Vísbending - 18.07.1984, Blaðsíða 7

VÍSBENDING
7
Gengismál _____________________________
Að búa við hátt gengi Bandaríkjadollara
Lengst af frá því að gengi dollarans tók
að hækka á árinu 1981 hafa legið fyrir
spár um lækkun. Um síðustu áramót er
settar voru fram spár um gengi doll-
arans á árinu 1984 voru flestir sam-
mála um að gengið yrði lægra í ár en í
fyrra. Um 10. janúar sl. varð gengi doll-
arans gagnvart flestum gjaldmiðlum
þó hærra en það hafði verið um árabil.
Þá tók að vísu við lækkun til 7. mars en
í síðustu viku var gengi dollarans orðið
enn hærra en það var þann 10. janúar.
Taflan sýnir gengi dollarans gagnvart
helstu gjaldmiðlum í þessum helstu
vendipunktum 1984. Hæsta gengi doll-
arans í síðustu viku er hér talið með
sem vendipunktur þótt of snemmt sé
að segja fyrir um hvort svo verði.
þýskt sterlings-
mark pund
10. janúar 2,8434 1,3932
7. mars 2,5355 1,4853
Fáum hefur í fullri alvöru dottið í hug
að gengi dollarans gæti enn hækkað
og haldist þannig um sinn. í leiðara
Financial Times voru nýlega settar
fram forvitnilegar skoðanir um gengi
dollarans og birtist hann hér á eftir í
þýðingu, lítillega styttur. Leiðarinn var
ritaður 4. júlí sl.
Gjaldeyrismarkaður í Bandaríkj-
unum er lokaður á þjóðhátíðardaginn,
4. júlí, og þá gefst venju fremur tæki-
færi til að íhuga það hversu traustur
dollarinn hefur reynst, þvert ofan í það
sem margirgerðu ráð fyrir. Hlutabréfa-
viðsklpti í Wall Street hafa tekið við sér
og gengi dollarans heldur áfram að
hækka, þótt halli í viðskiptum Banda-
ríkjamanna hafi aldrei verið meiri og
fari hratt vaxandi. í Ijósi reynslunnar er
þessi staða svo óvenjuleg að margir
trúa varla sínum eigin augum og
eyrum og halda því fram að hágengi
dollarans geti engan veginn staðist til
lengdar. Samt hefur það þegar verið
afar hátt mjög lengi og fer enn hækk-
andi. Því ereinnig haldið fram að mun-
urinn á vöxtum í Evrópu og Bandaríkj-
unum verði að minnka, - en hann vex
samt. Svo þrálátur er misskilningur
manna á því sem er að gerast í gjald-
eyrismálum að jafnvel það að stjórn-
völd virðast halda ró sinni velduróstöð-
ugleika.
Það auðveldar ekki greiningu á
stöðu gjaldeyrismála nú að reyndustu
mennirnir á þessu sviði hafa rótgrón-
ustu hugmyndirnar, sem e.t.v. eru
rangar. Flestir núverandi ráðamanna
svissn. franskur
franki franki yen
2,2612 8,6816 234,95
2,1040 7,8212 221,96
hlutu skólun sína á fastgengisskeiðinu
er víðtækar hömlur voru á gjaldeyris-
viðskiptum milli þjóða. Á þeim tímum
var kenningin um kaupmáttarjöfnuð
(Purchasing Power Parity)1> helsta við-
miðun í gengismálum og margar
alþjóðlegar stofnanir á sviði gjaldeyris-
mála aðhylltust hana. Viðskipti hverrar
þjóðar við útlönd áttu að vera í jafn-
vægi ár hvert. Þá var erfitt að fjár-
magna halla í viðskiptum við útlönd og
gengisfelling var sú lækning sem
almennt þótti sjálfsögð ef illa fór.
Fljótandi gengi
Vera kanna að þetta hafi verið
skynsamiegar leikreglur og víst er að
hagvöxtur hefur sjaldan verið meiri en
1> Sjá t.d. Vísbendingu 27. júlí 1983, bls. 2.
á tímum fastgengiskerfisins. En í þeim
felst þó ekkert náttúrulögmál - a.m.k.
ekki nema þegar litið er til mjög langs
tíma. Fjarskipti í heiminum fara nú í
gegnum gervihnetti og þeir afsanna
(nema þegarlitið er til mjög langs tíma)
að það sem einu sinni hafi farið upp
hljóti að koma aftur niður. Enn er þó
erfitt að semja sig að þeirri hugmynd
að heilt hagkerfi geti komist á spor-
baug og svifið þar um hríð.
Euromarkaðurinn og skuldabréf
með breytilegum vöxtum hafa haftsvo
mikil áhrif á viðskipti á alþjóðlegum
gjaldeyrismarkaði að hann er nú nær
óþekkjanlegur. i upphafi var
Euromarkaður tilraun til að lækka
kostnað, m.a. með því að komast
undan skattlagningu og bindiskyldu.
Þannig varð til samningsform sem virt-
ist minnka áhættu fyrir fjármálastofn-
anir. Brátt óx þessi markaður og um
hann fara nú svo miklir fjármunir að
óhugsandi virðist að hefta hann með
boðum eða bönnum. Gengi gjaldmiðla
er nú fljótandi og fjármagn getur flust í
stórum stíl á milli landa.
Gengi er ekki lengur hagstjórnartæki
heldur verð sem ræðst á frjálsum
markaði. Gjaldeyrismarkaður og þróun
gengis leyfir nú að þjóðir geta haft
afgang í viðskiptum með fullunnar
vörur - til þess að greiða fyrir hráefni
eða fjármagna útflutning fjármagns.
Dæmi um þetta er svokallað lággengi
japanska yensins. Önnur lönd flytja út
hrávörur og laða til sín fjármagn frá
öðrum þjóðum. Þessl ríki geta búið um
langa hríð við mikinn halla í viðskiptum
með fullunnar vörur. Gengi gjaldmiðla
þeirra getur verið „of hátt" en stöðugt
um langa hríð.
Með þessar nýju leikreglur í huga er
spurningin um það hversu lengi gengi
dollarans geti haldist svo hátt ekki
lengur merkileg. Það verður að kafa
dýpra og spyrja þess hve lengi banda-
rískt efnahagslíf geti laðað til sín erlent
fjármagn. Eftir að spurningunni hefur
verið breytt á þennan veg þarf ekki að
koma á óvart að öflugt, auðugt og
sveigjanlegt efnahagslíf Bandaríkj-
anna, sem einkennist af festu og
öryggi, skuli hafa mikið aðdráttarafl í
augum sparifjáreigenda annars
staðar. Og svo mun verða enn um
sinn. Elstu lesendur kann að ráma í
það að sterlingspundið skipaði svip-
aðan sess um síðustu aldamót. Eftir
Gengi dollarans gagnvart helstu myntum í
vendipunktum janúar—júlí 1984
12. júl í______2,8532 I.SOOS1* 2,4115 8,7545 242,62
Meðalgengi
1983 2,5692 1,5121 2,1091 7,6750 237,69
” 11. júlí 1948