Frjáls verslun - 01.02.1979, Síða 34

selur vörur — t.d. sjónvarpstæki.
Fyrirtækiö fær t.d. 100 sjónvarps-
tæki í sendingu og selur. Litið er
svo á, aö fyrirtækið fjármagni
kaupin með eigin fé. Gerum jafn-
framt ráð fyrir því aó fyrirtækið selji
sendinguna að fullu áður en það
kaupir næstu sendingu. Verðlag
hefur verið stöðugt um hríð, en nú
hækka sjónvörp um 25%, þegar
lokið er sölu síðustu sendingar og
þanta á þá næstu. Hvað skal taka
til bragðs? Of seint er að leggja á
síðustu sendingu til þess að eiga
fyrir næstu. Eigi að halda óbreytt-
um rekstri, er Ijóst að um tvennt er
að velja — eigendur geta bætt við
úr eigin vasa til þess að viöhalda
skertri eign sinni í rekstrinum eða
tekið lán.
Setjum nú svo að verðhækkunin
verði ekki einstök í sinni röð, held-
ur sé fyrsta merki síendurtekinna
verðhækkana — verðbólga.
Vænta mætti þess að óreyndu, að
stjórnendur áttuðu sig smám
saman að nýr kostnaðarliður er
samfara þessari þróun — kostn-
aðarliður, sem hægt er að bregð-
ast við, aðlagast á ýmsan hátt með
harla misjöfnum árangri. Sú virðist
hins vegar raunin að stjórnendur,
hvort sem er um fullkomna sam-
keppni að ræða eða ófullkomna,
átta sig ekki fyrr en verðbólgan
hefur skert eign þeirra verulega.
Segja má að stjórnendur séu
furðulengi haldnir óraunhæfri trú
á krónuna sem mælikvarða eignar
á tveim mismunandi tímapunktum.
Verðhækkun eða fjármögnun
verðbólgunnar.
Hverjar eru þá þær leiðir sem
fyrirtæki nota og geta notað til að
aðlagast þeim breyttu rekstrarskil-
yrðum sem verðbólgan hefur í för
með sér? Leggja ber áherzlu á að
áhrif verðbólgunnar koma mjög
misjafnlega við fyrirtæki eftir eðli
rekstrar. Nefna má sem dæmi
bjórgerð, sem þarf að geyma bjór
sinn í 4 mánuöi áður en hann er
söluhæfur, annars vegar bílasölu
eða rakarastofu hins vegar. En
snúum okkur þá aftur að leið-
unum.
Við gátum þess hér áðan, að ef
stjórnendur sjónvarpsfyrirtækis-
ins vissu hækkunina ekki fyrir, þá
væri einungis einn kostur miðað
við óbreytta starfsemi, að auka
fjárbindinguna í rekstrinum, þ.e.
taka lán, auka eigið fé eða hvort-
tveggja. í því tilviki að stjórnendur
fyrirtækisins gera sér grein fyrir
þróuninni — að verðbólgan sé
skollin á — geta þeir að öðru jöfnu
látið þann viðbótarkostnað sem
hlýzt af verðbólgunni ganga út í
verðið, a.m.k. að því marki sem
þeir gera sér grein fyrir þróun
verðbólgunnar í framtíðinni. Sé
raunveruleikinn skoöaður, þá
virðist þar ýmislegt sem kemur í
veg fyrir slíkt.
A. Verðlagsákvæði og verðstöðv-
un.
Það þarf víst varla að minna á
þetta atriði hér á landi, þar sem
einhvers konar verðstöðvun hefur
verið í gildi um árabil. Vert er þó að
minna á að greinargóðar og tím-
anlegar uþþlýsingar um rekstur,
hafa hin síðari ár komið fyrirtækj-
um aö gagni í viðskiptum sínum
við verðlagsyfirvöld.
B. Ónákvæmar og villandi upp-
lýsingar og upplýsingaskortur.
Verðbólgan hefur þau áhrif að
grunnupplýsingakerfi fyrirtækis-
ins — fjárhagsbókhaldið — gefur
sífellt ónákvæmari og jafnvel mjög
villandi upplýsingar. Skynsamleg
ákvarðanataka í rekstri fyrirtækja
byggir á réttum upplýsingum.
Menn leitast við að nýta upplýs-
ingakerfi, sem verðbólgan brýtur
smám saman niður. Mjög að-
gengilegt dæmi hins síðartalda er
erindi sem Gunnar J. Friðriksson
flutti á ráðstefnu viðskiptafræði-
nema og birtist í 19. hefti Hagmála.
I stuttu máli er þar sögð raunsönn
saga af iðnfyrirtæki og afkomu
þess á tímabilinu 1970-1976.
Samkvæmt reikningsskilum fyrir-
tækisins gekk rekstur fyrirtækisins
meó ágætum. Þegar hins vegar
árangur starfsins er metinn með
tilliti til verðlagsþróunar, kemur í
Ijós að kaupmáttur eiginfjárins, af-
rakstur sex ára starfs, hefur ein-
ungis aukizt um 6.7% eða 284.000
kr. á verðlagi ársins 1976 fyrir allt
tímabilið. Þetta er útkoma rekstrar,
sem talinn væri til fyrirmyndar,
væri einungis miðað við hin hefð-
bundnu reikningsskil. Fyrirtækið
sem hér um ræðir festi ekki fé í
fasteign. í grein Gunnars kemur
fram viðbótardæmi, þar sem gert
er ráð fyrir að fyrirtækið hefði átt
þá fasteign, er það starfaði í og
tekið lán á þeim kjörum sem þuð-
ust 1970. Sé gengið út frá þessari
forsendu verður afraksturinn
ekki 6.7% heldur 310%. Hafa ber
hinsvegar í huga, að með tilliti til
verðbólguhagnaðar af fasteign-
um, er tíð hinna ódýru lána liðin,
þar sem allir fjárfestingalánasjóðir
atvinnuveganna tengja nú útlán
sín vísitölu eða gengi erlends
gjaldmiðils. Hinsvegar ber að
benda á, að veróbótakostnaður
vegna lána er frádráttarbær.
Þörf uþplýsinga varðandi rekst-
urinn eykst til muna í verðbólgu
miðað við stöðugt verðlag. Þörf
veróur nýrrar tegundar upplýs-
inga, einkum vegna þeirra sí-
breytilegu aðstæöna er veröbólga
skapar. Verstu vandkvæðin eru að
stjórnandinn missir sjónar af arð-
seminni sem markmiði og mæli-
kvarða á árangur fyrirtækisins.
Arösemi, eins og kennslubækur
sýna hana útreiknaða, verður
meiningarlaus, þar sem að tölur
varðandi arðsemina, hagnaður,
lánsfé og eiginfé tapa gildi sínu.
Mestu skiptir að eiga fyrir næsta
víxli.
í þessu sambandi má benda á
að samtök atvinnuveganna gætu
gegnt þörfu hlutverki við almenna
upplýsingastarfsemi um þróun
einstakra kostnaöarliða og um
vísitölur. Nefna má einnig þann
möguleika að samtök atvinnuveg-
anna gengust fyrir t.d. í samvinnu
við endurskoðendafyrirtæki, að
gera tilraun með núvirt reiknings-
skil í sambandi við hefðbundin
reikningsskil.
C. Tilhneiging til að halda verði
stöðugu.
Geta má þess í sambandi við
verðhækkanir söluvara í verð-
bólgu, að á mörkuðum sem ekki
teljast búa við fullkomna sam-
keppni, er veruleg tilhneiging til að
halda verðlagi stööugu. Ótti fyrir-
tækja viö að hækka verð og sitja
eitt uppi meö hærra verð, letur
fyrirtækin þess að hækka og
82