Frjáls verslun - 01.02.1990, Blaðsíða 35

útgefenda um gott söluefni jukust og
menn reyndu að verða við kallinu. Kröf-
ur lesenda þróuðust einnig til sömu átt-
ar og smám saman fóru íslenskir frétta-
menn að fást við sakamál og misstig
manna á hinni hálu braut lífsins af meira
miskunnarleysi en áður hafði tíðkast.
Það gefur auga leið að það er erfitt
fyrir fréttamann að falla í forarpytt lág-
kúrunnar þegar skrifað er um veðurfar á
fjöllum eða fallþunga dilka. Aftur á móti
er ekki nema á færi hæfustu manna að
fjalla um viðkvæm sakamál þar sem
mannlegar tilfinningar eru vegnar og
metnar af köldu raunsæi. Og íslenskir
fréttamenn féllu sumir hveijir í pyttina.
Geirfinns- og Guðmundarmálin urðu
prófsteinn á íslenska blaðamenn, próf-
steinn sem aldrei hafði orðið á vegi
þeirra fyrr. Síðdegisblöðin réðu ferðinni
og aðrir miðlar fylgdu í humátt á eftir.
Þessi harmsaga nokkurra ungmenna á
villigötum varð smám saman að stór-
pólitísku máli svo hrikti í stoðum ís-
lenska stjómkerfisins. Um leið drógust
inn í umræðuna blásaklausir einstakling-
ar, m.a. fyrir tilverknað fjölmiðlanna og
elsta íslenska fréttamiðilsins, Gróu á
Leiti. Taugaveiklun greip um sig í röð-
um ákæruvaldsmanna og lögreglu og
öldufaldurinn reis hæst í ársbyrjun 1976
er íjórmenningamir voru hnepptir í
varðhald og ein stærstu mistök ís-
lenskrar réttarsögu urðu til.
Þetta mikla sakamál hlaut að verða
viðfangsefni blaða og ljósvakamiðla. Um
það hver þeirra hlutur varð í sjálfri fram-
vindu rannsóknarinnar geta menn enda-
laust deilt. Því verður þó ekki á móti
mælt að hafi einhver mistök átt sér stað
í réttarfarinu, eru þau mistök fyrst og
fremst á reikning þeirra manna sem þar
störfuðu. Undan því munu þeir aldrei
geta vikist.
íslenskir blaðamenn - að minnsta
kosti flestir - viðurkenna að í umfjöllun
um þetta dapurlega sakamál, voru gerð
fjölmörg mistök af þeirra hálfu. Þeir
brugðust hins vegar ekki meintum sak-
bomingum eða aðstandendum þeirra,
heldur bmtu fyrst og fremst gegn siðar-
eglum stéttarinnar um hlutlausa og ár-
eiðanlega upplýsingamiðlun af gangi
mála. En það er ætíð auðvelt að vera
vitur eftir á.
NÝSTÉTT BLAÐAMANNA
Lúðvík Geirsson formaður Blaða-
mannafélags íslands sagði í samtali við
Tilkoma Dagblaðsins árið 1975, er
síðar varð DV, breytti miklu í ís-
lenskri blaðamennsku.
Frjálsa verslun að í lok síðasta áratugar
hefðu orðið kynslóðaskipti í íslenskri
blaðamannastétt. Þá hefði komið fram á
sjónarsviðið fólk, sem vildi gera blaða-
mennsku að ævistarfi sínu, og þessi
hópur væri harðasti kjaminn í Blaða-
mannafélaginu núna.
„Upp á síðkastið hafa menn kvartað
undan ákveðinni og á stundum óréttlátri
framgöngu blaðamanna. Hér kveður í
sjálfu sér ekki við nýjan tón því menn
hafa alltaf kvartað undan ágengni blaða-
manna. Hitt er svo annað mál að þessi
stétt hagar störfum sínum með allt öðr-
um hætti en var fyrir 10-15 árum. Þá bar
meira á pólitísku skítkasti á fréttasíðum
blaðanna en nú hafa slSkir pennar fengið
rúm í lesendadálkum og ef til vill leiður-
um miðlanna."
Lúðvík sagði mestu breytinguna vera
fólgna í minnkandi tökum stjómmála-
manna á fjölmiðlum, einkum ríkisfjöl-
miðlunum. „Vitanlega kveinka stjóm-
málamenn sér undan fréttum eins og af
brennivínskaupum ráðherra. Menn
skulu ekki halda að slík mál séu fyrst að
koma upp núna. Brennivínskaup í stór-
um stíl á kostnað skattborgara hafa við-
gengist um áratugaskeið. Munurinn er
hins vegar sá að nú segja fjölmiðlar frá
slíkri ósvinnu. Því hafa sumir stjóm-
málamenn ekki vanist ennþá. Sam-
trygging þagnarinnar í íslenskri blaða-
mennsku er ekki lengur fyrir hendi.“
Lúðvík sagði að menn hefðu fyrir
löngu gert sér grein fyrir því að áræðn-
ari fréttamennska hlyti að bjóða ýmsum
hættum heim. Þess vegna hafi Blaða-
mannafélagið hert sínar siðareglur og
stigið það skref árið 1985 að gera þær
aðgengilegar almenningi. „Aður fyrr
voru siðareglumar okkar einkamál líkt
og nú er hjá læknum og lögfræðingum.
Blaðamenn vildu sýna ábyrgð og töldu
nauðsynlegt að fá fram umræðu um
þessi mál og að þeir þyrftu jafnframt að
birta úrskurði siðanefndar Blaðamanna-
félagsins þegar þeir misstigju sig. Þessi
opnun umræðunnar hefur tvímælalaust
haft siðbætandi áhrif á stéttina og bætt
aga og ábyrgð íslenskra blaðamanna,“
sagði Lúðvík ennfremur.
í gegnum tíðina hafa íslenskir blaða-
menn oft verið gagnrýndir fyrir að
byggja fréttir sínar á óstaðfestum heim-
ildum. Mál hafa verið höfðuð til að fá
blaðamenn til að gefa upp heimildar-
menn en fyrir rétti hefur sú afstaða
blaðamanna um heim allan verið virt að
þeim beri ekki að gefa upp slík nöfn.
Síðast reyndi á þetta í áfengiskaupamáli
Magnúsar Thoroddsen, fyrrum forseta
Hæstaréttar, og þar var viðkomandi
fréttamaður, Amar Páll Hauksson hjá
Ríkisútvarpinu, sýknaður af kröfu um að
gefa upp heimildir fyrir upphaflegu frétt-
inni.
Lúðvík Geirsson sagði blaðamenn
verða að meta gildi heimilda sinna mjög
vel þegar ekki mætti, af einhverjum
ástæðum, gefa þær upp. Vissulega
kæmi oft upp sú staða að menn reyndu
að misnota blaðamenn til að koma höggi
á andstæðinga sína en smám saman
lærðu blaðamenn að forðast slíkar gildr-
ur.
„Hér er hins vegar ekki aðeins við
blaðamenn að sakast því upplýsinga-
skylda stjómvalda er afar lítil hér á landi
og engin lög til um þá hluti. Slíkt ástand
kallar á það að meira beri á því að menn
vísi til óstaðfestra heimilda, jafnvel í
málum sem sjálfsagt er að upplýsa fyrir
almenningi. Tveir ráðherrar höfðuðu
t.d. mál á hendur blaðamönnum Þjóð-
viljans og DV fyrir skömmu þar sem átti
að dæma fréttir þeirra ómerkar þar sem
heinfilda var ekki getið. Þótt viðkom-
andi ráðhermm hafi ekki líkað „lekinn“
sem varð í þeirra ráðuneytum, var ekki
35