Alþýðublaðið - 30.12.1969, Blaðsíða 8

8 Alþýðu'blaðið 30. desember 1969
DR. GYLFI Þ. GÍSLASON, FORMAÐUR ALÞÝÐUFLOKKSINS:
VIÐÁRAMÚT
i.
Enn er aS líða eitt ár í ævi lít
illar þjóðar, í sögu mannkyns.
Á morgun hefst nýr áratugur.
Sá, sem er að líða, var viðburð-
aríkur, bæði hér og um víða
veröld. Hinn næsti verður það
eflaust einnig, þótt enginn geti
vitað, hvað hann muni bera I
skauti sínu. En mér er það efst
í hug á þessari stundu, að hann
megi færa öllum mönnum frið
á jörðu, að sem fyrst ljúki þeim
hörmungum, sem styrjaldir leiða
nú yfir milljónir manna á fleir-
um en einum stað í heiminum,
að réttlæti og mannúð öðlist
þann sess í huga og hjarta
mannkyns, að ekki verði fram-
ar reynt að útkljá deilu með
vopni, að fátækt og fáfræði víki
í vaxandi mæli fyrir hagsæld og
menntun, þannig að æ fleiri
mannsins barna verði aðnjót-
andi þeirrar hamingju, sem
vera á og verið gæti hlutskipti
allra þeirra, sem fæðast í þenn-
an heim. Okkur íslendingum
óska ég þess fyrst og fremst,
að á næsta áratug auðnist okk-
ur að vinna betur saman en áð
ur að því, að íslenzkt þjóðfé-
lag verði gott heimkynni far-
sæls fólks, þjóðar, sem vill hafa
frelsi og réttlæti, samhjálp og
sanna menningu að hornstein-
um þess húss, sem hún byggir.
Eg óska þess, að þjóðin megi
búa við vinnufrið og vaxandi
samvinnu stétta og flokka um
að verjast sérhverjum vanda,
sem að höndum ber, en efla
sókn að bættum hag og fegurri
menningu.
Ií.
Merkastur atburður liðins árs
er án efa samþykkt Alþingis
um aðild íslands að Fríverzlun-
arsamtökum Evrópu, EFTA. —
Fyrst um sinn mun áhrifa að-
ildarinnar, sem tekur gildi 1.
marz næst komandi. ekki gæta í
verulegum mæli. Ymsar verð-
breytingar munu þó eiga sér
stað vegna talsverðrar lækkun-
ar tolla á iðnaðarvörum frá
EFTA-ríkjum og enn meiri
lækkunav á hráefnum, sem ís-
lenzkur iðnaður notar, og alls
konar vélum, og hins, að söiu
skattur verður hækkaður til
þess að bæta ríkissjóði tekju-
missinn vegna tollalækkananna.
Tollalækkanirnar, sem gerðar
eru í sambandi við EFTA-að-
ildina, ásamt öðrum gjalda-
lækkunum sem gerðar eru sam
tímis, og sú söluskattshækkun,
sem nauðsynleg er vegna þeirra
munu þó ekki hafa áhrif til
breytingar á framfærslukostnaði,
hvorki til hækkunar né lækk-
unar. Alþingi samþykkti hins
vegar nokkru meiri hæirkun á
söluskatti en EFTA-aðildin
gerði nauðsynlega, þar eð rétt
var talið að auka útgjöld ríkis-
ins samkvæmt fjárlögum meira
en ráðgert hafði verið á síðast
liðnu sumri, en útgjaldaaukinn
gengur nær eingöngu til skóla-
mála, félagsmála og atvinnu-
mála. Vonandi þarf ekki að
hljótast af þessu aukinn fram-
færslukostnaður, þar eð niður-
greiðslur á kjöti og smjöri verða
auknar og fleiri ráðstafanir gerð
ar til þess að vinna gegn hækk-
un framfærslukostnaðar.
EFTA-aðildin mun ekki hafa
teljandi áhrif á íslenzkt efna-
hags- og viðskiptalíf fyrst um
sinn, þótt verð hækki að vísu
strax 1. marz á ýmsum útflutn-
ingsvörum íslendinga vegna
brottfalls tolla í EFTA-ríkjun-
um og nokkur ný markaðsskil-
yrði muni skapast vegna afnáms
hafta. En hér innanlands verð-
ur ekki nein skyndileg breyting
vegna þess, að íslendingar fengu
tíu ára aðlögunartíma samþykkt
an, tollvernd íslenzks iðnaðar
mun ekki breytast næstu fjögur
ár, og nokkurn tíma mun auð-
vitað taka að undirbúa hagnýt-
ingu þeirra markaðsmöguleika,
sem EFTA-aðild skapar útflutn
ingsatvinnuvegum þjóðarinnar.
Sá undirbúningur verður hins-
vegar að byrja strax. Að því
leyti mun því áhrifa af EFTA
aðíldinni þegar byrja að gæta.
En með samþykktinni um inn-
göngu í EFTA var mörkuð
stefna, merkileg og að mínu viti
heilladrjúg stefna, sem hafa
mun víðtæk áhrif á alla þróun
íslenzkra efnahagsmála um
langa tíð. Alþingi íslendinpg
hefur hafnað einangrunarstefnu
í atvinnu- og' viðskiptamálum.
Það hefur ákveðið, að þjóðin
skuli taka þátt í þess konar við
skiptasamvinnu þjóða í milli,
sem flest nálæg ríki hafa tekið
upp á síðari árum og telja hafa
orðið sér til mikilla hagsbóta.
Vegna smæðar íslenzkrar þjóð-
ar og margháttaðrar sérstöðu
er okkur ýmis vandi á hönd-
um í slíku sambandi. En
Alþingi hefur metið vænt-
anlegt hagræði meira en vand-
ann og var það án efa rétt
mat. Hér er í raun og veru um
meira að tefla en samanburð á
kosti og lesti. Hér er um það að
ræða, hvort íslendingar vilja
halda tengslum við þá ná-
granna sína, sem þeir hafa öld-
um saman átt nánast samband
við, hvort þeir , vi)ja búa hér í
þjóðfélagi, sem sé .í aðalatrið-
um ein:; og það þjóðfélag, sem
þeir byggja, — eða hvort við
eigum að einangrast og fara okk
ar eigin götur, sem liggja í aðra
átt en straumur tímans. Alþingi
revndist framsýnt og frjálslynt í
þessu stórmáli. Það kaus leiðina
sem liggur fram á við, en ekki
hina, sem haldið er eftir aftur
á bak. Það ákvað, að íslending-
ar skyldu taka sér sæti sem sjálf
stæð þjóð í félagsskap góðra við
skiptaþjóða, en ekki reyna að
sjá sér farborða bak við byrgða
g'lugga.
Það er ánægjulegt og íslend-
ingum til sóma, að ekki aðeins
allir stuðningsmenn stjórnar-
flokkanna á Alþingi skyldu
standa að þessari ákvörðun,
heldur ejnnig tveir þingmenn
hins nýja flokks, Samtaka frjáls
lyndra og' vinstri manna. Og það
var líka ánægjulegt, að ekki
einu sinni allir átta þingmenn
Alþýðubandalagsins skyldu
reynast aðildinni andvígir, held-
ur aðeins sjö. Getur það varla
verið tilviljun, að einn þingmað
ur Alþýðubandalagsins skuli
hafa verið fjarverandi, er at-
kvæðagreiðslan fór fram, því að
hann var sem betur fer við
beztu heilsu og kom í þingsal-
inn rétt á eftir. Það er honum
til sóma, að hann reyndist flokks
bræðrum sínum frjálslyndari og
framsýnni.
Afstaða Framsóknarflokksins
í þessu stórmáli hefur orðið
mörgum mikið undrunarefni.
Ekki mun ég hér deila á flokk-
inn fyrir hana. Ég læt þvert á
móti í ljós ánæg'ju yfir því, að
niðurstaðan skuli hafa orðið sú,
að flokkurinn sat hjá við endan
lega afgreiðslu málsins, þótt vit-
að væri að innan hans var mikil
andstaða gegn málinu.Ég tel það
íslandi til gagns og sóma út á
við, hve mótatkvæði reyndust
fá á Alþingi, og þykist þess full
viss, að það muni styrkja að-
stöðu Islendinga innan samtak-
anna og í samskiptum þeirra við
aðrar þjóðir. Hér íangar mig að
eins til þess að benda á, að sá
djúpstæði skoðanaágreiningur,
sem um málið mun hafa orðið í
Framsóknarflokknum, er mjög
athyglisverður, ekki fyrst og
fremst vegna þess, að um skoð-
anaágreining var að ræða, held-
ur ekki síður vegna hins, að
hann virðist vera milli tveggja
kynslóða í flokknum. Fylgis-
menn EFTA-aðildar virðast
fyrst og fremst vera .yngri kyn-
slóðin í flokknum, menn, sem
gengið hafa menritaveginn og
gert hafa sér far um að fylgj-
ast með tímanum og skilið rós
þjóðfélagsmála í heiminum.
Andstæðingar málsins virðast
hins vegar vera eldri foringjar
hans og fulltrúar sveitanna,
menn, sem mótuðu sér skoðun
sína á þjóðmálum fyrir 30—40
áx-um og hafa í raun og veru
dagað uppi í hugsunarhætti
þeirx-a ára. Þeir skilja ekki breyt
ingu tímanna, breytingu heims-
ins. Mér liggur stundum við að
halda, að þeir vilji ekki skilja
hana. Hér er ekki um að kenna
skorti á greind, þekkingu né
revnslu. Hér er um að ræða Tast
heldni við gömul sjónarmið, mót
uð við aðstæður, sem eru horfn
ar, hér er á ferðinni varfærni,
og hik, sem einhvern tíma get-
ur hafa verið hyggilegt, en
mundi nú verða fjötur á fram-
förum og er því afturhaldssemi.
Ekki' veit ég, hvort sjónax'miðið
hefði orðið ofan á í þingflokki
Framsóknarflokksins, ef at-
kvæði hefðu mátt ráða, fylgi við
aðiid að EFTA eða andstaða
gegn henni, og skal ég engum
getum að því leiða. En frá sjón-
armiði flokksins var það eflaust
hyg'gilegast, sem gert var, að
sameinast um frávísunartillögu
og sitja síðan hjá. Frá sjónar-
miði okkar, sem borið höfum
ábyrgð á undii'búningi málsins
og munum hafa framkvæmd
þess með höndum, hefði auðvit
að verið æskilegra, að næst
stæi'sti flokkur þjóðarinnar
hefði fylgt málinu. En hitt var
næstæskiiegast, að enginn þing-
manna hans greiddi atkvæði
g'eg'n aðildinni. Þeir, sem að því
unnu, gerðu vel.
III.
Á árinu, sem er að líða, átti
ríkisstjórn Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks tíu ára starfs
afmæli. í íslenzki'i stjói'nmála-
sögu hafa engir flokkar starfað
jafnlengi saman samfleytt. Hér
er auðvitað ekki um tilviljun að
ræða. I stjórnmálum getur til-
viljun skipt máli og jafnvel haft
úrslitaáhrif á örlag'astundum.
En hið langa og góða samstarf
Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks á sér enga slíka skýr-
ing'u. Grundvöllur þess er sá,
að þeir hafa reynzt líta líkust-
um augum íslenzkra stjórn-
málaflokka á það, hverri stefnu
skuli fylgja í atvinnumálum, við
skiptamálum, félagsmálum,
menningarmálum og utanríkis-
málum. I þrjátíú ár eða á ár-
unum 1927 til 1958 vai' Fram-
sóknarflokkurinn áhrifamestur
íslenzkra stjórnmálaflokka^ —
ekki vegna þess, að hann. hefði
mest kjörfylgi, heldur vegna
hins, að ranglát kjördæmaskip-
un færði honum úrslitaáhrif á
Alþingi. Það var fyrst og fremst
verk Framsóknarflokksins, að á
þessum árum var fylgt hafta-
steínu í einu eða öði'u formi á
ílestum sviðum atvinnu- og við-
skiptalífs, beitt var innflutnings
og gjaldeyrishöftum, fjárfesting
ai'eftirliti, verðlagseftirliti,
verndartollastefnu, skaðlegri
styrktar- og verndarstefnu fylgt
1 málefnum landbúnaðarins,
röngu gengi haldið uppi árum
saman með útflutningsbótum
og innflutningsgjöldum. Þess-
ari stefnu eða ýmsum þátt-
um hennar var víða um lönd
fylgt á kreppuárunum um og eft
ir 1930 til þess að vinna gegn
þeim vanda, sem þá var við að
etja, ekki sízt af jafnaðarmönn
um. En Framsóknarílokkurinn
fylgdi henni ekki aðeins á
kreppuárunum, heldur hefur
trúað á hana alla tíð síðan, einn
ig löngu eftir að aðstæður all-
ar eru orðnar gerbreyttar og
jafnaðarmannaflokkar hafa fyr-
ir löngu tekið upp nýjar starfs-
aðferðir og aðhyllast ný sjónar-
mið í samræmi við breyttar að-
stæður. Fyrst og fremst vegna
áhrifa Framsóknarflokksins á ís
lenzk stjórnmál fyrstu fimmtán
árin eftir lok síðari heimsstyrj-
aldarinnar urðu íslendingar
meira en áratug' á eftir ná-
grannaþjóðum sínum í Vestur-
Evrópu með þær breytingar í
efnahagsmálum sínum. sem þær
framkvæmdu flestar hverjar og
næstum allar á eina lund. Þær
tóku yfirleitt upp þá stefnu í
efnahagsmálum, sem oftast er
köiluð frjálslynd stefna. Bein
höft á framkvæmdum og við-
skiptum eru afnumin og vernd-
artollar lækkaðir eða íelldir
niður, samþjóðleg' samvinna ^
verkaskipting milli þjóða er
aukin. .Tafnframt er aukin á-
herzla lögð á stefnuna á pen-
ingamálum og fjármálum ríkis-
ins til þess að halda þjóðarbú-
skapnum í jafnvægi og stuðzt
við almenna áætlunargerð, jafn
framt því sem áherzla er lögð á
ráðstafanir í félagsmálum og
menntamálum til tekjujöfnunar
og aukins réttlætis í þjóðfélags-
málum.
Alþýðuflokkurinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn voru einu
flokkarnir, sem hér gátu sam-
einazt um slíka stefnu. Fram-
sóknarflokkurinn hefði ekki
1959 viliað taka þátt í ríkis-
stjórn, sem hefði æ.tlað að íylgja
slíki'i stefnu,. enda hefui' hann
gagnrýnt hana allar götur síð-
an. Mér býður h'\ s vegar í grun
að innan Framsóknarflokksins
séu í raun og veru mjög skiptar
skoðanir um þessi atriði og að
hér sé á ferðinni sams konar
skoðanaágreiningur og um aðild
ina að EFTA. Mér þykir ekki
ósennilegt, að það séu fyrst og
fremst eldri foringjar flokksins
og bændafulltrúar hans, sem
ráði því, að enn fylgir flokkur-
inn þrjátíu til fjörutíu ára gam-
alli kreppustefnu sinni. Á riinn
böginn þykir mér líklegt, að ein
mitt sömu mennirnir og gerðú
■sér Ijósarí nauðsyn þess, að ís-
land tengdist EFTA geri sér
einnig Ijóst, að þessi.. - gamla
stef'na Ffamsóknarflokksins