Frjáls verslun - 01.02.1960, Blaðsíða 22

Slík sjálfstjórn er erfiðasta verkefni, sem nokkurt
þjóðfélag getur sett sér og fáum hefur tckizt að
leysa. Af þessari ástæðu skiptir það ekki aðeins
máli fyrir okkur Islendinga, hvernig tekst til um
þá tilraun, sem hér er verið að gera undir svo sér-
kennilegum og óvenjulegum kringumstæðum. Það
hlýtur að skipta máli fyrir mannkynið allt, hvernig
fer um tilraun þjóðar til að stjórna sér sjálfri í frelsi,
og það ekki síður þó að sú þjóð sé fámennasta þjóð
veraldar.
Hvað er þá orðið okkar starf?
Hvað er þá orðið okkar starf síðan við fengum
heimastjórn 190.5, síðan við endurheimtum sjálf-
stæðið 1918 og síðan við endurreistum lýðveldið
1944? Hvernig hefur tilraunin tekizt fram að þessu
og hvað er útlitið framundan? Engmn fær dulizt,
að árangurinn er á margan hátt glæsilegur. Fram-
farir í verklegum efnum hafa orðið næsta ótrúlegar,
almenn velmegun hefur aukizt svo mjög, að hún er
á borð við það, sem bezt gerist í heiminum. Mennt-
un og heilsugæzla eru að mörgu til fyrirmyndar
og menning ])jóðarinnar að ýmsu leyti með glæsi-
brag. Þrátt fyrir þetta held ég, að ekki sé hægt um
það að villast, að einmitt í stjórn þeirra mála,
sem vandasömust eru, og þar sem jafnframt ríður
mest á, hvernig fer um tilraunina að byggja sjálf-
stætt og frjálst þjóðfélag á íslandi, hafi árangur-
inn orðið miklu síðri en skyldi. Ég á hér fvrst og
fremst við stjórn efnahagsmálanna. Ég held meira
að segja, að lítill vafi leiki á, að ef svo heldur áfram
um þau mál, sem verið hefur hingað til, þá hljóti
tilraunin að mistakast. Þetta er mikið sagt, en það
er mælt af fullri alvöru á hátíðlegri stundu. Eg fæ
ekki betur séð, en að svo framarlcga sem ekki verð-
ur gagnger breyting á stjórn efnahagsmálanna í
náinni framtíð, blasi ekki annað við en greiðslu-
þrot út á við og upplausn inn á við.
Alvarlegar framtíðarhorfur
Framtíðarhorfurnar eru enn alvarlegri vegna
þess, að mistökin í efnahagsmálunum stafa ekki af
þekkingarskorti þeirra manna, sem mest hafa um
þau fjallað, eins og margir virðast halda, heldur
eiga þau sér djúpar rætur í íslenzku þjóðfélagi.
Breytingar á þessum málum geta því ekki fengizt
með neinum yfirborðs lagfæringum, og alls ekki með
notkun neinna töframeðala. Lækning getur aðeins
fengizt með djúptækum breytingum á flestum svið-
um þjóðlífsins, breytingum, sem að sjálfsögðu ekki
geta skeð á skömmum tíma. Fvrst skrefið til lækn-
ingar er að leiðtogar okkar á ölhim sviðum þjóð-
lífsins horfist æðrulaust í augu við vandamálin, að
þeir sannfærist um, að hér er um ckkert minna að
tefla en það, hvort okkur tekst að byggja þetta
land sem sjálfstæð og frjáls þjóð, og að í saman-
burði við það, skipta aðrir hlutir litlu máli. Ef
þeir vísa leiðina, er varla hætta á öðru en íslenzka
þjóðin fylgi á eftir.
Efnahagsmálin í 15 ár
Við skulum athuga nánar gang efnahagsmálanna
á 15 ára æviferli íslenzka lýðveldisins. Á öllu
þessu tímabili hefur íslenzka þjóðin sífellt verið að
reyna að eyða meiru en hún hefur aflað. 1 þessu
efni liafa einstaklingar, stéttasamtök, hvers konar
félagssamtök önnur, bæjarfélög og ríki öll lagzt á
eitt. Þessi viðleitni er í sjálfu sér bein afleiðing
lýðræðisins. Það er ekki nema eðlilegt, að menn
reyni að nota það vald, sem almennur kosningar-
réttur fær þeim í hendur til þess að auka hlutdeild
sína í tekjum þjóðarbúsins. Það er heldur ekki
nema eðlilegt, að stjórnmálaflokkar og stjórnmála-
menn verði tæki í þeirri viðleitni. Næsta skrefið er
svo það, að vald ríkisins til að lcggja á skatta og
inna af hendi greiðslur er notað til að hafa víðtæk
áhrif á dreifingu og notkun þjóðarteknanna, að þær
stofnanir þjóðfélagsins, sem mestu ráða um stjórn
efnahagsmálanna, eins og t. d. bankarnir, eru sett
undir eftirlit og jafnvel bcina stjórn ríkisvaldsins
sjálfs, og að víðtæk opinber afskipti eru hafin af
atvinnufyrirtækjunum, iafnvel þótt ekki komi til
beinnar þjóðnýtingar. Eg efast ekki um, að eins
og oft hefur verið bent á, feli síaukin ríkisafskipti
af atvinnulífinu í sér hættu fyrir lýðræðið. Hitt er
þó jafnvíst, að þau eru skilgetið afkvæmi þess. A
sama hátt hljóta í frjálsu þjóðfélagi að mvndast
stéttasamtök og margs konar önnur félagsleg sam-
tök, sem vinna að því að ná meiru af þjóðartekj-
unum í hlut meðlima sinna eða verja hlut þeirra
fyrir öðrum samtökum, og það er heldur ekki nema
eðlilegt að til forustu þeirra samtaka veliist einmitt
þeir menn, sem mestum árangri teljast ná í þessum
efnum.
Skjntina þicðarteknanna
Þannig leggjast allir á eitt. að ná sem mestum
hluta af þjóðartekiunum til sín eða sinnar ráðstöf-
unar. En þetta, sem allir leggjast á, þióðarfram-
leiðslan siálf, hún tekur ekki neinum stökkbreyt-
ingum. TTún vex eftir lögmálum, sem eru bessu
óháð. Þann vöxt má örva með skvnsamlegri stiórn
efnahagsmálanna. og torvelda með óskvnsamlegum
aðgerðum. En óskir almennings og kröfur stiórn-
máJamanna o.g stéttale'ðtoga ráða bar b’tlu um. Það
er me’ra að segia ekki svo lítil hætta á, að siálfur
handaganeurinn um skiptingn bióðnrteknanna verð'
e’nmitt t'I be«< nð draga iir vexti framle'ðs]unnar.
Þar sem ekki hefur komið til rie'n ákveðm stiórn
efnahagsmálanna, er gæti haldið viðleitninni til
22
FRJALS VERZLUN