslaeyrar og Eyja-
bakka. Það var ekki síst Guðmundur sjálfur sem
Guðmundur P. Ólafsson, náttúrufræðingur og rit-
höfundur, hefur lokið öllum fjórum köflum síns
mikla Islandssinfóns.
hleypti fjöri í þessa umræðu með eftirminnilegri
grein í Morgunblaðinu í janúar 1997. í eftirmála
þessarar nýju bókar upplýsir hann að viðhorf sín
til stóriðju og virkjana hafi næstum gengið að
bókinni dauðri, því í framhaldinu hefði enginn
fengist til að styrkja hana.
Við erum öll landverðir
Tónninn í þessari bók er því tilfinninga-
þrungnari en í fyrri bókunum. í eftirmála gengst
Guðmundur fúslega við ákveðinni tilfinninga-
semi - sem kann að fara fyrir brjóstið á einhverj-
um lesendum. Til dæmis er hann óhræddur við
að opinbera gremju sina yfir virðingarleysi ís-
lenskra „virkjanagoða" og „Ding-dong ráðherra“
gagnvart auðæfum hálendisins. En fyrir vikið
verður bókin bæði persónulegri og brýnni.
Hér er Guðmundi einnig mikið í mun að sýna
fram á alþjóðlegt og sammannlegt umfang um-
ræðunnar um náttúruvernd; vitnar því ekki ein-
vörðungu í íslensk skáld, fjallamenn og náttúru-
fræðinga heldur einnig í Thoreau, Whitman,
Arundhati Roy, Lovelock, Lewis Thomas, Rachel
Carson og fleiri náttúruunnendur. Eða eins og
höfundur segir í formála: „Við erum öll landverð-
ir.“
En besta vörnin er fræðsla og Hálendið er um-
fram allt stórbrotið, mannbætandi og listavel
skrifað fræðirit um jarðfræði, gróður og dýralíf í
óbyggðri víðáttunni ofan sveita og samskipti ís-
lendinga við þessa víðáttu frá upphafi vega.
„Náttúra landsins er ekki aðeins lifibrauð okkar
og uppspretta hamingju," segir Guðmundur í
niðurlagi bókar sinnar, „hún er menningararfur
líkt og tungumál, skáldskapur eða önnur arfleifð.
Hvað við gerum við þann arf mun lýsa þroska
okkar eða vanþroska, framsýni eða skammsýni."
Aðalsteinn Ingólfsson
Guömundur Páll Ólafsson: Hálendiö í náttúru íslands.
Mál og menning 2000.
HÁLENDlÐ
Uppdópaður paradísarmissir
Það er ekki beinlínis jóla-
legt að lesa Ströndina eftir
Alex Garland, a.m.k. ekki ef
maður vill eiga rólega stund
með bók við kertaljós. Spenn-
an í sögunni er gífurleg og of-
beldið gegndarlaust. Sögu-
maðurinn, Richard, er ungur
og ævintýragjam Ameríkani
á hippaferðalagi um Asíu með
bakpokann sinn. Hann er
frekar stefnulaus hasshaus með stríðsmyndir um
Víetnam á heilanum. Markmiðið er að koma sem
víðast á framandi staði og vinna einhver handar-
vik til að eiga fyrir farmiða á næsta stað. Hann
er orðinn leiöur á að sitja innan um sólbakað
fólk á skítugri baðströnd í Bangkok þegar hann
heyrir þjóðsögu um ósnortna og friðaða strönd í
taúenskum eyjaklasa þar sem enginn túristi hef-
ur stigið fæti. Hann leggur á sig mikið erfiði til
að komast þangað ásamt frönskum kunningjum
sinum og þykist hafa fundið paradís á jörðu. Á
ströndinni er fyrir hópur manna í eins konar
frumstæðri kommúnu. Richard og félagar ganga
í flokk þeirra og una sér vel framan af.
Löngum hefur það verið fjarlægur draumur
margra að flýja úr öllu stressinu í fiölmiðla- og
neyslusamfélagi nútímans og komast í nána
snertingu við náttúruna og sjálfan sig. Þessi
draumur holdgerist að nokkru leyti i Survivor-
sjónvarpsþáttunum sem margir kannast við.
Ströndin hans Richards er svona útópía: af-
skekkt, fögur, friðsæl og gjöful, rólegt og fagurt
mannlíf og trú á samheldni sem byggist m.a. á
sanngjarnri verkaskiptingu. Ekki spiUa mari-
júana-akrar taílensku bændanna á eyjunni fyrir
allri sælunni. En náið sambýli fólksins á strönd-
inni er ekki árekstralaust. Upp koma ýmis
vandamál sem firring og hálfgerð geöveiki Ric-
hards auka enn á. Hiö ljúfa líf á ströndinni er
honum ekki nóg - ógnir eyjunnar töfra hann og
trylla. Richard sér blóðugar sýnir, talar við hryll-
ingsveruna Dafify og lifir sig æ meir inn I heim
Víetnam-myndanna. Ýmis atriði úr sögunni
minna á Flugnahöfðingja Williams Golding (Lord
of the Flies) þar sem nokkrir skólastrákar bjarg-
ast á eyðieyju. Brátt losnar um höft siðmenning-
arinnar og dýrið gengur laust. Sama gerist í
Ströndinni og endalaus dópneyslan flýtir stór-
lega fyrir hörmungunum. Lokasena bókarinnar
birtir vitfirringu eiturlyfia og ofbeldis í sinni
svæsnustu mynd.
Ströndin hefur nú verið þýdd á um 30 tungu-
mál. Þýðing Björns Þórs Vilhjálmssonar fer
ekki vel af stað, ensk áhrif stinga í augu en það
lagast þegar á líður. Það er t.d. ekki falleg ís-
lenska að segja „hin hliðin á eyjunni". Sagan er
skrifuð á „pop-cult“-máli með ótal tengingum
við kvikmyndir, tölvuleiki, tónlist og slangur
sem erfitt er að koma til skila en Birni tekst oft
vel upp. Sagan er hörkuspennandi og mögnuð á
einhvem dularfullan hátt með framandi um-
hverfi sinu og villimennsku. Þeir sem hafa séð
myndina, The Beach, ættu að lesa þessa bók hið
fyrsta, það sannast eins og svo oft áður að bók-
in er miklu betri en myndin. Og það er auðvit-
að stór kostur að Leonardo di Caprio er ekki í
bókinni.
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Alex Garland: Ströndin. Björn Þór Vilhjálmsson þýddi.
Forlagiö 2000.
___________Menning
Umsjón: Silja A&alsteinsdóttir
Tíbrá á nýrri öld
Á sunnudagskvöldið kl. 20 verða
fyrstu Tíbrártónleikarnir á nýrri
öld. Við slaghörpuna er Jónas Ingi-
mundarson en
með honum í för
að þessu sinni
eru fiórir söngv-
arar af yngstu
kynslóðinni,
tvær söngkonur,
Hulda Björk
Garðarsdóttir
sópran og Sess-
elja Kristjáns-
dóttir messósópr-
an, og tveir
söngvarar, Garð-
ar Thór Cortes
tenór og Ágúst
Ólafsson baríton.
Þetta unga fólk
hefur dvalið víða
1 l^VlLipU VIU
söng undanfarin
ár og hafa þau öll
vakið verulega
athygli hvert á
sínum stað
(Berlín, London,
Helsinki).
Efnisskrá tón-
leikanna er fiöl-
breytt og glæsi-
leg, og auk þess geta tónleikagestir
átt von á nýbreytni sem kemur
skemmtilega á óvart.
Lífs míns sól
Björn Guðni Guðjónsson hefur
gefið út sína fyrstu ljóðabók, Lífs
mins sól. Björn Guðni þjálfaði sig í
ferskeytlugerð á unga aldri í
Strandasýslu þar sem ættingjar og
nágrannar stunduðu þá gömlu list
af kappi. Þó að ekki séu margar
stökur í bókinni yrkir Björn enn á
hefðbundinn hátt, beitir stuðla-
setningu og rími og reglubundinni
hrynjandi.
Bókin ber vott
um ásetning og
vilja til að yrkja
og þar eru mörg
kvæði kveðin af
ákveðnu tilefni.
Þó verður Björn
Guðni ekki rétti-
lega nefndur
tækifærisskáld,
fremur notar hann list sína til að
koma ákveðnum hugmyndum og
boðskap til skila. Ekki er það síst
trúarlegur og siðferðilegur boð-
skapur en einnig er honum annt
um íslenska tungu, náttúru og
sögu.
Gott dæmi um skáldskap Björns
Guðna er „Stríð“:
Alla daga er húö í heimi stríð,
hetjur verða til þá aðrir deyja.
Sumra líf er eintóm orrahríð
sem endalausa baráttuna heyja,
í greipum óttans dimma daga þreyja
dreymandi um að betri komi tíð.
Tilgangslaust er mœtti manna eytt
meðan byssur háum rómi gelta,
vopnaskak fær oftast engu breytt
því eintóm núll er stríðsins hlutavelta,
blindir herrar vinningsvonir elta
en vinna svo að lokum ekki neitt.
Höfundur gefur bókina út sjálfur
en málverk á kápu er eftir Elinu
Önnu Þórisdóttur.
Bara heppni
Wft
Nýjasta unglingabók hins mikil-
virka Helga Jónssonar heitir Bara
heppni og seg-
ir frá Svölu
sem ekki hef-
ur átt sjö dag-
ana sæla í líf-
inu. Foreldrar
hennar eru
drykkfelldir
og óreiðufólk í
fiármálum og
sjálf verður
hún fyrir
óþverralegri
stríðni. Sagan
er uppgjör hennar sem hún skrifar
sem þátt í meðferð hjá sálfræðingi.
Tindur gefur bókina út.
I w