Helgarblaðið - 13.03.1992, Qupperneq 6

Samtökin Barnaheill efna tii landssöfnunar vegna
meðferðarheimilis fyrir vegalaus börn á Bylgj-
unni og Stöð 2 föstudaginn 20. mars.
Skemmti- og fræðsludagskrá hefur verið
undirbúin og mun hún standa á Bylgj-
unni frá níu um morguninn og áfram
klukkan níu um kvöldið á Stöð 2 í beinni
útsendingu. Um 200 manns munu taka
þátt i þessari söfnun en fólki gefst kostur
á að hringja inn og gefa upp hvað það er
tilbúið að gefa mikið i söfnunina.
Gula línan hefur lánað símanúmer sitt 62
62 62 og græna númerið 99 62 62 í þessum til-
gangi sem og starfsfólk.
Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis mun gæta söfn-
unarfjárins og sagði Arthúr Morthens, fomaður Bama-
heilla, að svo væri búið um hnútana að kostnaðurinn við
söfhunina væri þegar að mestu frágenginn. Það sem safn
ast á íostudaginn eftir viku rennur þannig allt til heimilis-
ins. Peningamir eiga þannig að skila sér á réttan
aða.
Arthiir sagði að reiknað væri með að hús-
næði fyrir heimilið gæti kostað 16-20 milj-
ónir króna fullbúið. Hann bjóst við að
Bamaheill gætu safnað því fé í tveimur atr-
ennum. Samkvæmt núgildandi lögum um
vemd bama og unglinga er það skylda ríkis-
ins að sinna vegalausum bömum, til dæmis
með því að byggja og reka meðferðar-
heimili. Ríkið mun þó sjá um að reka heimil-
ið því Bamaheill ráða ekki við rekstrakostnað
slíks heimilis.
Reiknað er með að um 20-30 böm á aldrinum 6-12 ára
séu vegalaus. Heimili sem þetta gæti hýst 5-7 böm en þau
þarfnast meðferðar í 1 -3 ár. Að meðferð lokinni eiga
bömin mjög góða möguleika á að lifa eðlilegu lífi.
* S L A ^
Helgar 6 blaðið
Vegalaus í
sprungum
velferðarinnar
Eftír tvö ár
verður of seint
að hjálpa Daníel
Daníel fæddist í mars
1982, hann er tíu ára.
Fyrsta bam móður sinnar,
Guðnýjar, sem var 16 ára
þegar hún eignaðist hann.
Hann var hinsvegar þriðja
bam íÖður síns sem var
þrítugur fyrir tíu árum.
Daníel hefur aldrei þekkt
föður sinn. Foreldrar móð-
ur hans skildu þegar hún
var 14 ára og hún bjó hjá
föður sínum en móðirin
fluttíst til útlanda.
Guðný lauk aldrei skyldunám-
inu, hún fékk þann vitnisburð að
hún ætti erfitt með nám, væri
ístöðulítil og með mikla vanmeta-
kennd. Stuðningskennsla gekk
ckki og hún fór út á vinnumarkað-
inn en hélst illa á vinnu. Þegar
hún varð óftisk rak faðirinn hana
á dyr.
Hún bjó hjá vinkonu sinni í
byijun en síðan á heimili fyrir
ungar verðandi mæður. Eftir að
Daníel fæddist bjó hún hjá móð-
ursystur sirmi en eftir missætti
milli þeirra flutti Guðný út. Hún
hefur nokkrum sinnum verið í
sambúð en aldrei lengi og lengst í
tvö ár með eldri manni.
Guðný er afar háð Daníel og
hann henni. Tengsl þeirra ein-
kennast af miklum sveiflum.
Daníel tekur á sig ábyrgð á móður
sinni og telur sig vera húsbóndann
á heimilinu. Móðir hans á erfitt
með að stjóma honum og hefur
aldrei getað sett honum mörk.
Hún á það til að missa þolinmæð-
ina gagnvart honum ef yfirgangur
hans beinist gegn henni og þá hót-
ar hún honum að fara burt og
skilja hann eftir. Hún hefúr lagt á
hann hendur.
A sinni tíu ára ævi hefúr hann
verið á þremur dagvistarstofnun-
um, í fimm skólum og hann hefur
verið í sumardvöl á fjórum stöð-
um. Allsstaðar hefur hann lent í
miklum vandræðum þar eð hann á
erfitt með að fara eftir settum
reglum. Þá á hann erfitt með að
taka tillit til annarra. Hann skynjar
heiminn sem sér andsnúinn og
honum finnst að allir fúllorðnir
vilji honum illt. Samband mæðg-
inanna er nú erfitt og Daníel er
kominn í félagsskap sér eldri
drengja og farinn að taka þátt í
innbrotum.
Guðný sér að hún hefúr misst á
honum tökin og er nú tilbúin að
þiggja hjálp. Eftir hvatningu ffá
íjölskyldudeild Félagsmálastofn-
unar hafði hún samband við
Bama- og unglingageðdeild
Landspítalans. Nokkurra vikna
rannsókn á deildinni leiðir í ljós
að Daníel þarfnast meðferðar á
meðferðarheimili. Það kom í ljós
að þegar hann fékk aðhald og bjó
við reglufestu undi hann sér vel.
Hann sýndi að hann var í raun og
veru blíðlyndur en mjög kvíðinn
drengur.
Fái Daníel ekki meðferð innan
tveggja ára verður of seint að
hjálpa honum.
Dæmið um Daníel er raunveru-
legt að þvi leyti að blandað er
saman sögum tveggja vegalausra
drengja og búin til ein.
Þau eru vegalaus vegna þess að engin úrræði eru fyrir hendi þeim til
hjálpar. Þau ganga á milli foreldra sem ekki geta alið þau upp, stofh-
ana sem henta þeim ekki, fósturforeldra sem gefast upp og þess að
sofa á götum úti. Að lokum leiðast þau út í glæpi, fíkniefnaneyslu og
jafhvel sjálfsvíg. Þessi börn hrynja í tugatali niður um sprungur vel-
ferðarkerfisins.
Það er samdóma álit þeirra sem að
þessum málum koma að því fyrr sem
þessum bömum er komið til hjálpar
því meiri möguleikar em á því að
hjálpin komi að gagni. Hver em svo
þessi böm?
Arthúr Morthens, formaður Bama-
heilla, sagði að þau böm væm nefnd
vegalaus sem ættu sér ekki fjöl-
skyldu er gæti veitt þeim trausta for-
sjá og góð uppeldisskilyrði. „I dag er
talið að þannig sé ástatt fyrir 20-30
bömum á aldrinum 6-12 ára,“ sagði
Arthúr. En það segir ekki alla sög-
una. Arthúr taldi að upp undir 200
böm ættu í verulegum erfiðleikum á
höfuðborgarsvæðinu og að 50 þeirra
væm á mörkum þess að geta búið
heima hjá sér.
Bömin eiga við alvarlega félags-
lega og geðræna erfiðleika að slríða,
þau em félagslega einangmð og
lenda oft í alvarlegum útistöðum við
aðra. Hegðun þeirra og skapferli er
svo frábmgðið öðmm bömum að
þau geta ekki nýtt sér almenna
kennslu. Venjulegar fjölskylduað-
stæður, til dæmis hjá fósturforeldr-
um, duga ekki því bömin eiga við
svo alvarlegan vanda að etja. Þau
hrekjast á milli stofnana. „Vegalaus
böm þurfa á heimili að halda sem
getur veitt þeim markvisst uppeldi,
meðferð og umhyggju,“ sagði Art-
húr.
Oft er um vítahring að ræða.
Vegalausu bömin em oft sjálf böm
vegalausra, jafnvel hafa afar og
ömmur þeirra líka verið vegalaus.
Vegalausu bömin em gjaman böm
ungra einstæðra mæðra sem ekki
hafa sjálfar náð fullum þroska. Oft
fylgist það að að bömin eiga við
geðveilu eða skapgerðarbresti að
stríða, em misþroska og/eða eiga erf-
itt með að hcmja skap sitt. Þetta
magnast svo upp vegna lélegra fé-
lagslegra aðstæðna. Bömin verða of-
beldiskennd og lokast inni i eigin
heimi. „Þau verða harðir einstakling-
ar sem erfitt er að fá til að opna sig
og til að taka á móti hlýju,“ sagði
Arthúr.
Sólveig Asgrímsdóttir, sálfræðing-
ur á Bama- og unglingageðdeild
Landspitalans, þekkir til þessara
bama. Hún sagði að til þess að hjálpa
þeim þyrfti að koma til fastmótað
uppeldi sem væri sjálfu sér sam-
kvæmt en færi fram í heimilislegu
umhverfi. Kjaminn í aðstoðinni væri
uppeldi þótt margt fleira þyrfti að
koma til. Hún sagði að þegar bömin
kæmu á geðdeildina væri það oft
endapunkturinn á löngu ferli og oft
væri þá orðið of seint að grípa inní.
A deildinni væri staða bamanna
greind en vegalaus böm þyrftu með-
G. Pétur Matthíasson
ferð í 1-3 ár áður en hægt væri að
senda þau aftur til foreldra sinna eða
til fósturforeldra. Sólveig taldi víst
að hjálp fyrir ungar einstæðar mæður
myndi örugglega skila sér en hún
benti einnig á að margar þeirra vildu
einfaldlega ekki þiggja hjálp á því
stigi.
„En ef ekkert er að gert sitjum við
gjaman uppi með þessi böm sem
ólánsfólk á fullorðinsárum,“ sagði
Sólveig. Hún sagði að þegar bömin
kæmu á geðdeildina ættu þau iðulega
við mjög mikil hegðunarvandamál
að stríða og einnig geðræn vanda-
mál. Kvíði einkennir þau og þau ciga
erfitt með að tengjast öðm fólki. Það
er erfitt að hafa mörg þessara bama.
„Þau geta verið vond við lítil böm
eða dýr, þau geta hnuplað og logið.
þau geta verið með allskonar kyn-
ferðisleg einkenni. Þetta er allt sam-
an nokkuð sem fólk á mjög erfitt
með að þola,“ sagði Sólveig og bætti
við að það væri ekki á hvers manns
færi að gerast fósturforeldri bams
sem girti niður um sig úti á götu,
væri gjamt á að stela og þess utan
þversum í sinni.
Hans Henttinen, forstöðumaður
Rauðakrosshússins, kynnist vega-
Iausu bömunum þegar þau em orðin
13-15 ára og upp í 18 ára og hafa
gengið á milli stofnana. Húsið er at-
hvarf fyrir böm sem ekki geta leitað
annað. Það er opið allan sólarhring-
inn en er augljóslega neyðarúrræði
því að þar fer engin meðferð fram.
Hans benti á að það þyrfti 2-3 með-
ferðarheimili einsog Bamaheill væm
að safna fyrir því það vantaði að
minnsta kosti eitt fyrir eldri bömin.
Hann sagði að ýmsar leiðir heíðu
verið famar til að hjálpa þessum
bömum þegar þau kæmu í Rauða-
krosshúsið. Sum hafa farið inn á
heimili, á stofnanir eða á einhvers-
konar sambýli en það vantar úrræði
fyrir þessa unglinga sem dugar, sagði
Hans. Húsið er öllum opið og þar fá
allir krakkar ráðgjöf eða spjall, haft
er samband við foreldra eða viðeig-
andi stofnun og að sjálfsögðu er veitt
húsaskjól. í húsinu gista allt frá ein-
um og upp í níu einstaklinga en þá er
þröngt. Vegalausu bömin em ekki
bara þau sem eiga við geðræn vanda-
mál að stríða, sagði Hans, heldur líka
böm sem em komin í neyslu fíkni-
efna og svo þau böm sem hafa verið
svo óheppin að fæðast inn í ónýtar
ljölskyldur. Einsog dæmið af Daníel
hér á síðunni sýnir er oft stutt í að
ekkert verði hægt að gera fyrir vega-
lausu unglingana sem koma í Rauða-
krosshúsið.
Söfnunin fyrir meðferðarheimili
fyrir 6-12 ára vegalaus böm er því
greinilega aðeins byrjunin.
Barnaheill safiia fyrir
meðferðarheimili
Arthúr
Mort-
hens.
Vegalaus unglingur
L-T L1lll
nokkrum misserum
en þá gisti ungi
maburinn gjarnan á
þessum byggingar-
stab.
Mynd: Krislinn. .,;-í
Föstudagurinn 13. mars