Frjáls verslun - 01.05.1949, Síða 18

húsum utan og innan, vefnaðarvörubúðum, af kaup-
mönnunum sjálfum og jafnvel einhverju skylduliði
þeirra, t. d. konum þeirra, og loks af kaupförum þeim,
sem um áratugi eða jafnvel lengur sigldu til sömu
staða.
Myndir af gömlum verzlunarstöðum eru víða til,
t. d. er til ljósmynd af „krambúð“ konungsverzlunar-
innar í Stykkishólmi, sem var rifin 1876, en það var
í þeirri búð, sem Magnús sýslumaður Ketilsson gerði
upptækt ormakornið forðum og lét hvolfa því niður
fyrir bakkana, en fólkið fyllti jafnóðum í poka sína
og lagði sér til 'munns í harðæri og hungri. — Marg-
ar slíkar myndir eru 1 íka til úr kaupstööum Norður-
lands, frá Blönduósi, Sauðárkróki, Akurevri og Húsa-
vík. og þyrfti að bjarga þeim áður en þær glatast.
Til eru myndir af flestum íslenzkum kaupmönnum
frá því frjáls verzlun hófst 1787, ýmist olíumyndir
eða ljósmyndir, og ættu þær hvergi heima nema í
verzlunarminjasafninu. Nú eru margar þessara mynda
komnar í mannamyndadeild Þjóðminjasafnsins og þvi
hægur hjá, að fá eftirmyndir af þeim. — Það eru ekki
nema tveir eða þrír áratugir síðan ég hafði með hönd-
um olíumálverk af einum helzta öndvegismanni
frjálsra kaupmanna á íslandi, Ólafi Thorlacius kaupm.
á Bíldudal, og fór hún í Þjóðminjasafnið fyrir 50 kr..
en þar hefur hún geymst vel, og það er aðalatriðið.
Það þyrfti að mála eftir þessari mynd (copy) og hafa
hana á fallegum stað í minjasafninu, ásamt myndum
af fleiri frumherjum stéttarinnar, svo sem Bjarna
riddara Sívertsen í Hafnarfirði o. fl. — í sambandi
við rit það um fyrstu ár frjálsrar verzlunar á Islandi,
sem ég hef unnið að í nokkur ár, hef ég kynnt mér
hvar myndir af kaupmönnum eru til, og býst ég við
að gera gangskör að því að ná þeim saman í því
tilefni þegar til kemur, en þetta rit ætti ekki að koma
út síðar en á 100 ára afmæli verzlunarfrelsisins ár-
ið 1954.
Loks væri það vel viðeigandi að í safninu væru
myndir af gömlum kaupförum, og mætti þar nefna
gamla Ólafsvíkur-Svaninn, sem sigldi til Ólafsvíkur
á hverju vori í 120 ár og hlekktist aldrei á þangað til
hann strandaði þar og „bar þar beinin“ haustið 1893.
— Til mun vera mynd af þessu skipi í Danmörku,
og mætti eflaust fá hana hingað, en í minni eigu er
svanur úr kopar, veðurviti, sem settur var í framsiglu
gamla Svans, honum til heiðurs, í tilefni af því, að
hann hafði þá siglt á hverju ári til Ólafsvíkur í heila
öld, án þess að hlekkjast á eða missa mann, enda var
hann kallaður „happaskipið hans Clausens gamla.“
Myntsafn.
Sérstök deild í safninu yrði myntsafnið að vera. —
Þar yrði safnað öllum gjaldeyri og myntum, scm
gjaldgengar hafa verið hér á landi fyrr og síðar, og
kemur þar margt til greina. — Fyrst yrði þá ómynt-
að silfur frá fornöld, sem vegið var í mörkum og
fundizt hefur í fornmannahaugum. Þá væri þar mið-
aldagjaldeyrir, sem mest var þýzkur og hollenzkur,
t. d. hinir svokölluðu Jóakimsdalir, bræðradalir og
hollensk gyllini o. s. frv. En af þessum gjaldevri er
nú sama og ekkert til hér á landi. Danir sáu um það,
bæði danskir kaujimenn og valdsmenn. Þeir rökuðu
öllu silfri til sín héðan af landi, um aldaraðir, —
og því er hægt að fá þessar myntir úti í Danmíirku.
— Svo er danski gjaldeyririnn, sem var hér á sveimi
tvær síðustu aldirnar, spesíurnar, dalirnir og skild-
inp;arnir. Hann er vitanlega sjálfsagður þarna. —
Loks er gullið enska og danska, — hið svokallaða
sauðagull, sem kom inn í landið með skozkum fjár-
kaupmönnum á síðustu áratugum 19. aldar. Það voru
tvær tegundir af ensku gulli, heil pund og hálf, og
danskir gullpeningar, 50, 20 og 10 króna, en auk
þess einstaka sinnum 5 króna gullpeningar sænskir.
— Ekki má heldur gleyma prívatmyntinni, sem ein-
staka kaupmenn létu slá og settu í umferð og aðeins
var svarað vörum út á, t. d. peningunum, sem Pétur
Thorsteinsson á Bíldudal gaf út og kölluð var Arnar-
fjarðarmyntin, og svo eitthvað af vörumerkjum, sem
Eyrarbakkaverzlun mun hafa gefið út og máske fleiri,
sem mér er ókunnugt um. (Sjá grein Sigurgeirs Sig-
urjónssonar hrl. hér í heftinu. — Ritstj.).
Þá eiga bankaseðlar allir, sem gefnir hafa verið
út á íslandi, frá því Landsbankinn var stofnaður 1885,
að vera þarna, sem og íslenzkir seðlar, sem danska
stjórnin gaf út í Kaupmannahöfn, en það kom nú
reyndar ekki nema einu sinni fyrir. Það var þegar
Þióðbanki Dana hrundi í lok Napóleonsstyrjaldanna
1814 og allir seðlar urðu verðlausir, að danska stjórn-
in sýndi íslendingum þann heiður og hugulsemi, að
gefa út nokkra eins ríkisdals-seðla, sem öðru megin
voru áletraðir íslenzku máli, en framhliðin var auð-
vitað á dönsku. Af þessum góða gjaldeyri var þó
sáralítið sett í umferð hér á landi, og eru þessir seðl-
ar nú aðeins í höndum örfárra myntsafnara. Fvrstu
seðlarnir, sem Landsbankinn gaf út, voru aðeins y2
milljón að upphæð, og mun vera mögulegt að fá þá
enn, sem og fyrstu seðlana, sem íslandsbanki gaí út.
auk peningaseðla, sem gefnir hafa verið út síðustu
áratugina.
Bólcasafn.
I sambandi við minjasafnið væri tilvalið, að sér-
stöku bókasafni væri komið upp, þar sem væru allar
bækur, smáar og stórar, sem ritaðar hafa verið um
íslenzka verzlun, fyrr og síðar, sem til næðist, á öll-
um tungumálum. Þetta er afar nauðsynlegt fyriv þá.
sem vilja gera sögulegar rannsóknir á þessu sviði. —
Nýlega var ég að kynna mér ýmislegt viðvíkjaridi
Framh. á bls. 71.
(i2
FRJÁLS VERZLUN