Frjáls verslun - 01.12.1940, Blaðsíða 21

»Yíirfroðslur« samvirmunnar
I síðasta hefti af heimilsblaði Kaupfélags
Reykjavíkur og nágrennis er grein eftir Jónas
Þorbergsson fyrv. ritstj. Tímans og er hún
skrifuð í líkum anda og þær samvinnulofgerðar-
rollur, sem það blað flytur tíðast.
Greinarhöf. telur að í samvinnustefnunni fel-
ist læknisdómur fyrir allt heimsins böl. Hann
segir, að samvinnumenn hafi komið. auga á
kjarna hinnar „stórfeldu meinsemdar mann-
kynsins og hafizt handa um hin réttu skipu-
lagsúrræði“. Þessi stefna er skv. hans áliti
„gædd kjarna fyllstu úrlausnarráða á ágrein-
ingi þjóða á milli og sérhverjum skipulags-
vanda“. Þetta tyrfna fimbulfamb er svo
sem eins og formáli fyrir öðru efni blaðsins,
en það er kökuuppskriftir, kvikmyndafréttir og
myndir af húsgögnum og er allt það efni ólíkt
merkilegra en formálinn.
Þessi stefna, sem greinarhöf. lýsir hefir
lengi undanfarið ráðið mestu um íslenzka verzl-
un. Hlutverki hennar er þannig lýst, að hún
vilji ekki „yfirtroðslur samkeppninnar, heldur
sannvirði og réttlát viðskipti".
Eins og kunnugt er, voru kaupfélögin herfi-
lega stödd fjárhagslega áður en innflutnings-
höftin voru sett og setning þeirra var einmitt
fyrst og fremst bjargráðaatriði fyrir kaiupfé-
lögin. í framkvæmdinni varð það svo, að verzl-
uninni varð sem mest beint til kaupfélaganna.
Þau voru raunar ekki við því búin að taka alla
verzlun landsmanna að sér og þess vegna var
ekki unnt að ganga alveg fram hjá hinni frjálsu
verzlunarstétt. Ýmsar greinar þeirrar verzlun-
ar, sem kaupfélögin áttu óhægast með að nota
sér, voru gerðar að ríkiseinokunum. Þannig
var samvinna milli ríkis og kaupfélaga um að
eyðileggja hina ungu verzlunarstétt landsins.
FRJÁLS VERZLUN
Þessar ,,yfirtroðslur“ eru eitt ófarsælasta tákn
tímanna í þjóðlífi landsins. 1 Reykjavík hafði
aldrei þrifist kaupfélag en eftir að hin breytta
aðstaða komst á í gjaldeyrismálunum, þá óx
brátt og dafnaði kaupfélag það, sem nú viðr-
ar enn á ný samvinnumærð hins fyrverandi
Tímaritstjóra.
Ekki hafa þessar yfirti’oðslur samvinnunnar
tryggt sannvirði og réttlát viðskipti fram yfir
það sem áður var. En með góðri auglýsinga-
starfsemi er hægt að komast langt og mörgum
hefir verið talin trú um að hin og þessi kaup-
félög hafi ,haldið vöruverðinu niðri' eða „hindr •
að okur kaupmannanna". Ef til vill hafa þess-
ar stofnanir fengið tækifæri til þess vegna
hinnar sérstöku gjaldeyris- og innflutningsað-
stöðu sinnar á liðnum árum, að flytja til lands-
ins vöru, sem var hægt að selja ódýrt og þá
var auðvitað hentugt fyrir pólitíska skrumara
að nota slíka heppni í auglýsingaskyni með-
fram. En hinu er algerlega neitað, að kaup-
félögin hafi unnið nokkuð það í íslenzkri verzlu-
un, sem hin frjálsa verzlunarstétt gat ekki gert
á betri og þjóðnýtari hátt.
Jónas Þorbergsson tallar um, að það muni
síðar „bjarma af dögun samvinnuríkisins á
jörðunni". Þetta litli samvinnuríki, sem óx upp
í íslenzkri verzlun spáir engu góðu.
Það, sem fæst með ,,yfirtroðslum“, getur al-
drei orðið til að skapa „sannvirði og réttlæti".
Stefna hinnar frjálsu verzlunarstéttar er að
sporna við yfirtroðslum kaupfélaga og ríkis-
einokana. Þegar verzlunin er frjáls, vegnar
neytendunum bezt. Einokanir eða samtök önn-
ur, sem sækjast eftir sérréttindaaðstöðu, eru
ætíð í andstöðu við hagsmuni neytendanna.
xx.
19