Helgarpósturinn - 28.09.1995, Page 11

FIMMTUBÁGUR 28. SEPTEMBER JL99S
11
mjög skemmtilegt verkefni að
semja tónlist með Hilmari við
leikritið Krukkuborg eftir
pabba hans. Virkilega gaman
að þessu: gott leikrit, litrík og
falleg sýning og bara ágætis
tónlist. Sumt af tónlistinni hef-
ur elst mjög vel — ekki síst það
sem Hilmar gerði.“
Þess má geta að Hilmar
samdi rokkóperu á háskólaár-
um sínum í Munchen, en hún
hefur að vísu aldrei verið sett
upp þráttfyrir að síðar hafi
hann notað lög úr óperunni í
kvikmynd sinni, Eins og skepn-
an deyr: titillagið og Allur lurk-
um lamirtn.
Haldinn „listrænu"
Eitt sinn lét Guðni Guð-
mundsson MR-rektor svo um
mælt um Svein Einarsson,
fyrrverandi leikhússtjóra, að
hann hefði verið ágætis piltur,
en haldinn „listrænu". Einn
kunningja Hilmars rifjaði þetta
upp og sagði að stundum gæti
þetta eins átt við um Hilmar
þarsem honum finnist afar
mikið til listar og listsköpunar
koma; listin ætti það jafnvel til
að þvælast fyrir listsköpun-
inni.
Þessi gríðarlega innlifun
Hilmars í listina kemur einnig á
stundum fram sem snobb, en
einsog annað þykir hann fara
býsna vel með það sökum
þess hversu mikið ljúfmenni
hann er.
Ekki eru þó allir jafnsam-
mála því að Hilmar rembist við
að vera listamaður: „Himmi
hefur ekki orðið listamaður á
sínu sviði einsog svo margir
aðrir — rithöfundar eða mynd-
listarmenn — með því að
vinna að því leynt og Ijóst ár-
um saman. Þetta er allt öðru-
vísi hjá Himma, þar er ekkert
listaofstæki eða tryllingur.
Hann hefur gefið sér tíma og
framvindan er eðlileg hjá hon-
um,“ segir Ragnheiður Gyða
Jónsdóttir.
Stal glæpnum
Hilmar ákvað loksins að
leggja fyrir sig kvikmyndagerð
í framtíðinni og útskrifaðist
sem kvikmyndaleikstjóri frá
Hochschule fúr Fernsehen und
Film í Múnchen árið 1986.
Þessi kvikmyndaháskóli þótti
á þeim árum afskaplega góður
— og fínn — og meðal stór-
menna kvikmyndasögunnar
sem voru viðriðnir þennan
skóla voru Fassbinder og „ís-
landsvinurinn“ Wim Wenders.
í tengslum við nám sitt þar
kom hann til íslands og gerði
kvikmynd á'Snæfellsnesi, en
líkt og Eins og skepnan deyr
var það mynd sem mikið var
lagt í miðað við efni og aðstæð-
ur en var frekar misheppnuð.
Samtíða honum í námi útí Mú-
nchen á þessum tíma voru
Guðni Bragason sendiráðu-
nautur og Þórhallur Eyþórs-
son íslenskufræðingur; fyrr-
verandi skólafélagar Hilmars
úr MR.
Röð skemmtilegra tilviljana
er bakvið þá ákvörðun Hilmars
að fara útí kvikmyndagerð.
Söguna segir Hallgrímur H.
Helgason: „Eg veit alveg hvern-
ig kvikmyndaferill Hilmars
byrjaði. Þannig var að í fjórða
bekk vorum við að búa til kvik-
mynd saman og þá var ég með
kvikmyndadraumana. Hilmar
var og er hinsvegar — ásamt
því að vera mikill tónlistar-
maður — góður leikari og lék
sem slíkur langstærsta hlut-
verkið í þessari kvikmynd.
Myndin er reyndar einhvers-
staðar til í bútum, en við höf-
um aldrei náð að koma henni
saman. Þetta var heilsárs verk-
efni, mikið umfangs og til
dæmis þurftum við að klippa
milli vors og sumars í nokkrum
atriðanna. Síðan höfðum við
náttúrlega ekki eirð í okkur til
að bíða eftir að vetraði al-
mennilega og allt var eftir
þessu.
Seinna sá ég að vísu kvik-
mynd sem Loftur ljósmyndari
gerði fimmtíu árum fyrr útfrá
■K
hæð og ég næ ekki hvernig
honum datt í hug að ég hefði
klifrað uppá svalirnar um
miðja nótt og komið inn. Þarna
var Hilmar í alveg einstakri að-
stöðu til að góma þennan stór-
glæpamann, en náði því ekki.
Svona gat hann verið ákaflega
seinheppinn," segir Hallgrímur
H. Helgason.
Og ólukkan virðist elta Hilm-
ar. Þannig var að Hilmar dvaldi
í Montpellier við frönskunám
og einsog Náttfarakvöldið var
hann eina nóttina í fastasvefni
þegar her af illvígum rottum
gerði innrás og át eða beit í allt
innanstokks nema Hilmar —
sem vaknaði ekki frekar en
fyrri daginn. Önnur útgáfa af
rottusögunni er hinsvegar
svona — frá fyrstu hendi: „-
Þetta var þannig að ég og mað-
urinn minn vorum nýbúin að
leigja okkur íbúð og Himmi var
ekki enn búinn að finna sér
samastað. Hann fékk því að
gista hjá okkur þangaðtil úr
rættist. Eina nóttina vaknar
hann upp með andfælum og
þegar að er gáð er hann náföl-
ur og fullyrðir að yfir sig hafi
gengið mús eða rotta. Við leit-
uðum og leituðum, en fundum
þetta óargadýr þó aldrei. Við
þóttumst að vísu hafa fundið
ummerki eftir eina slíka því ég
átti mussu með trétölum og
mér sýndist ég finna þar tanna-
för,“ segir Ragnheiður Gyða.
Með Ijón á rölti í París
Ragnheiður Gyða á jafnframt
fjórðu, fimmtu og sjöttu sein-
heppnissöguna í þessari syrpu
— það er ekki einleikið hvernig
þær virðast standa uppúr í
minningum vina Hilmars
(„hann hefur verið mikill hrak-
fallabálkur, greyið, og lendir í
ýmsu“, segir Hróðmar Ingi):
„Himmi er alveg hreint of-
boðslega seinheppinn maður.
En þó alltaf á einhvern svona
skondinn hátt. Einn dag í
Montpellier fór hann í bæinn
og keypti sér rokdýr gleraugu:
ég held að stærsti parturinn af
námslánunum hafi farið í þau.
Svo fór hann útað borða um
kvöldið og þegar við kveðj-
umst heldur hann á gleraugun-
um og vinkar kumpánlega.
Vitaskuld þeyttust gleraugun
útá götu um leið, og bíll keyrði
yfir þau á næsta augnabliki.
Himmi byrjaði eiginlega á
ljósmyndatökum. Hann tók af
mér margar svarthvítar og
þungbúnar myndir þarsem ég
var ein að ganga að vetrarlagi
um Montpellier og mátti alls
ekki brosa. Á einni myndinni
átti ég meira að segja að gráta
uppvið hvítan vegg og þá
sýndi Himmi hvernig hann
deyr aldrei ráðalaus. Ég gat
nefnilega allsekki grátið
hversu illa sem mér leið og
Himmi tók þá lauk, skar í sund-
ur og nuddaði á húðina undir
augunum á mér. Og jújú, ég
grét og grét og grét — grét of-
boðslega allan þann dag og
næsta líka.
Síðan er það sú sorglega
staðreynd að hundar þola
Himma ákaflega illa. Hann má
bókstaflega ekki láta sjá sig ut-
andyra ánþess að hundar í
næsta nágrenni — sem annars
láta aldrei frá sér hljóð — fari
ekki að spangóla og gelta ein-
sog óðir. Um jólin 1978 fórum
við síðan til Parísar og þá hef-
ur Himmi sennilega verið far-
inn að velta kvikmyndagerð
fyrir sér því hann fékk sér litla
kvikmyndatökuvél og var van-
ur að fara einn út á morgnana
— enginn mátti koma með —
að bardúsa með vélina. Himmi
kemur svo heim einn morgun-
inn gjörsamlega gráfölur og
segist hafa mætt ljóni í þessum
morgunleiðangri sínum: hann
hafi gengið framá mann með
ljón í bandi. Hundur þessi —
sem mun raunar hafa verið í
minna lagi — trylltist þegar
hann kom auga á Himma og
Himmi neyddist til að leggja á
flótta: stökk inní næsta garð.“
Kann aö láta fólk
njóta sín
„Hilmar er óskaplega
hlý manneskja og ég sá
að Hrafn Gunnlaugs-
son var að tala um það
í bókinni sinni að Hilm-
ar hefði lag á því að
láta fólkið í kringum sig
njóta hæfileika sinna:
það fær að láta ljós sitt
skína. Þetta held ég að
sé hans stærsti kostur
sem kvikmyndagerðar-
manns: að smækka
sjálfan sig og búa til
góðan anda í góðum
hópi. Með þennan
hæfileika kemur hann
sterkur inní kvik-
myndabransann. En
það er ekki nóg að hafa
hæfileikana, maður
verður líka að búa yfir
þekkingu, og smám-
saman hefur Hilmar
orðið sér útum hana.
Ein setning til að lýsa
Himma? Hann er með
hjartað á réttum stað
og þaðan kemur allt
gott í listsköpuninni,“
segir Hallgrímur H. Helgason.
Tvö eðliseinkenni kallast
sterklega á í fari Hilmars: ann-
arsvegar þekkja menn kapp-
sama atorkumanninn sem vílar
ekki stórvirki fyrir sér, en á
það til að hætti slíkra að vera
fljótfær og hreint ótrúlega
seinheppinn — það ber öllum
sem hann þekkja saman um.
Hinsvegar vita þeir sem með
honum hafa unnið, að Hilmar
er ákaflega vandvirkur og
reyndar svo smásmugulegur
að nálgast þráhyggju: hvert
smáatriði skal vera þraut-
skipulagt. Þannig teiknar hann
sjálfur upp öll atriði sem fyrir
koma í kvikmyndum hans á
meðan menn einsog Friðrik
Þór Friðriksson hafa látið sig
hafa það að fara hálf- eða van-
undirbúnir í tökur með sérís-
lensku hugsjónina „þetta redd-
ast“ að leiðarljósi.
Hörkuduglegur
Mönnum ber saman um að
Hilmar hafi ávallt gegnt leið-
togahlutverki og verið hjartað
í öllu sem hann tekur sér fyrir
hendur. „Himmi er hörkudug-
legur og það er ekki laust við
að hann sé leiðtogi í sér. Hann
hafði að minnsta kosti ekki
mikið fyrir því að keyra okkur
áfram í Herranótt í MR,“ segir
Ragnheiður Gyða. Tiltölulega
jafnlyndur og glaðsinna maður
sem ekki nokkur hefur séð
reiðast og góður félagi, er ein-
kunnin sem Hilmar fær. Og
ekki virðist hann taka sjálfan
sig of alvarlega: „Hann hefur
mikinn húmor fyrir sjáifum sér
og hlær manna mest og hæst
að óheppnissögum af sjálfum
sér.“
Það þykir ennfremur gott að
vinna með Hilmari. „Hilmar er
afar vandvirkur. Hann tekur
öllum hugmyndum mjög vel,
skoðar þær og íhugar — án
þess þó endilega að láta af sín-
um. Það er síðan auðvelt að
vinna áfram með honum að
þessum hugmyndum og þróa,
sem er að sjálfsögðu mjög mik-
ill kostur í samstarfi,“ segir
Hróðmar Ingi Sigurbjörnsson.
„Varðandi þessi margendur-
teknu umskrif á handritum, þá
held ég að Hilmar hafi bara
lært það af reynslunni að góð
handrit eru grunnurinn að
góðum bíómyndum; til að þau
verði góð þarf að vinna þau
mikið. Það er sjálfsagt rétt að
það sé sjaldgæfur eiginleiki
einsog hann hefur, að vera
bæði mikilvirkur og kappsam-
ur en jafnframt vandvirkur. En
þessi vandvirkni er kannski
ástæðan fyrir því að ekki meira
hefur komið frá honum en
raun ber vitni. Samtsem áður
má ekki gleyma því að hann
hefur verið að vinna ágætar
sjónvarpsmyndir meðfram
kvikmyndagerðinni. Og vita-
skuld hefur hann verið óhepp-
inn. Það er nú eitt; alltaf eitt-
hvað sem kemur uppá,“ segir
Hróðmar Ingi.
Tár úr steini kom á óvart
Hilmar kom íslenska kvik-
myndaheiminum rækilega á
óvart með því að senda frá sér
jafn þroskað og vandað kvik-
myndaverk og Tár úr steini.
Eins og skepnan deyr þótti að
vísu metnaðarfull mynd, en
Hilmar gerði hana áðuren
hann hafði aflað sér nægilegr-
ar reynslu og þekkingar — áð-
uren hann hafði öðlast tilskil-
inn listamannsþroska — og
var miskunnarlaust dæmdur
eftir því.
„Hann hefur verið lengi á
leiðinni þessi drengur. Kvik-
myndahéimurinn var svo gott
sem búinn að afskrifa hann til
stórra verka eftir að hafa fylgst
með honum í heil sex ár að ve-
senast með þessa mynd og
senda frá sér hina afleitu Eins
og skepnan deyr þar á undan,“
eru ummæli kvikmyndagerðar-
manns sem þekkir vel til Hilm-
ars og verka hans.
Kannski hefur það verið sér-
staklega erfitt fyrir Hilmar að
öðlast ekki rækilega viður-
kenningu fyrren eftir áratug í
faginu, því einn helsti vinur
hans í kvikmyndagerðinni er
Friðrik Þór Friðriksson, sem
allt hefur gengið í haginn hin
síðari ár. Það hefur að minnsta
kosti verið haft á orði, að oft
og tíðum hafi það verið hart
fyrir Hilmar að horfa uppá vel-
gengni Friðriks Þórs.
„Kannski hafa þessir erfið-
leikar — og að hluta til sein-
heppni — við að gera Tár úr
steini verið lán í óláni því
þannig fékk hann tækifæri til
að þróa hana með sér, rækta
myndina og dunda við hana,“
segir Ragnheiður Gyða.
Óheppnin kom sér vel
Hér á undan var komið að
því nokkrum orðum hversu
seinheppinn Hilmar gæti verið
og er kvikmyndin Meffí — sem
aldrei var gerð líktog frægt er
— ágætt dæmi um það. Jón
Ólafsson í Skífunni stóð með
Hilmari að undirbúningi þeirr-
ar myndar og rætt var um hinn
bandaríska Eric Roberts í eitt
aðalhlutverkið.
Eins og skepnan deyr er
einnig af sumum talin enn eitt
dæmið um seinheppni Hilmars
vegna fljótfærninnar við að
senda hana frá sér.
Tár úr steini er svo síðasta
dæmið af óheppni Hilmars í
kvikmyndagerð, en þar er
komin seinheppnissaga af
Hilmari Oddssyni sem endaði
vel. Verkið var heil sex ár í
smíðum og tók óteljandi um-
breytingum á þeim tíma. Sein-
heppni Hilmars varð þar að
heppilegum eiginleika, því ein-
sog áður var minnst á hefði
hann að öðrum kosti hugsan-
lega ekki náð að þróa verkið
útá jafn farsælar brautir og
raun ber nú vitni.
„Hilmar er svona strákur
sem var gjarnan alltof fljótur
að rétta upp hönd í skólanum
og missir útúr sér vitlausa
hluti á vitlausum tíma á slæm-
um stundum," segir einn vina
hans. „Jújú, Hilmar getur átt
það til að vera dálítið fljótfær,
en hann er nú líka lifandi per-
sónuleiki. Mig minnir að það
sem batt enda á sellóleikinn
hjá honum hafi verið þegar
hann datt tvítugur í gegnum
rúðu og skar í sundur einhverj-
ar sinar í putta. Örið á kinninni
á honum? Það er frá því að
hann var fimm eða sex ára og
leikfélagi hans barði hann með
skóflu. Minnir mig,“ segir
Hróðmar Ingi.
Trylltist
Það er á menntaskólaárun-
um sem ein dæmigerðasta
seinheppnissagan af Hilmari
gerist. Hallgrími H. Helgasyni
segist svona frá:
„Einu sem oftar vorum við
staddir í partýi, það var komið
framá rauða morgun og allir
orðnir frekar heitir. í miðjum
klíðum sinnast tveimur vinum
Hilmars útaf pólitík: annar var
eldheitur kommi og hinn
íhaldsmaður af góðu kapítal-
istaheimili. Það gýs svona líka
svakaleg rimma milli þeirra og
endar rifrildið með því að ann-
ar tekur í hönd hins og segir:
Hérmeð er okkar vinskap lok-
ið. Og labbar síðan út.
Hilmar er þannig gerður að
hann trylltist yfir þessum at-
burðum og þoldi ekki að menn
skyldu slíta ævilangri vináttu í
augnabliksreiði — og það útaf
pólitík. Partýið leystist upp
einn, tveir og þrír og við löbb-
uðum nokkrir útá götu. Þetta
var held ég klukkan fimm eða
sex að morgni og Hilmar var
ennþá svo reiður útaf rifrildi
vina sinna að hann sparkar í
hjólkopp á næsta bíl og
skemmir eitthvað. Og viti
menn: eigandi bílsins var auð-
vitað staddur útí glugga á
þessu augnabliki, kom hlaup-
andi út og Himmi þurfti að
borga hjólkoppinn. Það er jú
þannig að þeir sem eru með
hjartað á réttum stað þurfa oft-
ast að borga fyrir syndir ann-
arra.“
„Viðureignin" við
Náttfara
Önnur þekkt seinheppnis-
saga af Hilmari snertir Nátt-
fara, frægan innbrotsþjóf í
Reykjavík, sem braust inní tugi
húsa á áttunda áratugnum áð-
uren hann var handsamaður
— og meðal annars inná heim-
ili Hilmars: „Hilmar var í fasta-
svefni, rumskaði þó við þrus-
kið, reis uppvið dogg og
spurði: Halli, hvað ert þú að
gera hérna? Síðan lagðist hann
á hitt eyrað og sofnaði aftur.
Enn þann dag í dag skil ég ekki
þessa tengingu. Hilmar átti
nefnilega heima uppá þriðju
sömu hugmynd. Mun-
urinn á honum og okk-
ur var afturámóti sá að
hann kláraði sína
mynd en við ekki. Þeg-
ar þetta var lánaði ég
Hilmari einhverntíma
kvikmyndatökuvél til
að taka smárispu og út-
koman var alveg ægi-
leg. Þarafleiðandi var
ég fullkomlega sann-
færður um að hann
myndi leggja allt annað
fyrir sig en þetta. En
Hilmar stal semsagt
glæpnum og síðan þá
hef ég ekki mikið kom-
ið nálægt kvikmynd-
um.“