Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.2001, Blaðsíða 13

13
ÞRIÐJUDAGUR 27. NÓVEMBER 2001
J3V
Bréf að vestan
Ekki verður annaö sagt en
gróska sé i útgáfu á heimild-
um um Vestur-íslendinga og
rannsóknum á vesturferð-
um. Fyrir skömmu kom á
þrykk úrval úr dagbókar- og
sjálfsævisöguskrifum nokk-
urra Vestur-íslendinga í
bókinni Burt og meira en
bæjarleið og nú er komið
fyrsta bindið í viðamikilli útgáfu Böðvars Guð-
mundssonar á sendibréfum vesturfaranna til
ættingja sinna á gamla landinu.
Hér er sjónum einkum beint að þeim lönd-
um okkar sem fluttu til Kanada og Bandarikj-
anna 1873 og síðar en mormónunum sem fóru
til Utah á árunum 1855-71 hafði Finnur Sig-
mundsson gert nokkur skil í bréfasafninu
Vesturfarar skrifa heim. Þótt svo eigi aö heita
að þetta sé úrval úr bréfasöfnum þeim sem út-
gefandi hefur kannað þá vaknar sá grunur að
hér hafi verið safnaö saman flestu því sem þar
er bitastætt að finna. í formála gerir útgefandi
grein fyrir lauslegri könnun sem hann gerði á
varðveislu vesturheimsbréfa frá árinu 1887.
Það ár voru send hingað til lands 6800 bréf frá
Vesturheimi en aðeins 12 þeirra hafa komið í
leitirnar. Það er því ljóst að langmestur hluti
vesturfarabréfanna hefur lent í glatkistunni.
Bókmenntir
Bréfunum er raðað í tímaröð og er fróðlegt
að skoða þá þróun sem verður á málnotkun
bréfritara. Það er til dæmis athyglisvert að
fylgjast með því hvernig enskum orðum fjölg-
ar jafnt og þétt í bréfum Sigtryggs Jónssonar
vesturfaraagents og síðar þingmanns eftir því
sem árin líða. Aðrir halda góðu valdi á íslensk-
unni til síðasta bréfs, svo sem síra Jón Bjama-
son. Bréf þeirra félaga eru reyndar efnislega
ólík flestum öðrum bréfum í safninu. Meðal
viðtakenda þeirra eru áhrifamenn í íslensku
samfélagi, Jón Sigurðsson forseti, Einar Kvar-
an rithöfundur og ritstjóri, alþingismennirnir
Skúli Thoroddsen, Eggert Gunnarsson og
fleiri. Þar eru rædd hin stærri mál svo sem
pólitík og viðskipti en flest hinna bréfanna
fjalla um búksorgir alþýðufólks, ferðina til
nýja heimsins, hvemig vesturfórunum gengur
að koma sér fyrir, alit hið nýstárlega sem fyr-
ir augu ber auk frétta af ættingjum og vinum.
Annars er athyglisvert hve lítið er fjallað
um stjómmál í bréfum vesturfara og fram
kemur í formála að þetta virðist sameiginlegt
einkenni vesturfarabréfa, óháð þjóðemi. Það
er engu líkara en þeir samsami sig ekki stjórn-
málalífinu í sínum nýju heimkynnum. Það
verður gaman að sjá hvort hér verður breyting
á í þeim bréfum sem skrifuð eru þegar kemur
fram á 20. öld.
Eins og gefur að skilja eru bréfin misjöfn að
gæðum. Sum eru stirðlega rituð en önnur svo
lipurlega samin að unun er að lesa. Dæmi um
slíkt eru bréf Páls Sæmundssonar. Hvað inni-
hald varðar eru þó fyrmefndu bréfm ekkert
síður áhugaverð en þau sem betur eru skrifuð.
Bréf frá konum eru tiltölulega fá og grunar
lesanda að í þeim efnum hafi útgefandi tjaldað
því sem tjaldað varð. Ekki veitir heldur af að
halda því til haga sem finnst, því upplýsingar
um konur úr hópi innflytjenda eru oft af
skomum skammti.
í þessari útgáfu er farin sú leið að samræma
að mestu stafsetningu bréfanna. Ef einhver
kynni að freistast til að halda því fram að feng-
ur væri að því að fá stafrétta útgáfu á skrifum
vesturfara skal hinum sama bent á dæmi það
sem útgefandi birtir í formálanum að safninu.
Mér er til efs að nokkur endist til að lesa marg-
ar blaðsíður af slíku.
Aftast í ritinu er ítarleg nafnaskrá ásamt
vesturíslenskum orðalista og veitir ekki af.
Ekki er hann þó tæmandi því eitt og annað
rakst maður á sem gaman hefði verið að fá
skýringar við. Hvað er til dæmis bífurhey
(655)? Ekki er það í Árna Bö. frekar en skeifu-
görnin í Blöndal forðum.
Guðmundur J. Guðmundsson
Bréf Vestur-islendinga I. Böövar Guömundsson bjó til
prentunar. Mál og menning 2001.
Bókmenntir
Alþjóðleg ættbók
Nýjasta hestabók Jónasar Kristjánssonar
nefnist Víkingar n og er framhald bókarinnar
Víkingar I frá 1999. Þar gat að líta, auk ís-
lensku ættbókarinnar fyrir það árið,
heildarættbók íslenskra hesta í Dan-
mörku, Hollandi, Sviss og Svíþjóð. í
Víkingum II er íslenska ættbókin fyr-
ir 2001 auk heildarættbóka Banda-
rikjanna, Bretlands, Finnlands og
Skotlands, svo og „Elite“ ættbók
Þýskalands, þ.e. með kynbóta-
hrossum sem hlotið hafa 8 og
yfir í aðaleinkunn. Einnig eru í
nýju bókinni viðbætur við
ættbækur þeirra landa sem
birtust í Víkingum I. Þá
hafa ekki enn verið birtar
ættbækur landa eins og
Belgíu, Frakklands og
Noregs, en í síðast-
talda landinu fer
fram umtalsverð
ræktun á íslenskum
hestum. Ekki gefúr Jónas
fyrirheit um þær að sinni, en í
næstu bók má gera ráð fyrir að þýsk
ættbók hrossa með undir 8 í aðaleinkunn
bætist í safnið.
Óneitanlega er óhagræði að hafa erlendu
ættbækumar í mörgum bindum, sem ekki
einu sinni koma út hvert á fætur öðru. Betra
hefði verið að hafa þær í einni meginbók, eða
þá í mesta lagi í tveimur og birta síðan viðbæt-
ur eftir því sem ástæða þætti til.
Erlendu ættbækurnar eru mjög misfyrir-
ferðarmiklar eins og efni standa til. Þýska ætt-
bókin er umfangsmest, enda hefur verið
ótrúleg gróska í ræktun íslenskra
hesta þar í landi um áratuga-
skeið. Skoska ættbókin tel-
ur aftur á móti að-
eins eitt hross,
hryssuna Tritlu frá
South-Weald. Hún
riður svo sannarlega á
vaðið - en þess má geta
að mörg hross í eigu
skoskra einstaklinga er að
finna í bresku ættbókinni.
Spyrja má hvaða gildi það
háfi að birta erlendu ættbæk-
umar á prenti á þann hátt sem
gert er. Það er vissulega spenn-
andi að fylgjast með afdrifum
ræktunargripa sem fæddir eru hér
á landi en fluttir á erlenda grund til
að auka kyn sitt. Einnig má fylgjast
með því hvemig afkomendum þekktra
kynbótagripa reiðir af meðal nýrra
kýnslóða. Það getur verið kostulegt að
lesa um afrek íslensku hrossanna á nýjum
heimaslóðum. Til dæmis eru sumir stóðhest-
arnir sýndir ár eftir ár og fá jafnvel nákvæm-
lega sömu einkunnina í öll skiptin. Einn stóð-
hestur, nafnkunnur hér á landi, hlaut þó
hæstu einkunnina þegar hann var oröinn 15
vetra. Geri aðrir betur.
í þýsku Elite-ættbókinni eru dómsorð á
þýsku, óskiljanleg þeim sem ekki hafa lært þá
ágætu tungu. Slíkt ósamræmi er ekki við hæfi
þó svo að höfundur sé með ýmsu móti að
reyna að gera bækur sínar aðgengilegar öðr-
um en íslendingum.
Það er tilfmning þess sem hér skrifar, að
ekki séu erlendu ættbækurnar nægilega mikil-
vægar né spennandi til þess að þær séu birtar
með þessum hætti. Hestavefur Jónasar og ís-
lands-Fengur halda utan um slíkar upplýsing-
ar. Á þeim vettvangi eru þær aðgengilegar öll-
um þeim sem áhuga hafa á að fylgjast með
ræktuninni erlendis.
íslenska ættbókin er á hinn bóginn alltaf
jafnspennandi og vissulega skipta þar góðar
myndir Eiríks Jónssonar og ættargröf miklu
máli. Þá væri jafnframt við hæfi að með ætt-
bókinni fylgdu greinar og umfjallanir um
hrossarækt ársins, strauma og stefnur, árang-
ur einstakra hrossa og ræktunarbúa o.s.frv. Þá
fengi áhugafólk allan pakkann á einum stað.
Hjalti Jón Sveinsson
Jónas Kristjánsson ritstjóri: Víkingar II. Hestabækur
2001.
___________Menning
Umsjón: Silja Aöalsteinsdóttir
Kventettinn leikur
Á háskólatónleikum í Norræna húsinu á
morgun kl. 12.30 leikur Kventettinn verk eft-
ir Ewald, Cheetham, Nagle, Debussy, Joplin
og Handy. Kventettinn skipa Karen J. Stur-
laugsson trompet, Ásdís Þórðardóttir
trompet, Lilja Valdimarsdóttir valdhorn,
Vilborg Jónsdóttir básúna og Þórhildur
Guðmundsdóttir túba.
Óperutónleikar
Föstudaginn 7. desember
verða hátíðartónleikar í
Háskólabíói í tilefni af 100
ára ártíð óperuskáldsins
ástsæla Giuseppes Verdis.
Einsöngvarar verða Elín
Ósk Óskarsdóttir og Jón
Rúnar Arason og íslenski
óperukórinn syngur einnig
við undirleik Sinfóníunnar. Stjórnandi er
Garðar Cortes. Á efnisskrá tónleikanna eru
ariur og kórar úr nokkrum
af allra þekktustu óperum
Verdis eins og La traviata,
Don Carlo, Nabucco og II
trovatore en einnig atriði
úr minna þekktum verkum
meistarans.
Elín Ósk hefur sungið
fjöldamörg óperuhlutverk
hér heima sem erlendis, síðast söng hún tit-
ilhlutverkið í Aidu eftir Verdi á tónlistarhá-
tíð í Bodö í Noregi í júlí 2000. Jón Rúnar hef-
ur getið sér góðan orðstír erlendis fyrir óp-
erusöng og gerir nú aðeins stuttan stans á
íslandi vegna anna viö óperuhús í Þýska-
landi. Stjórnandann Garðar Cortes þarf ekki
að kynna fyrir íslenskum óperuunnendum.
Áhugamönnum um óperutónlist er bent á
að tryggja sér miða í tíma.
Af jarðlegum skilningi
Ut er komin bókin Af jarð-
legum skilningi eftir Atla
Harðarson en fyrri heim-
spekirit hans, Afarkostir
(1995) og Vafamál (1998), hafa
vakið athygli og hlotið góða
dóma.
í þessari nýju bók tengir
Atli saman siðfræði og ver-
aldarhyggju Davids Hume, þróunarkenn-
ingu Darwins og hugmyndir Alans Turings
um altæka vél. Úr þessum efniviði - sem er
allt í senn, heimspeki, liffræði og tölvufræði
- býr Atli til sína eigin mynd af tilverunni,
mynd sem sýnir hvernig hugsun mannsins,
menning og siðferði eru hluti £if ríki náttúr-
unnar. Heimspeki er ekki bara hárfinar rök-
færslur og skarpleg greining á hugtökum,
hún er líka tilraun til að komast að kjarna
hvers máls, sjá samhengi sem ekki liggur í
augum uppi og tengja saman þekkingu úr
ólíkum áttum.
Bókin er fáanleg hjá Háskólaútgáfunni.
Dreifingarmiðstöðin sér um dreifmgu.
Draumaleikstjórinn
I kvöld kl. 20 verður um-
ræðukvöld um leikhúsmál
á Litla sviði Borgarleik-
hússins og sjónum beint að
draumaleikstjóranum. Það
verður fjallað um ýmsar
grundvallarspurningar í
starfi leikstjórans, um
ábyrgð hans á leiksýning-
um og á leikhúsinu sjálfu, um samstarf hans
við aðra listamenn á undirbúnings-, æfinga-
og sýningatímabili. Frummælendur verða
Gunnar Hansson leikari, Hilmar Jónsson
leikstjóri og Steinunn Knútsdóttir leikstjóri.
Aðgangur er ókeypis.
Upplestur
í kvöld kl. 20 verður lesið
upp úr glænýjum bókum á
Súfistanum, Laugavegi 18:
Kannski er pósturinn svang-
ur eftir Einar Má Guð-
mundsson, Með titrandi tár
eftir Sjón, Sólin er sprungin
eftir Sveinbjöm I. Baldvins-
son, Mannætukonan og mað-
ur hennar eftir Bjarna
Bjamason og önnu eftir Guðberg Bergsson.
Tríó Sigurðar Flosasonar leikur tónlist af
nýjum diski, Djúpinu.