Frjáls verslun - 01.02.1960, Blaðsíða 21

Jónas H. Haralz, ráSuneytísstjóri:
An stefnubreytinga7~:
Greiðsluþrof og óðaverðbólga innanlands
Hinn 1. des. sl. flutti Jnnas Haralz ráðuneytisstjóri útvarps-
ræðu á vegum Stúdentaráðs Háskólans, sem fjallaði um ástand
og horfur í efnahagsmálum þjóðarinnar. Ræða þessi vakti mjög
mikla athygli og er uú sérstök ástæða til að kynna sér hana á
ný með tilliti til efnahagsráðstafana ríkisstjórnarinnar. Frjáls
Verzlun fékk leyfi höfundar til að birta ræðuna.
í dag minnumst við þess merka áfanga í sjálf-
stæðisbaráttu okkar, sem náð var fyrir 41 ári. Það
er eðlilegt, að við skoðum þá baráttu og þann
áfanga fyrst og fremst í ljósi eigin sögu okkar,
íhugum þau rök, sem endurheimt sjálfstæðisins
frá öndverðu hafði byggzt á og minnumst þeirra
forustumanna, sem leiddu málstað okkar til sigurs.
En hversu hollt sem það er að rifja upp þann þátt
málsins, er okkur einnig hollt að rifja það upp, að
sjálfstæðisbarátta okkar byggist ekki aðeins á rök-
um sögu sjálfra okkar heldur jafnframt og ekki
síður á í'ökunt alþjóðlegrar þróunar. Ég kann ekki
að nefna tölu þeirra þjóðlanda, sem brotizt liafa
úr viðjum gamalla heimsvelda og nýlenduvelda
frá því að Bandaríki Norður-Ameríku hófu frelsis-
stríð sitt árið 177G, en þau eru orðin býsna mörg.
Þau voru ekki fá, sem bættust í hópinn einmitt í
lok fyrri heimsstyrjaldar á árunum 1918 og 1919.
Enn bættust mörg við í lok síðari heimsstyrjaldar-
innar, um sama leyti og íslendingar endurreistu
lýðveldið, og nú má segja að loks hilli undir loka-
þátt þessarar þróunar með skiptingu hinna gömlu
nýlenduvelda Afríku í ný þjóðríki. Sjálfstæðisbar-
átta íslendinga og þeir áfangar, sem í henni hafa
náðst, eiga sér hliðstæður um heim allan, og saga
þeirrar baráttu og minningin um forustumenn henn-
ar á ekki að verða okkur síður kær, þótt á hana
sé litið í ljósi mannkynssögunnar og að við skiljum
liversu örlög okkar litla lands eru nátengd örlög-
um þeirrar stóru veraldar, sem umhverfis okkur er.
Einsdæmi íslendinga
En um eitt er þó stofnun sjálf.stæðs ríkis á ís-
landi einsdæmi. Engin þjóð jafnfámenn hefur gert
tilraun til að byggja sjálfstætt ríki, og það í stóru
landi og erfiðu til byggðar, snauðu af flestum nátt-
úruauðæfum. Var ekki von, að erlendir menn frá
grónum þjóðríkjum væru vantrúaðir á slíkt ævin-
týri, og að sú vantrú hvarflaði jafnvel að íslend-
ingum sjálfum. Þannig er bygging sjálfstæðs ríkis
á íslandi í senn hliðstæða og endurtekning þess,
sem skeð hefur og er að ske um víða veröld, og
jafnframt einstæður atburður. A sama hátt speglar
þjóðfélag okkar allar hræringar hins stóra heims
í kringum okkur, í umhverfi, sem á hvergi sinn
líka. Var það ekki einmitt þetta sem fólst í hinni
sterku þjóðerniskennd og ættjarðarást aldamóta-
kynslóðarinnar? Var það ekki einmitt þetta, sem
fólst í þeirri tilfinningu þeirrar kvnslóðar, sem okk-
ur yngri kynslóðum stundum finnst dálítið barna-
leg, að það að vera íslendingur væri eitthvað alveg
sérstakt og sérstaklega merkilegt; og verður fsland
nútímans, vandamál þess og viðhorf skilið með
nokkrum öðrum hætti en að hafa sífellt í huga
þetta, sem er svo augljóst að það er stundum erfitt
að festa á því sýn, að hér er verið að gera tilraun
til að byggja minnsta ríki heimsins, stjórna fá-
mennasta þjóðfélagi veraldar.
Frjálst lýðræðisríki
Sú tilraun væri ekki athyglisverð, ef stjórna ætti
þessu þjóðfélagi með einræði og hervaldi. Af slíku
hefur heimurinn séð nóg. En tilraunin til að byggja
sjálfstætt ríki á íslandi er jafnframt tilraun til að
byggja frjálst lýðræðisríki. Samhliða þeirri þróun,
er færði okkur vald yfir okkar eigin málum úr
höndum erlendrar þjóðar, hefur einnig orðið sú
þróun innanlands, senr fært hefur valdið frá fá-
mennum hóp til þjóðarinnar allrar. Kosningarrétt-
ur varð almennur og stjórnmálasamtök, stéttasam-
tök og önnur félagasamtök uxu smátt og smátt, og
náðu áhrifum á stjórn þeirra mála, er áður voru
eingöngu í höndum lítils hóps embættismanna og
atvinnurekenda. Tilraunin til að byggja sjálfstætt
ríki á fslandi er því tilraun til sjálfstjórnar í víð-
tækasta skilningi. Við skulum gera okkur ljóst, að
það er ekki lítið, sem hér hefur verið færzt í fang.
FR.TÁLS VERZLUN
21