Helgarpósturinn - 20.10.1994, Síða 10

10
MORGUNPÓSTURINN FRÉTTIR
FIMMTUDAGUR 20. OKTÓBER 1994
ishepnuð tilraun tilbjarg
r skioasmíðaiðnaði.
1980: Félag dráttarbrauta og skipa-
smiðja ræðst í samstarfsverkefni um
hönnun og raðsmíði fiskiskipa, í
samráði við hið opinbera. Hanna átti
og smíða hentug skip til að mæta
endurnýjunarþörf veiðiflotans.
1982: Nokkrar skipagerðir höfðu
verið hannaðar og ráðist var í smíði
eins skips, ísfisktogarans Hafnareyj-
ar SU. Tekin var ákvörðun um að
smíða fjögur skipa til viðbótar. Það
var meðal annarra Hjörleifur Gutt-
ormsson, þáverandi iðnaðarráð-
herra, sem tók þá ákvörðun. Var ætl-
unin að tryggja skipasmíðastöðvun-
um verkefni með þessu, en rekstur
þeirra hafði gengið erfiðlega nokkurn
tíma. Þetta var því fyrst og fremst
pólitísk ákvörðun, sem hafði lítið
með breyttar þarfir fiskiskipaflotans
að gera.
1983: Hafnarey SU afhent. Ný ríkis-
stjórn bannar alla nýsmíði skipa, ut-
an raðsmíðaskipin fjögur.
Stjórnvöld tóku þátt I smíðinni, eink-
um varðandi fjármögnun. Með láns-
fjárlögum var ríkissjóði heimilað að
ábyrgjast allt að 80 prósent smíða-
verðsins, sem félli niður við sölu
skipanna. Að auki átti ríkissjóður að
ábyrgjast erlend vörukaupalán fyrir
allt að 20 prósentum af endanlegu
verði. Smíðin var hafin án þess að
kaupendur væru fyrir hendi.
1984: Kvótalögin taka gildi og kippa
fótunum undan raðsmíðaskipunum.
Halldór Ásgrímsson, þáverandi
sjávarútvegsráðherra, þvertekur fyrir
að láta skipin fá kvóta. Smíðinni hætt
um langt skeið og kostnaður hleðst
upp á meðan. Skipin liggja hálfköruð
og safna ryði og skuldum.
1986: Halldór Ásgrímsson lætur
undan og skipunum er smyglað inn í
kvótakerfið með ótakmörkuðum
rækjukvóta og 200 tonna hliðar-
kvóta. Skipunum breytt í rækjuveiði-
skip með möguleika sem fjölveiði-
skip. Útboð opnuð og bárust 64 til-
boð. Sérstakur starfshópur skipaður
til að fjalla um tilboðin. Síðar er sett-
ur kvóti settur á rækjuveiðar, þannig
að heildarkvóti skipanna verður sem
svarar 650 þorskígildistonnum.
Fyrsta skipið, Oddeyrin EA 210, af-
hent, án þess að skrifað hafi verið
undir kaupsamning. Söluverð: 170
milljónir króna (á þágildandi verð-
lagi). Framleiðslukostnaður: 223
milljónir króna.
Glataðir vextir upp á 700 milljónir, skuldir upp á 1.500 milljónir og
500 milljónir 1 niðurgreiðslur. Samtals er kostnaður ríkisins við
smíði og „sölu“ þessara fjögurra skipa orðinn 2.7 milljarðar. Á sama
tíma hafa útgerðarmennirnir haft ókeypis afnot af atvinnutækjum
upp á 1.650 milljónir króna að núvirði og kvóta, sem hefði ekki
kostað þá undir einum milljarði að leigja. Ef skipin verða seld núna
fyrir þokkalegt verð, og ekki er tekið tillit til tekjutaps vegna gjafa-
kvótans, standa 1,2 milljarðar eftir. Þetta er sú upphæð, sem mis-
heppnuð tilraun til að bjarga skipasmíðaiðnaðinum annars vegar,
og óútskýrt — og óútskýranlegt — klúður innan fjármálaráðuneyt-
isins, hefur kostað skattborgara þessa lands. I minnsta lagi.
I fjármálaráðuneytinu er nú verið
að undirbúa höfðun dómsmála á
hendur útgerðarfélaga hinna svo-
kölluðu raðsmíðaskipa. Ástæðan er
sú að sama og ekkert hefur verið
greitt af skipunum frá því þau voru
afhent fyrir sex og sjö árum síðan.
Hjá Ríkisábyrgðasjóði nema áhvíl-
andi skuldir á skipunum nær einum
og hálfum milljarði króna á verðlagi
dagsins í dag.
Skipin sem um er að ræða eru
fjögur talsins. Þetta eru Nökkvi HU
15, gerður út af Nökkva hf. á
Blönduósi, Gissur ÁR 6, gerður út af
Ljósuvík hf. í Þorlákshöfn, Oddeyr-
in EA 210 gerð út af Samherja á Ák-
ureyri og Jöfur IS172 sem gerð er út
af Leiti hf.
Þessi skip voru upphaflega smíð-
uð með það í huga að styrkja stöðu
skipasmíðaiðnaðar í landinu og
bjarga fjölda starfa, sem þar voru í
veði. Slippstöðinni á Akureyri var
falið að smíða tvö þeirra, Stálvík í
Garðabæ eitt og Þorgeir og Ellert á
Akranesi eitt. Ekki virðist þessi
björgunaraðgerð þáverandi iðnað-
arráðherra hafa haft tilætluð áhrif,
þvi síðan hafa bæði Stálvík og Þor-
geir og Ellert orðið gjaldþrota.
Reyndar hefur síðarnefhda fyrirtæk-
inu verið haldið á floti fram á þenn-
an dag með ýmsum ráðum, aðallega
með háum fjárveitingum og af-
skriftum á skuldum af hálfú Akra-
nesbæjar og rikisins. Ekki var búið
að selja skipin þegar hafist var handa
við að smíða þau, en Ríkisábyrgða-
sjóður tók ábyrgð á greiðslum til
skipasmíðastöðvanna.
Skömmu eftir að smíði skipanna
hófst árið 1983 voru kvótalögin sam-
þykkt á Álþingi og fótunum þar
með kippt undan verkefninu, því
hvergi var gert ráð fyrir kvóta á þessi
skip. Var smíðinni hætt hið snarasta
og lá verkefnið í dvala allt fram tii
1985, en þá var samþykkt að veita
skipunum nokkurn kvóta og halda
smíðinni áfram. Allar teikningar
voru teknar til endurskoðunar og
hálfkláruðum skipunum breytt í
rækjuskip með möguleika til botn-
fiskveiða.
Gissur ÁR 6 var smíðaður á Akra-
nesi og afhentur í mars 1987. Slipp-
stöðin á Akureyri afhenti Oddeyrina
í mars 1986 og Nökkva HU 15 í
febrúar 1987, en síðasta skipinu var
hleypt af stokkum Stálvíkur í Garða-
bæ um mitt ár 1988. Þessi sldp voru
öll boðin til sölu á svipuðum tíma
og sáu fjármálaráðuneytið og Ríkis-
ábyrgðasjóður um að ganga frá út-
boðsgögnum og sjá um söluna. Til
að laða kaupendur að, var settur
kvóti á hvert skip upp á 200 tonn af
botnfiski og ómælt magn af rækju,
en ekki var búið að setja kvóta á
rækjuveiðar þegar þetta var. Árið
1988 var einnig settur kvóti á rækju-
veiðarnar, en þegar upp var staðið
fékk hvert skip kvóta sem samsvarar
650 þorskígildistonnum í dag. Ekki
gekk erfiðlega að selja skipin, enda
söluverð þeirra langt undir kostnað-
arverði og afborgunarkjör með ólík-
indum.
500 milljónir gefnar,
lítið út og ekkert á
mánuði
Ríkisábyrgðasjóður greiddi skipa-
smíðastöðvunum upp mismuninn á
framleiðslukostnaði og söluverði
skipanna, og nam sú upphæð sam-
Magnús Pétursson, ráðuneytisstjóri í fjármálaráðuneytinu
Engan veginn eins og það á að vera
1987: Nökkvi HU 15 og GissurÁR 6
afhent, án þess að skrifað hafi verið
undir kaupsamning. Söluverð á þá-
gildandi verðlagi: 180 milljónir
(Nökkvi) og 177 milljónir (Gissur).
Framleiðslukostnaður: 257 milljónir
(Nökkvi) og 303 milljónir (Gissur).
1988: Jöfur (S 172 afhentur, án
þess að skrifað hafi verið undir kaup-
samning. Söluverð: 285 milljónir á
þágildandi verðlagi. Framleiðslu-
kostnaður: 516 milljónir.
1988-1993: Erfiðleikar skipa-
smíðaiðnaðarins minnka ekki, halla-
rekstur á Slippstöðinni, Stálvík verð-
ur gjaldþrota, Þorgeir og Ellert haldið
á lífi með opinberri næringu beint (
æð. Skipin fjögur gerð út með góð-
um árangri. Stofnlánasjóður fiski-
skipa endurgreiðir útgerðunum
reglulega hin lögbundnu 7 prósent,
sem greitt er af aflaverðmæti hvers
skips í sjóðinn.
1991: Pressan greinir frá málinu.
1992: Ríkisendurskoðun birtir
skýrslu, þar sem bent er á að kaup-
samningar séu enn ófrágengnir og
að vanskil hrannist upp.
1994: Ákveðið að reyna að inn-
heimta eitthvað fyrir
þessi skip...
Hvað er verið að gera í þessu
máli núna?
Það er verið að kanna þetta mjög
gaumgæfilega og undirbúa dóms-
mál út af þessum skipum."
En af hverju hafa þessi skip ekki
einfaldlega verið tekin af útgerð-
unum og seld á uppboði, eins og
venjan er þegar menn standa ekki
í skilum? Nú á Ríkisábyrgðasjóður
fyrsta veðrétt í skipunum...
„Það er það, sem við erum að
undirbúa núna. Það tekur tíma að
undirbúa slíkt, þetta er ekki eitt-
hvað sem gert er svona einn, tveir
og þrír.“
Það er semsagt verið að undir-
búa að koma þessum skipum á
nauðungaruppboð?
„Já, en það tekur sinn tíma. Og
einhverjir hafa nú þegar haft sam-
band við okkur og lýst yfir vilja til
samninga. En við höldum áfram
undirbúningi dómsmálsins engu
að síður.“
Nú eru liðin sjö ár frá afhend-
ingu þessara skipa og aldrei verið
borgað neitt að ráði. Hvað veldur?
„Útgerðarmenn skipanna hafa
færst undan greiðslum meira og
minna allan tímann, á þeim for-
sendum að þeir hafi ekki fengið
þann kvóta, sem þeim hafi verið
lofað. Einnig hafa þeir borið við
mistökum við skráningu veða í
skipunum. Þeim hafa verið boðnir
eitthvað breyttir samningar, en
ekki getað sætt sig við þá heldur.
Þannig að þetta hefur dregist.“
Ef þessir aðilar gátu ekki sætt
sig við samningana, af hverju voru
skipin eltki einfaldlega tekin af
þeim á sínum tíma og samið við
aðra? Nú eru þetta dýr tæki og
mikils virði, jafhvel án kvóta?
Þau eru nú ekki mikils virði
kvótalaus."
En það kostaði sitt að smíða þau
eins og önnur skip, og þar af leið-
andi er um mikil verðmæti að
ræða, sem þessir menn hafa haft
afnot af í sjö ár, nánast endur-
gjaldslaust. Hefði ekki verið hægt
að ná samningum við aðra aðila
eða selja þau einfaldlega úr landi?
Nóg er til af skipunum...
Magnús Pétursson „Alveg eins
hægt að benda á mig...“
„Núna, já, það má kannski segja
það. Auðvitað má leggja þetta
svona upp, en menn vildu reyna að
ná samkomulagi við viðkomandi
útgerðir á sínum tíma.“
En það sem er undarlegast í
þessu máli hlýtur þó alltaf að vera
hversu seint ráðuneytið grípur til
þessara aðgerða. Skipin voru af-
hent fyrir sjö árum og aldrei neitt
fengist greitt. Ríldsendurskoðun
benti á vansldlin í slcýrslu sinni
fyrir árið 1992, af hverju var eldci
gripið til þessara ráðstafana í síð-
asta lagi þá?
„Ég get ekld svarað öðru en því,
að þetta er mál sem er engan veginn
eins og það á að vera og ráðuneytið
axlar auðvitað ábyrgð á því máli.
Þetta hefur verið á vegum ákveð-
inna stofnana innan ráðuneytisins
og ekki hægt að benda á einhvern
einn mann í þessu sambandi. Það
er alveg eins hægt að benda á mig
eins og hvern annan, en ég held að
það sé vafasamt að ætla að hengja
einhvern einstakan fyrir þetta.“
Hefúr eitthvað verið greitt af
þessum lánum yfirleitt?
„Ég held að það sé hverfandi lít-
ið.“
Á það við um öll sldpin?
„Já, það á við um öll skipin."
Geturðu nefrit einhverjar tölur í
tals 512 milljónum á verðlagi ársins
1992 eins og fram kemur í afskriftar-
tillögum Ríldsendurskoðunar fýrir
það ár.
En það var ekki einungis að Rílds-
áb'yrgðasjóður greiddi kaupverð
skipanna niður um rúmar 500 millj-
ónir, að auki tók hann ábyrgð á lán-
um útgerðanna fýrir 75 prósentum
af kaupverðinu. Þessi lán nema tæp-
um einum og hálfum milljarði
króna á núgildandi verðlagi og hefur
nánast elckert verið greitt af þeim frá
upphafi. Þó voru kaupendum
boðnir afborganaskilmálar sem
hljóta að teljast einstaklega hagstæð-
ir, svo ekki sé meira sagt. Áttu af-
borganir eldd að vera hærri en sem
svaraði sjö prósentum af aflaverð-
mæti skipanna ár hvert. Þannig
hefðu bæði Oddeyrin, sem keypt
hefúr töluverðan þorskkvóta á síð-
því sambandi, hvað hefur verið
greitt og hversu mikið er í vanskil-
um?
„Nei, þær hef ég elcki á hrað-
bergi."
Nú hefur oftar en einu sinni
verið minnst á nafnið Harald
Andrésson í sambandi við þetta
mál, að það hafi verið alfarið á
hans höndum. Viltu segja eitthvað
um það?
„Ekki annað en það, að það er al-
veg rétt, Harald hefur séð um mál-
efni þessara skipa hjá Ríkisábyrgða-
sjóði. Harald er reyndur og góður
maður í málefnum sjóðsins."
Var einhvern tímann skrifað
undir kaupsamninga?
„Nei, það var aldrei skrifað undir
neina samninga."
En skipin voru samt afhent?
„Já.“
Hvernig gat það gerst?
„Það er góð spurning, en ég get
ekki svarað henni núna. Ætli menn
hafi ekki talið að það yrði skrifað
undir þá með tímanum. Aðra slcýr-
ingu kann ég eldd.“ ■