Dagblaðið - 05.02.1979, Síða 12

12
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 5. FEBRÚAR 1979.
Að bjarga eigin skinni (
Austurbæ jarbíó sýnir eina
athyglisverðustu mynd
Linu Wertmiiller

Horti: Pasalino Sottobollezzo
Handrit og ioikstjóm: Lina Wertmuller
Kvikmyndun: Tonino Dolli Colli
Klipping: Franco Fraticolli
Tónlist Enzo Jannacci
Gorð i ítalu 1976 — enskt tal, islonzkur textí.
Sýningarstaður Austurbœjarbió
Aöalhkitverk:
Giancario Giannini
Femardo Ray
Shirloy Stolor
Elona Fioro
Allt frá upphafi kvikmyndanna
hefur karlþjóðin einokað flesta þætti
kvikmyndagerðar. Helsta undan-
tekningin þar á hefur verið hlutverk
leikkonunnar sem er oftast þeim ann-
mörkum háð að um hálfgert aukahlut-
verk er að ræða. Á síðustu árum hefur
þó orðið stór breyting til batnaðar.
Kvenfólk er að gerast virkara í kvik-
myndagerð og þá helst i leikstjórn
Einna þekktasti kvenkyns leikstjórinn
er Lina Wertmuller þótt margir
kannist eflaust við nöfn eins og Agnes
Varda, Joan Micklin Silver. Anja
Breien og Liliana Cavani.
Hver er
Lina Wertmuller?
Wertmiiller er rúmlega fimmtug og
á sér langan feril að baki. Hún starfaði
fyrst sem leikritahöfundur en I963
bauðst henni staða aðstoðarleikstjóra
hjá Fellini þegar hann vann að gerð 8
I/2. Sama ár gerði Wertmúller sina
fyrstu mynd, I Basilischi. Það var þó
ekki fyrr en með myndinni Love and
Anarchy að hún varð þekkt. Banda-
ríkjamenn tóku Wertmuller upp á
arma sina og myndir hennar urðu
gífurlega vinsælar þar vestra þótt
landar hennar Italir væru litið hrifnir.
Lina Wertmúller hóf innreið sína
hér á landi I975 með myndinni The
Seduction of Miami, sem var sýnd sem
mánudagsmynd við nokkrar
vinsældir. Siðan liðu nokkur ár og það
var ekki fyrr en 1978 að Nýja Bíó tók
til sýningar Swept Away sem
Wertmúller gerði 1974. Og loks kom
svoSeven Beauties.
Háðsk umgjörð
Seven Beauties má telja pólitiska
gamanmynd því Wertmúller setur
pólitíkina í háðska umgjörð Myndin
hefst á gömlum fréttamyndum úr
seinni heimsstyrjöldinni og þar má sjá
m.a. þá félag Hitler og Mussolini
takast i hendur. Þetta er forleikurinn.
í framhaldi af fréttamyndunum
kynnumst við svo söguhetjunni.
ítalska hermanninum og
ærðuleysingjanum Pasalino „seven
beauties’’ sem er rammvilltur einhvers
staðar I Þýskalandi meðan styrjöldin
geisar. Þar hittir hann landa sinn
Höfuðpaurinn Pasqualino
skrúða.
fullum
Kvik
myndir
Baldur Hjaltason
Francesco sem einnig er að reyna að
komast til ttaliu en allt er morandi af
þýskum hermönnum. Wertmúller
lætur myndavélina færast aftur I tíma-
rúminu og áhorfendur fá að fylgjast
með lifi Pasqualino á Ítalíu og
ástæðuna fyrir þýskalandsdvöl hans.
Þessi „flashback” notar leikstjórinn
nokkrum sinnum á mjög skemmtileg-
an máta. Áhorfendur fá þannig að
kynnast hinni hlið Pasqualino sem
telur æðstu skyldu sina að verja heiður
fjölskyldunnar, þ.e. systur hans og
móður.
Skyldan kallar
Það er þessi skylda sem er orsök
ófara hans. Ein systranna féll fyrir
melludólg sem lofaði að giftast henni
en sveik þegar á reyndi. Pasqualinosá
engin önnur úrræði en að skjóta
manninn og lenti þar með i höndum
lögreglunnar. Hann hafði verið I tygj
um við mafíuna sem sá til þess að
dómurinn hljóðaði upp á dvöl á
geðveikrahæli. Til að losna þaðan
skráði hann sig i herinn sem tók hon-
um fegins hendi enda var Pasqualino
heill á geðsmunum.
Síðari hluti myndarinnar fjallar um
dvöl þeirra Pasqualino og Francesco i
fangabúðum Þjóðverja. Þeir voru
handteknir i Þýskalandi og settir í
fangabúðir þar sem þýsk valkyrja
stjórnaði öllu með járnaga. I þessum
hluta myndarinnar reynir mikið á
sjálfsbjargarviðleitni Pasqualino því
dauðsföll eru tíð.
Takmarkað
athafnafrelsi
Wertmúller tekst að draga skarpa
mynd af undirgefni mannsins og
hæfileika hans til aðaðlaga sig breyttu
umhverfi til að halda í sér líftórunni.
Hún leiðir áhorfendum fyrir sjónir
hve einstaklingurinn hefur I raun lítið
athafnafrelsi. hann sé fangi ytri
aðstæðna. í lok myndarinnar snýr
Pasqualino aftur til ítaliu en hvort
hann taki upp fyrri stöðu sína og
liferni eftir alla lifsreynsluna sem hann
hefur gengið i gegnunt er erfitt að
segja til um.
Þessi mynd Wertmúller minnir oft á
myndir Fellini enda hóf hún leikstjórn
undir verndarhendi hans. Bæði nota
Menningarverölaun
Dagblaðsins
Nú gefst lesendum blaðsins tækifæri til að láta
í ljós skoðanir sínar um það hverjir verðskuldi
viðurkcnningar fyrir framlög til menningarmála
á árinu 1978. Eins og áður hefur verið getið,
þá ætlar DB að veita fimm viðurkenningar,
sem eru gripir hannaðir af Jónínu Guðnadóttur
leirkerasmið. Veitt verða verðlaun í eftirtöldum
greinum: Bókmenntum, leiklist, tónlist,
myndlist og byggingarlist. Hafa dómnefndir
verið skipaðar í öllum þessum greinum og
Bókmenntir
munu þær taka tillit til skoðana lesenda. Vill
DB hvetja lesendur til að fylla eftirfarandi
atkvæðaseðla, sem birtir verða annan hvern
dag til mánaðamóta, og senda þá til blaðsins
fyrir mánudaginn 5. febrúar, merkta
„Menningarverðlaun”. I hverri grein er ætlunin
að verðlauna einstakling, en einnig getur
starfshópur komið til greina. í byggingarlist
verður veitt viðurkenning fyrir hús reist á
tímabilinu 1977-78.*
Tónlist
Leiklist
Myndlist
Byggingarlist
Ekki er nauðsynlegt að senda inn tillögur fyrir allar greinar.
þau fólk með sérkennilega og sterka
andlitsdrætti og vaxtarlag til að undir
strika boðskapinn. Wertmúller not-
færir sér málæði Ítala svo sunt atriðin
verða hálfgerð ræðuhöld, eiginleiki
sem oft hefur verið talinn hluti af
þjóðareinkennum itala. Likt og hjá
Fellini spilar fasisminn stórt hlutverk i
kvikmyndum Wertmúller. Hún
meðhöndlar fasismann likt og
mafiuna, þ.e. hvort tveggja er
siðferðilega og lagalega rangt. i mynd-
qrh sinum ræðst Wertmúller einnig oft
á einræðistilhneygingu karlmanna. í
Swept Away kom þetta mjög vel fram
og raunar í samskiptum Pasqualino
við systur sinar í Seven Beauties.
Hugvitssamleg
útfærsla
Myndrænt séð er myndin vel gerð.
Sum atriðin eru mjög hugvitssamlega
unnin og hnitmiðuð. Til dæmis notar
Wertmúller hlýja bjarta liti í at-
riðunum sem gerast á italiu en dökka
og kalda I þeim sem gerast í fanga-
búðunum. Þannig fær hún fram stigs-
mun á milli atriðanna
Þýskaland/ítalia, nasismi/fasismi og
Hitler/Mussolini.
Giancarlo Giannini gegnir
stóru hlutverki i myndinni eins og í
flestum myndum Wertmúller. Hún
virðist hafa tekið ástfóstri við hann
enda túlkar Giannini mjög vel
boðskap hennar og nær frábærlega vel
þessu kæruleysislega útliti sem er rikur
þáttur i atferlissniði Pasqualino.
Menn með sundr-
uð hjörtu
Bökin um Pok, þýð. Einar Bragi, útg: þýðandi.
Sumar í fjörðum, 60 þýdd Ijóð, Einar Bragi
þýddi, 107 bb. Letur.
Einar Bragi skáld hefur um langt
skeið verið mikill áhugamaður um
menningu nokkurra afskiptra þjóða á
norðurhveli jarðar — einkarlega
Grænlendinga. Fyrir jólin komu út
tvær bækur með grænlensku efni og
voru báðar þýddar og búnar til
prentunar af Einari Braga með aðstoð
kunnáttumanna á Grænlandi. Önnur
bókin er reyndar aðeins litið kver sem
Einar Bragi hefur gefið út sjálfur og
nefnist það Bókin um Pok en hin er
viðameiri og inniheldur 60 þýdd Ijóð
eftir grænlensk samtímaskáld og er
Sigurjón i Letri þar að verki. Pok er
samt merkilegri en hún litur út fyrir að
vera því hún er fyrsta bókin sem
prentuð er á Grænlandi, árið I857.
Söguhetjan Pok var fyrsti
Grænlendingur til að sækja Dan
mörku heim. árið 1724, og er bókin
frásögn hans af ferðinni og er skrifuð i
samtaLformi.
Náin samskipti
Ennfremur var upphaflega útgáfan
myndskreytt af grænlenskum lista-
manni og fylgja þær myndir I þessari
islensku útgáfu. Það er kennski ekki
ýkja mikið um þetta litla kver að segja
— frásögnin er einlæg og aðlaðandi og
myndirnar falla ágætlega að henni.
Það er reyndar furðulegt að þetta
skuli vera fyrsta grænlenska bókin
sem gefin er út á íslandi, eins og sam-
skipti okkar við Grænlendinga hafa
verið náin gegnum tíðina. 60 ljóð eiga
kannski meiri erindi við okkur þar sem
þau veita ómetanlega innsýn i
hugsunarhátt og hugarheim nútima
Grænlendinga — þótt skáldskapurinn
sjálfur sé kannski upp og ofan. Einar
Bragi skrifar ennfremur langan eftir
mála við bókina þar sem hann rekur
sögu grænlenskra bókmennta og er
hann hið mesta þarfaþing.
Ófögur mynd
Þar segir hann m.a. að Ijóðin „geri
ekki kröfu til að teljast fullnægjandi
yfirlit yfir Ijóðlist grænlendinga nú á
dögum né viðhlítandi kynning á
verkum einstakra skálda”. Það er þvi
Ijóst að val Einars Braga er byggt á
einhverjum öðrum forsendum og það
þarf ekki að Iesa langt til þess að
komast að þvi hverjar þær eru: „sam-
félagsvitund” eða „pólitískur þroski’’
skáldanna — og allt í lagi með það.
Eins og stendur virðist Grænland
sterkra meðala þurfi og hinn róttækari
armur landsmanna er líklegri til að
leiða landið til sjálfstæðis, en sá ihalds-
samari. Við þurfum ekki annað en líta
yfir okkar eigin sögu. Grænlensku
skáldin draga upp heldur ófagra mynd
af samtíð sinni og samfélagi. Landar
þeirra eru að kafna í brennivini.
koðna niður af aðgerðarleysi eða eru
handbendi óprúttinna spekúlanta.
þjást af lekanda. Og þegar þeir leita á
náðir drottnara sinna er viðkvæðið:
„Þú óbreyttur grænlendingur/þú sem
er linur og latur/ þú sem ert ábyrgðar-
laus / þú sem ert drykkjurútur — eins
og skýrslur sanna — / þú getur ekki /
gegnt stöðu i þjóðfélaginu."
Neyðaróp
Þau eru kannski ekki öll eins bitur
og þetta Ijóð en nógu átakanleg samt.
Neyðaróp eiga erfitt með að finna sér
fastan Ijóðræðan farveg og það cr
sömuleiðis erfitt fyrir lesandann að
brúka sérstakan „póetískan"
mælikvarða til lesturs þeirra.
Annaðhvort snerta þau kviku eða
hæfa alls ekki. En eftir hlé og nokkra
ihugun dofnar yfir sumum þessara
Ijóða. þau virðast hás og óstýrilát en
önnur halda krafti sinum. liklega
vegna meiri Ijóðrænnar ögrunar.
Loksins get ég gleyml þér
Eirðarleysi, Fyrsti bitinn af selnum.
Vængir þínir, Ég öskra — þetta eru
aðeins nokkur þeirra sem eftir-
minnileg eru I þessu kveri — og í
heildina eru Ijóð af þvi tagi merkilega
niörg. Þaðererfitt aðsegja til um það
hve nákvæm þýðing Einars Braga er á
þessum grænlensku Ijóðum en þýðing-
arnar eru alltént sérdeilis læsilegar.
Einar Bragi er án efa einn besti Ijóða-
þýðandiokkar.
Ég hefði kosið að sjá betri frágang á
bók sem þessari. Það er gott og
blessað að finna myndir af
grænlenskri list til að skreyta Ijóðin en
hins vegar er þeim oft ankannalega
fyrir komið í bókinni og prentun þeirra
er i flestum tilfellum ábótavant. En
við verðum að taka viljann fyrir verk-
ið. Við höfum gagn af Ijóðunum.
Bók
menntir
AÐALSTEINN
INGÖLFSSON