Vísbending - 18.07.1984, Side 6

VÍSBENDING
6
Vaxtamál_____________________________
Hversu skaðlegir eru háir raunvextir?
Vaxtahækkanir síðustu vikna
Vart líöur sá dagur að ekki berist
fréttir um hækkun vaxta í nálægum
eða fjarlægum löndum. Grunnvextir í
Bandaríkjunum (Prime Rate) hafa
hækkað um hálf prósent mánaðarlega
síðan í mars sl. úr 11 % í 13%. Þessir
vextir höfðu verið 11 % síðan I ágúst í
fyrra og almennt mun enn gert ráð fyrir
hækkun vaxta í Bandaríkjunum.
Grunnvextir (Base Rate) breskra
banka hækkuðu einnig um 3/4% þann
9. þess mánaðar í 10% og aftur í síð-
ustu viku í 12%. Aðeins 10 dögum
áður höfðu bresk stjórnvöld lýsti því yfir
að engin innlend ástæða væri til þess
að hækka vexti. Raunar mun hafa
komið á daginn að það var einmitt
þessi yfirlýsing sem síðar knúði fram
vaxtahækkunina. Fjárflótti til Banda-
ríkjanna jókst vegna vaxtamunarins er
það spurðist að ekki myndu hækkaðir
vextir í Bretlandi - og loks varð að
koma í veg fyrir frekari lækkun á gengi
pundsins með því að hækka vexti.
Meðalgengi pundsins hafði lækkað um
5,2% frá áramótum. Verðbólguáhrifin
af gengislækkun voru farin að vega
þyngra en þær áhyggjur að hærri vextir
kynnu að draga úr væntanlegum hag-
vexti. Talið er að um 5% gengislækkun
í Bretlandi muni hækka verðlag um
því sem næst 1% á tólf mánuðum.
Þess má að lokum geta að auk vaxta-
hækkana í hinum fjarlægustu löndum
var jafnvel þýski seðlabankinn knúinn
til hækkunar á forvöxtum fyrr í þessum
mánuði og var það fyrsta vaxtahækkun
hans í fjögur ár.
Aö spá fyrir um vaxtahækkanir
Mikil eftirspurn eftir lánsfé í Banda-
ríkjunum hefur ýtt undir sífelldar spár
um hærri vexti þar. Ljóst er að vaxta-
hækkanir þyngja til muna greiðslubyrði
skuldugra ríkja. En bæði ríkissjóður í
Bandaríkjunum, bandarískfyrirtæki og
einstaklingar hafa sótt fast inn á
lánsfjármarkaðinn og þegar öllu er á
botninn hvolft verða innanlands-
hagsmunir að ráða þegar vaxtahækk-
anir eru annars vegar.
Hin hefðbundna aðferð til að spá
fyrir um vexti er að reikna saman eftir-
spurn og framboð á lánsfjármarkaði.
Þessar áætlanir eru oft mjög sundur-
liðaðar; framboð og eftirspurn eru
metin atvinnugrein fyrir atvinnugrein
og opinbera geiranum og einkageir-
anum er skipt í marga hluta. Spár af
þessu tagi hafa þó ekki gefið góða
raun, ekki síst vegna þess að ekki er
tekið nægilegt tillit til væntinga um
verðbólgu og fleiri hagstærðir.
Þá er hér ekki gerður réttur grein-
armunur á flæðistærðum og stöðu-
stærðum. Útistandandi lán eða inn-
eignir í bönkum eru margfalt stærri fjár-
hæðir heldur en áætlað streymi eða
flæði lánsfjár á einu ári. Þar sem vextir
eru frjálsir hefur því lánsfjárstreymi
ekki mjög mikil áhrif á vexti. Hins vegar
hafa væntingar þeirra sem eru að fjár-
festa eða eiga eignír afgerandi áhrif á
vexti. Sama gildir raunar einnig þar
sem vextir ráðast ekki á frjálsum mark-
aði. Ef vextir eru t.d. lægri en vænt-
ingar um verðbólgu þá rennur sparifé
úr innlánsstofnunum. Séu vextir hærri
en sú verðbólga sem búist er við (eins
og hér á landi í haust) aukast innlán —
eða a.m.k. flytjast þau á milli reiknings-
forma.
Kostir og gallar hárra raunvaxta
Sú skoðun viröist almennt ríkjandi
víða um lönd að háir raunvextir séu
mikið böl. Hvar sem er í heiminum berj-
ast stjórnvöld gegn vaxtahækkunum.
Fljótlegt er að draga saman helstu
rökin fyrir lágum vöxtum. Lágir vextir
hvetja til fjárfestingar vegna þess að
fjármagnskostnaður fyrirtækja verður
þá lægri en ella og fjárfesting verður
arðvænlegri en ella. Mikil fjárfesting
stuðlar síðan að auknum hagvexti og
hærri þjóðartekjum síðar. Lágir vextir
eru einnig félagslegt mál í sumum
löndum vegna ungs fólks sem er að
koma þaki yfir höfuðið. Þessi rök kunna
að vera góð og gild. En hins vegar
hljómar ósannfærandi þegar því
er borið við að ekki sé unnt að
hækka vexti vegna þess að höfuðat-
vinnuvegir þjóðarinnar séu að sligast
undan vaxtabyrði.
Vextir eru meðal þeirra stærða sem
hvað mestu ráða um fjárfestingu. En
það eru ekki vextirnir í fyrra eða hitteð-
fyrra sem hafa áhrif á fjárfestingu nú
heldur þeir raunvextir sem menn búast
við á næstunni. Það hlýtur því að vera
rangt að stjórna vöxtum eftir fjár-
festingu á liðnum árum. í þessa fjár-
festingu, hvort sem um var að ræða
skuttogara, verksmiðjur eða íbúðar-
húsnæði, var ráðist í Ijósi þeirra raun-
vaxta sem þá giltu. Almennt er nú
viðurkennt hér á landi að mikil mistök
hafi verið gerð í fjárfestingu á síðasta
áratug vegna neikvæðra raunvaxta.
Við -15% raunvexti hlýtur nánast
hvaða fjárfesting sem er að borga sig.
Kostir hárra vaxta eru annars vegar
að háir vextir stuðla að auknum sparn-
aði þjóðarinnar og draga úr neyslu.
Hins vegar stuðla þeir að því að fjár-
munir renni í þá fjárfestingu sem mest
gefur af sér. í öðrum löndum eru
gerðar þær kröfur til nýrrar fjárfestingar
að hún skili a.m.k. 15-20% vöxtum
umfram verðbólgu. Háar arðsemis-
kröfur hvetja síðan til aukinnar fram-
leiðni vegna þess að það eru ekki
nema bestu fyrirtækin sem geta fjár-
fest og borið háan fjármagns-
kostnað.
Vaxtaákvarðanir
Við ákvörðun vaxta hlýtur að þurfa
að horfa fram á veginn en ekki aftur.
Það er Ijóst að höfuðatvinnuvegirnir
bera mjög þunga vaxtabyrði vegna
fjárfestingar á þeim árum þegar raun-
vextir voru lágir. Vegna þess að stjórn-
völd bera fulla ábyrgð á þeim vöxtum
er þá giltu hljóta þau einnig að verða að
taka tillit til vaxtabyrði þessara fyrir-
tækja nú. En það væri misráðið að láta
þessa vaxtabyrði stjórna vöxtum áfram
og skekkja þar með líka rétt mat á fjár-
festingu í framtíðinni. Flest rök hníga
að því að íslendingar geri rangt með
þvi að halda raunvöxtum sínum lægri
en í viðskiptalöndunum.