Dagblaðið - 16.12.1980, Blaðsíða 12

MMBIAÐIB
Útgefandi: Dagblaöið hf.
Framkvœmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Aðstoðarritatjóri: Haukur Helgason. Fréttastjóri: Ómar Valdimarsson.
Skrifstofustjóri ritstjórnar Jóhannes Reykdal.
Iþróttir: Hallur Simonarson. Menning: Aflalsteinn IngóKsson. Aflstoöarfréttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrít Ásgrímur Pólsson. Hönnun: Hilmar Karlsson.
Blaðamenn: Anna Bjamason, Atli Rúnar Halldórsson, Atli Steinarsson, Ásgeir Tómasson, Bragi Sig-
urflsson, Dóra Stefónsdóttir, Elín Albortsdóttir, Gísli Svan Einarsson, Gunnlaugur A. Jónsson, Inga
Huld Hókonardóttir, Sigurflur Sverrisson.
Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Einar Ólason, Ragnar Th. Sigurflsson, Sigurður Porri Sigurflsson
og Svoinn Þormóflsson.
Skrífstofustjórí: Ólafur EyjóKsson. Gjaldkeri: Próinn ÞorleKsson. Auglýsingastjóri: Mór E.M. Halldórs-
son. Droif ingarstjóri: Valgerflur H. Sveinsdóttir.
Ritstjóm: Síðumúla 12. Afgreiflsla, óskriftadeild, auglýsingar og skrífstofur Þverholti 11.
Aflalsími blaflsins er 27022 (10 línur).
Haftakarlará kreiki
Nú er slegizt um, hvort selja megi
bækur í vöruhúsum og húsgögn í
blómabúðum. Þessi þvingunarmál
bætast ofan á hinar hefðbundnu deilur
um, hve lengi kaupmenn megi hafa opið
og hvaða vörur megi selja í sjoppum og
á bensínstöðvum.
Neytendur eru ekki spurðir ráða, frekar en fyrri dag-
inn. Það eru samtök til takmörkunar verzlunarfrelsis,
sem ráða ferðinni. Þau láta meira að segja borgar-
stjórn Reykjavíkur sitja og standa eins og þeim þókn-
ast.
Bóksöludeilan er undarlegust. Svo virðist sem það sé
höfuðverkefni samtaka bókaútgefenda að skipuleggja
og standa vörð um svæðisbundna einokun i bóksölu,
svo strangan vörð, að landslög um óréttmæta
verzlunarhætti verða að víkja.
Að óreyndu mundu menn ætla, að bókaútgefendum
kæmi bezt að hafa bækur sem viðast í sölu. Það ætti
að örva bóksölu, ef bækur yrðu víðar á vegi neytenda.
Bækur væru sjálfsagðari hlutur í þjóðfélaginu, ef þær
fengjust utan sérverzlana.
í gamla daga voru bókaútgefendur og bóksalar
sömu mennirnir. Þeir voru því að gæta hagsmuna
hver annars, þegar þeir komu á fót hinni svæðis-
bundnu einokun, sem hefur orðið áhorfendum ærið
undrunarefni þessa síðustu daga ársins 1980.
Flestar algengar vörur eru bæði seldar í sérverzlun-
um og víðtækari verzlunum. Þannig er selt kjöt,
mjólkurvörur, brauð og fiskur. Þannig eru seld hús-
gögn, heimilistæki, hreinlætisvörur og föt. Af hverju
ekki líka bækur?
Auðveldara er að átta sig á þeim hagsmunum, sem
liggja að baki takmarkaðs opnunartíma verzlana og
takmarkaðs vöruframboðs utan þess tíma. Þar eru
samtök kaupmanna og verzlunarmanna að standa vörð
um þægindi sín á kostnað neytenda.
Þessi samtök hafa borgarstjórn Reykjavíkur í vas-
anum og eru sífellt að reyna að ná svipuðum tökum á
sveitarstjórnum í nágrenninu, þar sem verzlunarfrelsi
er. Einokunin er til lítils, þegar Reykvíkingar streyma
um kvöld og helgar út á Nes.
Margir kaupmenn eru andvígir hinum takmarkaða
opnunartima og vilja hafa opið, þegar neytendur hafa
frí til innkaupa. Þeir fá það ekki fyrir þeirra eigin sam-
tökum, af því að hinir eru í meirihluta, sem vilja hafa
frið um kvöld og helgar.
Ófrelsissamtökin hafa séð svo um, að bundið er í
reykvískri reglugerð, hvað selja megi í sjoppum. Þar
má ekki selja kex, nema það sé súkkulaðihúðað. Þar
má helzt aðeins selja óþarfa, en ekki kaffi og te, tann-
krem og sápu.
Sumir ágætir kaupmenn haí'a ólæst milli sjoppu og
búðar og hlaupa ótaldan sprettinn í þágu viðskipta-
vina. Þessa greiðasemi hafa samtökin á hornum sér og
sjá þó alténd um, að neytendur geti ekki verzlað í skjóli
innandyra um kvöld og helgar.
Höftin vilja rakna á fleiri sviðum. Við getum til
dæmis keypt verkfæri og tónsnældur á bensínstöðv-
um. Við getum keypt grænmeti, gjafavörur og jafnvel
húsgögn í blómabúðum. En einokunarsinnar eru líka
að reyna að skrúfa fyrir þetta.
Gjafavörusalar hafa nú klagað blómabúðirnar og
segja þær stela markaðnum. En hvernig væri, að gjafa-
vörusalar byggjust til varnar með því að koma sér
saman um að hafa opið, þegar viðskiptavinirnir þurfa
á því að halda?
Reykvíkingar þurfa að hrista af sér slenið og setja á
svartan lista þá borgarfulltrúa, sem þjóna undir hafta-
samtökin. Menn eiga að fá að kaupa og selja hvaða
vöru sem er, í hvaða verzlunartegund sem er, og á
hvaða tíma sem er.
DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 1980.
Mannkynssaga
fyrír byrjendur
MOTTÓ:
Undan ferðamannsins fæti
valt steinn úr stað.
Og steinninn hélt áfram að velta,
veiztu það?
Og sjö þúsund árum síðar
kom Sing Sing Hó.
Og Sing Sing Hó fékk sér konu,
og konan dó.
Og sjö þúsund árum siðar
kom Ghagga Ghú.
Um Ghagga Ghú finnst hvergi
nein heimild nú.
Og sjö þúsund árum síðar
komst þú, komst þú.
- Steinn Steinarr.
Ekki væri nú úr vegi að rifja upp
nokkur frumatriði mannkynssögunn-
ar — atriði sem áður þótti hæfa að
hvert mannsbarn sem gekk undir
landsprófkynniskilá.
Hvað þýðir hugtakið „lýðræði”?
Það er eitt þessara margræðu og
margþvældu hugtaka. Lýðræði er
þýðing á gríska orðinu „demokratí”,
þar sem „demos” merkir þjóð eða
lýður, en „kratí” stjórn. Hugtakið
átti þvi að tákna beint og milliliða-
laust vald eða stjórn fólksins, þjóðar-
innar — og merkti það einmitt til
forna hjá Hellenum.
Allir frjálsir karlmenn í Aþenu
-
/'
Kjallarinn
Skúli Magnússon
voru þingmenn. Fimm hundruð full-
trúar þeirra skipuðu „ríkisstjórn”.
Skiptust menn þar á að gegna starfi
„forsætisráðherra”, hver aðeins einn
dag í senn — þannig hefði einnig Geir
átt sinn „sjens”. Aþeningar meintu
sitt lýðræði bókstaflega.
Margir af beztu mönnum Aþen-
inga voru andvígir þessu róttæka og
skrýtna lýðræði. Þessir menn kusu
fremur stjórn hinna vitru en stjórn
hinna mörgu. Sjálfur Plato skipaði
þennan flokk andstæðinga „lýð-
ræðisins”. En hver skal velja úr hina
vitru og hæfu? Hætt er við að einmitt
þar standi hnífurinn í kúnni.
Það fór saman í tíðinni að annars
vegar óx mjög aðdáun manna í
Evrópu á hinni fornu menningu Hell-
ena — og Aþeninga sér á parti — og
að öflun mannréttinda, lýðræðis og
þjóðfrelsis óx mjög fiskur um hrygg.
íslenzk hliðstæða er t.d. dýrkun
Fjölnismanna á fornöldinni samfara
þjóðfrelsisbaráttunni gegn Dönum.
Það sem kom fram í Evrópu varð
hins vegar fulltrúaveldi (eða „parlia-
mentarismi”) en ekki (beint) lýðræði.
Það stafaði af aðdáun manna á
Hellenum að þeir kusu að velja hinu
nýja fyrirkomulagi hið gríska heiti
„demokratí” eða lýðræði. En heitið
sjálft felur þegar í sér hugtakarugl-
ing. Aþeningum hefði aldrei til hugar
komið að gefa fulltrúaveldi okkar
þetta heiti.
Lýðræði — í hinni upphaflegu
hellensku merkingu þess orðs — væri
auðvitað hvorki æskilegt né fram-
kvæmanlegt í nútíma þjóðfélagi.
Það fulltrúaveldi sem við búum við á
Vesturlöndum hefir hins vegar mikla
kosti t.d. fram yfir einræði kommún-
ismans. Þjóðinni er gefinn kostur á
að skipta um stjórnendur á vissu ára-
bili. í einræðisríki verður ekki skipt
um stjórnendur nema með byltingu.
Bilið milli þjóðar og stjórnenda getur
aldrei orðið viðlíka mikið í „lýð-
ræðis-ríki” og í einræðisríki.
Rétt mun nú að beina athyglinni að
FÆRIBOND 06
FÉLAGSHYGGJA
„í „Nútímanum” brá Charlie
Chaplin á sínum tíma upp svipmynd af
manninum með skiptilykilinn og
skrúfboltann við færibandið. Rætur
ádeilu Chaplins liggja þó víða, bæði i
heimspeki Karls Marx, eins og hún
m.a. birtist í Efnahagslegum og
heimspekilegum handritum 1844, í
tilvistarhyggju (existentialisma) 20.
aldar og boðskap ýmissa rithöfunda,
þar á meðal Hermann Hesses o. fl.,
sem lýst hafa ranghverfu hins borg-
aralega samfélags. í kenningu
Frakkans Alberts Camus er og
fáránleikinn talinn inntak lífshátta
nútímamannsins en ekki guðdómleg
leiðsögn æðri markmiða. En hvað
sem líður öllum kenningum og
boðum um, hvernig við lifum lífinu,
eða eigum að lifa þvi, er færibandið
hið alkunna tákn þess manns, sem
hefur firrzt sjálfan sig og lífið.
íslenzkt þjóðfélag
árið 1980
Nú, ef við skyggnumst inn í
umgjörð íslenzks samfélags ársins
1980, hver er þá sú mynd, sem við
blasir? Vart verður því neitað, að á
síðustu árum mjökumst við æ nær
því, að mynd Chaplins hæfi okkur.
Færiböndum, vélum og tölvum fjölg-
ar með hverjum deginum sem líður,
og þrátt fyrir ótrúlega afkastagetu
þeirra, afkastar þjóðfélagið ekki
þeim verkefnum, sem það setur sér,
og afleiðingin er m.a. margumtöluð
verðbólga. Æ fleiri færibanda er ekki
aðeins krafizt í nafni hagvaxtar,
heldur og í nafni atvinnuöryggis. Að
fólki setur geig og örvæntingu, ef
Kjallarinn
Sigurður Gizurarson
færibandið stöðvast. Það þarf nú að
greiða afborganir og vexti af húsinu
og bilnum og svo auðvitað skattana.
Hjólin mega ekki stöðvast, þá er
voðinn vís.
Tvö andstæfl skaut
Hvor á sinni öld vildu bæði Marx
og Chaplin kenna þessa mynd og
firringuna við fjármagnshyggjuna
(kapitalismann) og þeir boðuðu
frelsun verkalýðsins frá fjötrum
hennar. Þó er það nú svo, að berum
við atvinnustefnu og þjóðernis-
hyggju Alþýðubandalagsins saman
við alþjóðahyggju og boðað frelsi
Marx, þá má gera því skóna, að um
tvö andstæð skaut lífsskoðana sé að
ræða. Göngum við þá vitaskuld ekki
svo langt, sem einn kjarkmikill og
hreinskilinn Austfirðingur á lands-
fundi Alþýðubandalagsins að kalla
atvinnustefnu þess flokks rányrkju á
láði og legi. En engar ýkjur eru, að
þorskur á færibandi gæti verið tákn
Alþýðubandalagsins, og að í útgerð á
„félagslegum grundvelli” hefur sá
flokkur safnað miklum peningaleg-
um völdum, um leið og hann er orð-
inn mjög háður þeim öflum, sem
vilja stærri og stærri skuttogaraflota.
Græna f élagshyggjan
Ekki eru frumhugmyndimar þó
öllum gleymdar og grafnar, þótt þeir
sem þeim flíka verði gjarnan kallaðir
kynlegir kvistir. Græningjarnir i
Vestur-Þýzkalandi hafa fengið tals-
verðan meðbyr. Og í Noregi vekur
einnig svokölluð græn félagshyggja
eftirtekt. 1 þeirra hópi er t.d. Arne
Næss, heimspekiprófessor, sem sagði
starfi sínu lausu til að geta sinnt
umhverfisverndarmálum af alefli.
Hann heimsótti ísland ekki alls fyrir
löngu og helzt var það uppi á fjöll-
um, sem blaðamönnum tókst að ná
tali af honum, meðan hann staldraði
hér við.
Boðskapur þessa fólks er, að
trillukarlinn sé hamingjusamari
maður en sá, sem við færibandið
stendur, þótt hann eigi ekki finan bíl
eða hús klætt palesander. Veður- og
miðaglöggur trillukarl, sem þekkir
botn sjávarins eins og stofugólfið sitt
er og enginn vingull. Hér á Húsavík
virðast trillukarlar, hvort heldur þeir
heita Jósteinn eða einhverju öðru
nafni, eiga til mikið af birtu og orku