Dagblaðið - 27.01.1978, Síða 27

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 27. JANTJÁR 1978.
I
Ci
Utvarp
Sjónvarp
Sjónvarp íkvöld kl. 22.00: Hverfyrir sigogguð gegn öllum
Þegar samfélagið fer að stjóma
í fólki verða afleiðingamar oft
kaldranalegar —örlög Kaspars Hauser sýna það og sanna
Örlög Kaspars Hauser eiga ekki
að fara fram hjá neinum
íslendingi. Fyrst kemur Háskóla-
bíó fram með mánudagsmynd um
þau, þá flytur Þjóðleikhúsið
leikrit 6g nú er komið að
sjónvarpinu að sýna mynd um
Kaspar að vísu þá sömu og
Háskólabíó sýndi á sínum tíma.
En hvað er það þá við Kaspar sem
er svona sérstakt?
Árið 1828 fannst Kaspar
Hauser á torgi i Níirnberg. Hann
gat hvorki talað né gengið en hélt
á bréfi sem í stóð að honum hefði
verið haldið föngnum í kjallará
alla ævina án þess að hann hefði
hugmynd um heiminn fyrir utan.
Eina setningin sem hann gat sagt
var „Mig langar að verða riddari
eins og faðir minn var". Og svo
gat hann skrifað nafn sitt.
Þjóðfélagið sá að við svo búið
mátti ekki standa og „uppeldi" á
Kaspar hófst þegar í stað: Gerð
var tilraun til að ste.vpa hann í
nákvæmlega sama mót og alla
aðra og kenna honum bæði siði og
ósiði þess samfélags sem hann
kom inn í. Hann lærði flesta
siðina um leið og hann lærði að
tala málið.
Höfundur handrits og leikstjóri
biómyndarinnar um Kaspar í
kvöld er Werner Herzog. Hann lét
við eitthvert tækifæri svo um
mælt að Kaspar væri eini
maðurinn sem vitað hafi verið um
sem „fæddist" fullorðinn. Hann
héit sig vera einn í heiminum og
taldi hlekki þá sem hann var
fastur í eðlilegan hluta hans.
Aðrar sögur um menn sem
komið hafa fram úr felustöðum í
Úr sýningu Þjóðleikhússins á Kaspar eins og verkið hét í flutningi þess. Þá iék Þórhallur Sigurðsson Kaspar. Anna Kristín Arngrímsdótt-
ir og Jón Gunnarsson komu einnig töluvert við sögu. \
mennskt samfélag í fyrsta sinn á
fullorðinsárum eru þó til. Úlfa-
barnasögur njóta þar sérlega
mikilla vinsælda og þarf ekki
annað en að nefna Rómúlus og
Remus sem dæmi um slíka sögu.
Ekki er þó neitt vitað með vissu
um það hvað satt er í þeim en
öllum ber þeim saman um að
menn sem ekki ná að alast upp
með öðrum mönnum verði aldrei
,„mennskir“ í félagslegum
skilningi þess orðs. Þeir verða
aldrei eins og allir aðrir og geta
aldrei lagað sig að þjóðfélagi.
Eins er með veslings Kaspar.
Hann getur ekki fellt sig að þeim
margbreytilega heimi sem honum
skýtur svo skyndilega inn í og láir
honum vist enginn.
Sagan af Kaspar hefur orðið
mörgum skáldum yrkisefni þar á
meðal Herzog. Leikgerð þá sem
sýnd var í Þjóðleikhúsinu gerði
aftur á móti Nigel Watson sem
einnig sá um leikstjórn. Hvor
hafði sitt lagið á, enda krefst
sviðið annars en hvíta tjaldið. Út-
gáfa Herzogs nefnist Hver fyrir
sig og guð gegn öllum (Jeder fúr
sich und Gott gegen alle). Aðal-
hlutverkið leikur Bruno S. Ásamt
honum leika Walter Ladegast og
Brigitta Mira stór hlutverk.
Myndin er frá árinu 1974 eða
glæný á mælikvarða sjónvarps.
Þýðinguna hefur Veturliði
Guðnason gert.
-DS.
Útvarp í kvöld kl. 22.20: Lestur Passíusálma
PASSÍUSÁLMARNIR ORTIR Á
VELMEKTARDÖGUM HALLGRÍMS
Lestur Passíusálma Hallgríms
Péturssonar er nú orðinn fastur
liður í dagskrá útvarpsins á
föstunni. En hvernig urðu Passíu-
sálmarnir til og hvenær?
Um hvorugt þetta atriði liggja
fyrir óyggjandi upplýsingar. Þó
hafa fræðimenn talið að
sálmarnir muni ortir á árabilinu
1656-59, líklega flestir ef ekki
allir síðasta árið. Sigurður Nordal
segir svo í bók sinni Hallgrímur
Pétursson og Passíusálmarnir að
engu sé líkara en að eitthvað hafi
komið fyrir Hallgrím sem fékk
hann til þess að yrkja sálmana.
Samúelssálmar eftir Hallgrím
voru gefnir út árið. 1747. Telur
Halldór Brynjólfsson biskup að
þeir séu flestir ortir árið 1956.
Samúelssálmarnir eru auðveldur
kveðskapur sem felst í nær því
einu að rima sögur úr einstökum
bókum Gamla testamentisins.
Hallgrími ferst það vel úr hendi
að yrkja sálmana en skyndilega
hættir hann því og þá við hálf-
lokið verk og fer að yrkja Passíu-
sálmana sem eru mun vandaðri
kveðskapur og erfiðari. Hvað olli?
Um það mál hafa sprottið upp
alls kyns goðsagnir (mythur) og
er ein sú vinsælasta á þá leið að
Hallgrímur hafi kennt þess að
hann væri holdsveikur og ætti
skammt eftir ólifað og sæi hann í
hendi sér hvílík kvöl og pína það
væri sem hann ætti í vændum og
leiddi það hug hans að kvöl og
pínu frelsarans. Þetta telur
Sigurður Nordal algerlega rangt.
I fyrsta lagi er ekkert í kveðskap
Hallgríms frá þessum tíma sem-
bendir til krankleika, þvert á
móti þakkar hann guði í sálmi
einum fyrir hreysti og góða
heilsu. t öðru lagi er ekki talið að
Hallgrímur hafi mátt vita fyrr en
mörgum árum seinna að hann
gekk með svo slæma veiki því
einkenni hennar voru væg þar til
sjúkdómurinn hafði ágerzt mjög,
en það varð ekki fyrr en mörgum
árum seinna.
Sigurður telur þvert á móti að
það hafi verið fremur góð ævi
Hallgríms sem olli með öðru því
að sálmarnir voru ortir. Þegar
hann fluttist í Saurbæ urðu stórar.
breytingar til batnaðar á lífi hans.
Bæði bötnuðu veraldleg kjör hans
þegar hann fékk betra brauð og
svo fékk hann virðingu sóknar-
barna sinna sem áður var honum
óþekkt. Reynslan sýnir segir
Sigurður að bætt lífskjör veita
ekki ánægju, nema þau fari
síbatnandi. í allri velferðinni
virðist Hallgrímur hafa fyllzt ótta
um sálarheill sína og það hafi
orðið kveikjan að sálmunum.
Hvað sem þessum hugleiðing-
um líður verður það ekki af
sálmunum skafið að með þeim og
sálminum Um dauðans óvissu
tíma (Allt eins og blómstrið eina)
varð Hallgrímur eitt af
höfuðskáldum þjóðarinnar og
mesta trúarskáld hennar bæði
fyrr og síðar.
Sá háttur hefur verið hafður í
útvarpi að einn maður hefur lesið
alla sálmana hverja föstu. Hafa
þá yfirleitt verið valdir menn sem
sérlega þykja vel máli farnir og
hafa góða rödd. Nú á hins vegar
að breyta dálítið til.
Guðfræðinemar deila með sér
lestrinum og les hver tvo sálma.
Þá fyrstu las Kristinn Ágúst Frið-
finnsson. Sálminn I gærkvöldi
og i kvöld les Dalla Þórðardóttir
en Sigurjón Leifsson sér um
lesturinn um helgina.
-DS.
ímar Helgason gerði þessa teikningu af Hallgrími Péturssyni og
ðir hún forsiðu bókarinhar Maður í öndvegi: Hallgrímur Pétursson
ir Helga Skúla Kjartansson.