Vísbending - 19.12.1995, Síða 29

notuð til þess að komast í vímu, til dæmis
skósverta. Sannast sagna var hann svo fá-
kunnandi á þessu sviði að vímuefnaneyslan
hafði að mestu takmarkast við messuvín. Af
öllu sá hann að hann hlaut að standa langt að
baki öðrum á þessu sviði og fremur en að
koma upp um sig skilaði hann aldrei inn
spurningalistanum. Niðurstöður könnunarinn-
ar sýndu mun meiri vímuefnaneyslu en könn-
uðurinn hafði búist við, en gæti skýringarinnar
ekki einmitt verið að leita í því að þeir sem
minnsl notuðu af vímuefnum hafi ekki svarað
könnuninni, og hinir kannski heldur ýkt en
dregið úr lil þess að vera ekki eftirbátar annarra?
Það er mjög erfitt að sannreyna svör við
persónulegum spurningum. Kannanir um kyn-
lffsreynslu sýna stundum mun hömlulausara
líferni en talið hefur verið að tíðkist. Þetta er
svið þar sem menn vilja ekki sýnast neinir
aukvisar. Sá hefur líklega komist nærri kjarna
málsins sem svaraði spurningunni um það
hvenær hann hefði öðlast sína fyrstu kynlífs-
reynslu þannig: „Ég var mun eldri en flestir
segjast hafa verið!“
Öllum svörum um atriði sem teljast per-
sónuleg verður að taka með varúð. Til viðbót-
ar við það sem hér að ofan er talið má telja
spurningar um tekjur eða jafnvel lífsviðhorf.
Er líklegt að við förum að viðurkenna fyrir
bláókunnugu fólki að við séum ekki ham-
ingjusöm?
Suma næst hvorki í símleiðis né gegnum
póstþjónustuna. Þetta eru til dæmis þeir sem
vinna mikið, skemmta sér mikið á kvöldin,
eru langdvölum erlendis eða af öðrum ástæð-
um ekki inikið heima við. Sama gildir um þá
sem eru á hælum eða sjúkrahúsum. Ef þessir
einstaklingar eru með aðrar skoðanir eða venj-
ur en allur fjöldinn, gefur venjulegt úrtak
ranga mynd. Sem dæmi má nefna, að væntan-
lega hafa sjúklingar að jafnaði mun lægri
tekjur en heilbrigðir og könnun þar sem ekki
næðist í menn á spítölum gæti því ofmetið
meðaltekjur þjóðarinnar.
Sumar kannanir reyna að leiðrétta þennan
mismun út frá fyrri reynslu, en það gefst mis-
jafnlega. Það skiptir þá miklu að könnunin
hefur tapað aðalsmerki sínu, hún er ekki leng-
ur eingöngu byggð á hreinu handahófsúrtaki.
Það er oft hægt að leika sér með prósentur.
Vorið 1992 var sagt frá því að alvarlegum
umferðarslysum á börnum í Reykjavík hefði
fjölgað um rúm 40% á árinu 1991. Þessi mikla
hækkun vakti mikinn ugg með mönnum og
farið var að ræða um til hvaða aðgerða skyldi
grípa. Þegar málið var kannað nánar kom í
ljós að slysunum hafði fjölgað úr 27 í 38 eða
um ellefu. Árin 1989-90 voru slysin heldur
færri en að meðaltali, þannig að í raun var út-
koma ársins 1991 ekki ósvipuð meðaltali
næstu tíu árin þar á undan. Þegar tölumar eru
lágar munar mikið um hvern einstakan. 1
þessu dæini var hver einstaklingur tæp 4% af
slysafjölda ársins 1990.
Búningur talna getur oft skipt mestu um
það hvernig okkur verður við að heyra þær. Á
íslandi vakti það mikinn óhug þegar fyrst birt-
ust fréttir af því að einstaklingur hefði fundist
með eyðnismit. Jafnframt kentur það alltaf illa
við menn þegar nýjustu tölur berast urn fjölda
þeirra sem hefur greinst með sjúkdóminn.
Segjum að fjöldi þeirra sem smitast hafí sé nú
250. Það er vissulega skuggalega há tala. En
ef bent er á að innan við einn af hverjum
þúsund Islendingum hafi smitast gæti það
róað ýmsa. Smit hefur einkum verið tengt
ákveðnum áhættuhópum, þannig að innan
þeirra hefur hlutfall smitaðra verið mun hærra,
en um leið mun lægra meðal hinna sem eru
utan hópanna. Til dæmis gæti einn af hverjum
fjórum fíkniefnasjúklingum verið smitaður.
Vandamálið kann að stækka eða minnka eltir
því hvernig frá því er sagt, jafnvel án þess að
sá sem segir frá ætli sér að villa unt fyrir
okkur. Þetta getum við aðeins varast með því
að vera vel á verði.
Glanstímarit og helgarblöð birta öðru
hvoru „kannanir" um það t.d. hver sé best
klædda konan hér á landi eða gáfaðasti Islend-
ingurinn. Þessar kannanir þykja gott lesefni og
stundum er vitnað í þær sem skýrslur urn það
að þessi eða hinn sé afskaplega gáfaður, eða
beri af öðrum í klæðaburði. Einhver kynni að
hugsa með sér að hann þekkti ekki alla
Islendinga og gæti þess vegna ekki dæmt um
hver væri gáfaðastur, hvað þá að hann vissi
hvernig allar konur væru klæddar. En þessar
„kannanir" eru ekki gerðar með sama móti og
venjulegar skoðanakannanir heldur eru valdar
dómnefndir sem í sitja örfáir einstaklingar,
oftast valdir úr kunningjahópi blaðamanna.
Þeir velja svo aftur einhverja sem þeir þekkja
sent best klæddan eða jalnvel verst klæddan.
Menn geta aldrei valið úr öðrum en þeir
þekkja, þannig að annað hvort velja menn úr
VÍSBENDING
29