Dagblaðið Vísir - DV - 23.01.2001, Blaðsíða 6

22
ÞRIÐJUDAGUR 23. JANÚAR 2000
tölvui t«kni og viiinda
Nýjar rannsóknir á heilastarfsemi rhesusapa:
Köttur greindur frá hundi
Hundur er ekki sama og köttur og köttur því ekki sama og hundur. Þaö vita
allir. I apaheilum eru sérstakar frumur fyrir hunda og aörar fyrir ketti og
hugsanlega er svipaö upp á teningnum í heila okkar mannanna.
Köttur er köttur
og hundur er
hundur og í apa-
heilum eru sér-
stakar frumur
sem greina þar á
milli. Kannski í
okkur mönnunum líka.
Vísindamenn við tækniháskólann
í Massachusetts (MIT) hafa komist
að raun um að einstakar heilafrumur
í öpum stilla sig inn á hugtakið kött
og aðrar á hugtakið hund. í grein í
tímaritinu Science segja þeir að þetta
sýni hvemig heilinn skipi hlutum í
flokka.
„Eitt grundvallaratferli okkar er
að ljá því sem er í kringum okkur
merkingu," segir Earl Miller, aðstoð-
arprófessor í heila- og hugarstarfs-
visindum við MIT, einn forsvars-
manna rannsóknarinnar.
„Þegar við komum inn í herbergi
eyðum við ekki miklum tíma og fyr-
irhöfn í að bera kennsl á hlutina. Við
vitum strax hvort eitthvað er stóll
eða borð og við vitum hvemig á að
nota það þótt við höfum aldrei séð
þennan ákveðna stól eða þetta
ákveðna borð fyrr.“
Samt, segir Miller, vita vísinda-
menn svo til ekkert um hvernig heil-
inn fer að þessu. Hann segist álíta að
einstakar heilafrumur hljóti að koma
þar við sögu.
„ímyndum okkur ungt barn sem
er að læra um ketti,“ segir Miller í
samtali við fréttamann Reuters. „Við
^fm*HHTT*TTiTrirrTrTrTWi,mtTrrwT*~wTn*
erum með langan lista yfir það sem
gerir kött að ketti. Ef það er með löng
veiðihár, malar og er loðið hlýtur
það að vera köttur. Þessar upplýsing-
ar eru greyptar í einstakar tauga-
frumur í heilanum."
Heilinn verður síðan að geta náð í
þessar upplýsingar og fengið ein-
Vísindamenn við
tækniháskólann í
Massachusetts (MIT)
hafa komist að raun
um að einstakar heila-
frumur í öpum stilla sig
inn á hugtakið kött og
aðrar á hugtakið hund.
hvern botn í þær með hraði.
„Með því að greypa upplýsingarnar
í eina frumu getur heilinn skipað
hlutum sjálfkrafa og áreynslulaust í
flokka," segir Miller.
Miller og samstarfsmenn hans
sýndu rhesusöpum tölvugerðar mynd-
ir af köttum og hundum, sex tegund-
um í allt. Vísindamennirnir blönduðu
síðan saman myndunum sex og gerðu
úr eina. Um leið og myndin var orðin
köttur eða hundur að meira en helm-
ingi gátu aparnir flokkað hana rétt í
um níutíu prósentum tilvika. Leiðslur
voru tengdar við heila apanna til að
skoða virkni þeirra.
„Þetta var langt og strangt en þeir
lærðu hvað það er sem gerir kött að
ketti og hund að hundi," segir Miller
um apana.
Og þar sem heilar apa og manna
eru svipaðir eiga vísindamennirnir
von á að maðurinn fari svipað að þeg-
ar hann lærir að flokka tilveruna í
kringum sig.
Lífið bara býsna gott fyrstu fjörutíu árin, eða svo:
Hallar undan fæti eftir fertugt
og tölur hrakar að vísu ekkert að
ráði fyrr en við erum komin vel á
sjötugsaldurinn en miklu fyrr ger-
ist það að
við þurf-
um
lengri
tíma til
að
sækja
þessar
sömu
upplýs-
ingar.
„Þegar
maður
kemur
fram á miðjan
aldur getur maður verið
allt að tíu til fimmtán pró-
sentum lengur að bregðast
við en þegar maður var á þrí-
Þótt fertugum sé allt fært veröur
víst ekki um þaö deilt að þegar
þeim aldrinum er náö fer aö halla
undan fæti, ef marka má rann-
sóknir á heilastarfseminni.
tugsaldrinum,"
k ir Wesnes.
Skýrasta dæmið
um þetta í dag-
legu
llfi er
vandi fólks
við að muna þegar
í stað nafn á einhverj-
um sem maður hittir i
veislu eða hreinlega nafn á
einum vinnufélaganum.
Þótt ástæðurnar fyrir því að
svona hægir á getu okkar til
að leysa vitsmunaleg
Kafarar sjá fram á að eignast góðan vin:
Smatolva varar
við köfunarveiki
Sumir segja að
lífið byrji ekki
fyrr en fertugs-
aldrinum er
náð. Aðrir segja
að þá sé allt
búið. Vísinda-
menn segja hins vegar að flest
hægjum við bara á okkur þegar
þeim merka áfanga er náð.
„Lífið er bara ansi gott þangað til
maður verður fertugur," segir
Keith Wesnes, heiðursprófessor í
sálfræði við Norðymbralandshá-
skóla i Englandi. „Eftir það fer að
halla stöðugt undan fæti.“
Wesnes kynnti rannsóknir sínar
í breska sálfræðifélaginu fyrir jól-
in. Þar kemur fram að viðbragðs-
timi okkar, sá timi sem við getum
einbeitt okkur í einu, og minni okk-
ar byrja að dala frá því við erum 40
til 45 ára. Niðurstöðurnar byggir
hann á rannsóknum á 2.300 heil-
brigðum körlum og konum á aldr-
inum 18 til 87 ára.
Getu okkar til að geyma upplýs-
ingar og bera kennsl á orð, myndir
Kafarar mega
eiga von á því að
eignast góðan
bandamann i
baráttunni við
hina illræmdu
köfunarveiki inn-
an fárra ára. Um er að ræða litla tölvu
sem kafararnir munu bera á úlnliðn-
um á meðan þeir eru í kafi.
Köfunarveiki gerir vart við sig þeg-
ar kafari er of lengi á of miklu dýpi
eða fer of hratt upp að vatnsyfirborð-
inu. Skyndileg lækkun loftþrýstings-
ins getur valdið því að loftbólur
myndast í blóðinu. Afleiðingamar
geta verið skelfúegar, mikill sársauki,
lömun og jafnvel dauði.
Það eru tæknimenn frá Heriot-Watt
háskólanum í Skotlandi sem eru að
þróa nýtt tæki. Það mun vara kafara
við þegar þeir eru í hættu á að fá köf-
unarveiki. Þróunarvinnan fer fram
undan ströndum Orkneyja.
Tækið kemur tO með að meta magn
loftbóla í blóði kafaranna og segja
þeim að fara hægar upp til að koma 1
veg fyrir vandamál.
Sjávarlíffræðingurinn Bobby For-
bes segir að litla úlnliðstölvan muni
Sjávarlíffræðingurinn
Bobby Forbes segir að
litla úlnliðstölvan muni
fylgjast með köfurun-
um á meðan þeir eru í
kafi en einnig fyrir og
eftir köfun.
fylgjast með köfurunum á meðan þeir
eru í kafi en einnig fyrir og eftir köf-
un. í tölvunni verður svokallað smart-
kort sem heldur skrá yfir alla líkams-
starfsemi kafaranna.
„Hún verður svipuð þrýstings-
minnkunartölvunum sem kafarar
nota núna,“ segir Forbes í samtali við
fréttamann Reuters.
Forbest segist vona að nýja tækið
verði komið á markaö eftir um það bil
fimm ár. Tækið er einkum hugsað fyr-
ir þá sem hafa köfun að atvinnu en
gæti einnig gagnast frístundaköfurum.
Um eitt hundrað kafar þurfa að fara í
verkefni liggi ekki ljósar fyrir
kunna þær að tengjast skilvirkni
boðkerfis heilans. Ein leið til að
varðveita óskerta starfsemi heilans
eins lengi og kostur er felst í því að
gefa heilasellunum aldrei frí heldur
brúka þær og brúka.
Önnur hugsanleg leið til að draga
úr áhrifum ellinnar á heilastarf-
semina er að neyta jurtalyfja eins
og suðaustur-asíska trésins ginko,
eða musterisrunna. Rannsóknir
benda til að jurt þessi bæti minni
gamals fólks.
„Lífið er bara ansi gott
þangað til maður verð-
ur fertugursegir
Keith Wesnes, heið-
ursprófessor í sálfræði
við Norðymhralands-
háskóla í Englandi.
„Eftir það fer að halla
stöðugt undan fæti.“
a
Kafarar geta fengiö hina illræmdu
köfunarveiki ef þeir fara ekki var-
lega. Innan fáeinna ára er útlit fyrir
aö þeir geti fengið viðvaranir frá
smátölvu á úlnliönum ef hætta
steðjar aö.
meðferð gegn köfunarveiki á hverju
ári í helstu köfunarmiðstöðvum
heimsins, svo sem á Cayman-eyjum.
: Aspirín gegn hjartaáföllum
Aspirín er margra
meina bót, að því
er fram kemur í
nýrri rannsókn
ítalskra vísinda-
manna sem sagt er frá í lækna-
blaðinu Lancet.
Aspirínið getur dregið úr líkun-
um á að fólk í miklum áhættuhópi
fái annað hjartaáfall. Þá dregur
það einnig úr likunum á heila-
blóðfalli í áhættuhópum. Rann-
sókn ítalanna sýnir einnigt fram á
að þetta undralyf geti komið í veg
fyrir að fólk sem þjáist af sykur-
sýki, oflitu eða miklu kólesteróli í
blóði fái fyrsta hjartaáfall sitt.
Vísindamennimir bára saman
áhrif aspirins og E-vítamins á
nærri fimm þúsund sjúklinga í
miklum áhættuhópi sem voru til
meðferðar hjá heimilislæknum
sínum. Aspirín dró úr dauðsfoll-
um og hjartaáfóllum en E-vitamín-
ið hafði engin áhrif. Blæðingar
voru hins vegar fylgikvilli
aspirínneyslunnar.
Tifstjarna miklu yngri en
áöur var talið
Stjarnvísinda-
menn frá McGill-
háskólanum i
Montreal i Kanada
hafa komist að
raun um að tifstjama ein uppi á
himninum er miklu yngri en hing-
að til hefur verið haldið, eða 1.615
ára gömul en ekki 24 þúsund ára
eða svo. Uppgötvun þessi gæti
bent tO þess að vísindamenn verði
að endurskoða fyrri aðferðir sínar
við aldursgreiningu tifstjarna.
Með að-
stoð Chand-
ra-röntgen-
geislarann-
sóknarstöðv-
ar banda-
rísku geim-
visindastofnunarinnar, NASA,
komust Kanadamennirnir að því
að tifstjaman umrædda í stjömu-
merkinu bogmanninum hefði
sennilega orðið til þegar risastór
stjarna sprakk árið 386. Það ár
tóku kínverskir stjamvísinda-
menn eftir því sem þeir kölluðu
gestastjömu á himninum frá miðj-
um apríl til miðs mai á þessum
stað á himninum.
Þegar Chandra fylgdist með tif-
stjörnunni á síðasta ári var hún
nákvæmlega í miðju leifa sprengi-
stjörnunnar. Þar sem tifstjömur
fara alla jafna fljótt burt frá fæð-
ingarstað sínum þykir það benda
tO að þessi sé enn á barnsaldri,
eða þannig.
Upprunl mannsins í upp-
námi
AOs óvíst er nú
hvort nútímamað-
urinn er upprunn-
inn í Afríku, eins
og sátt virtist hafa
verið um meðal vísindamanna.
Tvær nýjar rannsóknir draga hins
vegar svokaUaða „Out-of-Africa“-
kenningu stórlega í efa og hafa
enn á ný komiö af stað umræðum
um hvaðan við komum.
í annarri rannsókninni, sem
gerð var í Ástralíu, kemur fram
að erfðaefnisrannsóknir bendi tO
að svokaUaður Mungo-maður, 60
þúsund ára gömul beinagrind, sé
erfðafræðUega aUs óskyldur Afr-
ikumönnunum sem tahð er að
hafi þróast fyrir 150 þúsund árum
og dreifst síðan um heiminn.
Samkvæmt hinni rannsókn-
inni, sem sagt var frá í tímaritinu
Science, benda rannsóknir á haus-
kúpum frummanna til þess að
innræktun hafi veri miUi Afriku-
mannanna og Neanderdalsmanna
sem bjuggu á þeim svæðum sem
Afríkumennirnir fóm um, og jafn-
vel mOli Afríkumannanna og
homo erectus, eða upprétta
mannsins.