Helgarpósturinn - 20.02.1997, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR1997
11
- er útflutningur á menntafólki næsta skrefið?
Isíðustu viku kynntu formenn
landssambanda innan Al-
þýðusambands íslands sam-
eiginlega kjarastefnu sína. Líkt
og mörg undanfarin ár er
helsta krafa landssambanda
ASÍ kjarajöfnun og nú sem fyrr
biðlar ASÍ sérstaklega til ríkis-
ins svo að af slíkri kjarajöfnun
geti orðið. Sú tíð er löngu liðin
að ASÍ líti á atvinnurekendur
sem sína einu viðsemjendur. í
því efnahagsumhverfi sem við
búum við í dag er það á allra
vitorði að beinar launahækk-
anir skila sér ekki alltaf í vasa
launþega. Það helgast m.a. af
því að skatthlutfallið hefur
aukist mikið, hækkun launa
kallar á meiri greiðslubyrði
lána og verðlag hefur iðulega
ríka tilhneigingu til að hækka
til að mæta kauphækkunum.
Þegar þar við bætist að VSÍ
tekur venjulegast þvert fyrir
að hækka laun svo nokkru
nemi eru samningar með þátt-
töku hins opinbera besti kost;
urinn. Um það eru ASÍ og VSÍ
sammála.
Á undanförnum árum hafa
kjarasamningar ekki verið
gerðir á almenna markaðinum
án þess að ríkið hafi komið að
samningsgerðinni og tryggt
með aðgerðum sínum ákveðið
kaupmáttarstig. Eftir að vísi-
tölutrygging launa var afnumin
með bráðabirgðalögum árið
1983 leitaði verkalýðshreyfing-
in nýrra leiða til þess að
tryggja umsaminn kaupmátt
launa. í kjarasamningum 1986
var samið um svokölluð „rauð
strik“ sem áttu að tryggja að ef
verðlag breyttist að ráði væri
hægt að segja kjarasamningum
upp áður en samningstímabil-
ið væri liðið. í kjarasamningun-
um þar á undan var ákvæði
sem tryggði að samningar
væru uppsegjanlegir ef gengis-
breytingar yrðu verulegar.
Kjarajöfnun
í þjóðarsáttarsamningunum
1990 var þessu þríhliða samn-
ingsformi gert hærra undir
höfði en áður. í þeirri samn-
ingsgerð sameinuðust ASÍ,
BSRB og VSÍ um þau markmið
að hemja verðbólguna og
vinna gegn atvinnuleysi.
Verkalýðshreyfingin féllst á
1,5% kauphækkun gegn því að
ríkið legði sitt af mörkum til að
bæta lífskjör. Framlag ríkisins
fólst í því að halda verðhækk-
unum á landbúnaðarvörum og
opinberri þjónustu í skefjum.
Þá skuldbatt ríkið sig tií að
lækka vexti og halda gengi ís-
lensku krónunnar stöðugu. í
öllum kjarasamningum sem
síðar hafa verið gerðir milli
þessara aðila hefur samnings-
gerðin verið með svipuðum
hætti. Þannig var t.d. samið
um það í kjarasamningunum
árið 1992 að tekjutengja barna-
bætur til þess að tryggja kjara-
jöfnuð og í kjarasamningunum
1993 var m.a. samið um að
lækka virðisaukaskatt á mat-
væli.
Kjarajöfnun hefur einatt ver:
ið eitt helsta baráttumál ASÍ. í
fyrsta þjóðarsáttarsamningn-
um fékk þessi stefna ASÍ lög-
verndun stjórnvalda því að í
þeim samningi var ákvæði
þess efnis að aðildarfélög ASÍ
og BSRB, sem stóðu að samn-
ingnum, fengju allar þær kaup-
hækkanir sem öðrum verka-
lýðsfélögum tækist að semja
um. í raun voru ASÍ og BSRB
með þessu ákvæði að taka
samningsréttinn af öllum öðr-
um verkalýðsfélögum. Með
öðrum orðum tóku þessi fjöl-
mennustu launþegasamtök
landsins sér réttinn til þess að
semja um kaup og kjör allra
launþega.
Samningi ríft
Þetta kom á daginn þegar
ríkið setti bráðabirgðalög sum-
arið 1990, en með þeim rifti rík-
ið einhliða kjarasamningi sem
„Nýleg launakönnun
Verslunarfélags Reykja-
víkur leiddi t.d. í Ijós að
meðailaun félagsmanna
sem lokið höfðu grunn-
skólaprófi eru ríflega
160 þúsund krónur á
mánuði. Meðallaun há-
skólamenntaðra VR-fé-
laga reyndust hin sömu.
... Þessi samakönnun
sýndi að meðallaun
karla innan VR eru um
180 þúsund krónur á
meðan meðallaun
kvenna ÍVR eru um 120
þúsund krónur.“
það hafði gert við BHMR. Þann
samning hafði Ólafur Ragnar
Grímsson, þáverandi fjármála-
ráðherra, undirritað árið áður
fyrir hönd ríkisins, en varð nú
að afturkalla vegna ákvæðisins
í samningi ríkisins við ASÍ,
BSRB og VSÍ. Með þeim bráða-
birgðalögum var kveðið á um
að í stað umsaminnar 4,5%
launahækkunar, sem koma átti
til framkvæmda 1. júlí það ár,
skyldu BHMR-félagar einungis
fá þau 1,5% sem þá hafði verið
samið um í samningunum milli
ASÍ, BSRB og VSÍ. Hæstiréttur
staðfesti síðar að setning þess-
ara bráðabirgðalaga hefði ver-
ið réttlætanleg vegna þess að
þjóðarheill hefði verið í veði.
Hin lögverndaða kjarajöfn-
unarstefna ASÍ var enn á ný
staðfest með bráðabirgðalög-
um sumarið 1993 þegar úr-
skurði kjaradóms um laun
æðstu embættismanna ríkisins
var hnekkt. Ríkið gerði sér þá
lítið fyrir og breytti lögum um
kjaradóm svo að viðunandi
niðurstaða fyrir aðila vinnu-
markaðarins fengist í næsta úr-
skurði hins nýskipaða kjara-
dóms. Þá ætlaði allt um koll að
keyra að loknum síðustu al-
þingiskosningum þegar alþing-
ismenn samþykktu kjarabót
sér til handa sem þeir töldu
flestir verðskuldaða. Að vísu
voru engin bráðabirgðalög
sett í það skiptið, enda góðær-
ið opinberlega gengið í garð og
auk þess var nokkuð ljóst að
þingheimur hefði aldrei sam-
þykkt slík lög. Og enn á ný
virðast íslendingar yfir sig
hneykslaðir af fréttum um að
til séu þeir sem ekki eru á þeim
kjörum sem flestum lands-
mönnum er boðið upp á. Nú
æra landann hin háu laun
bankastjóra, sem fyrirspurn
Jóhönnu Sigurðardóttur á Al-
þingi leiddi nýverið í ljós.
Launamunur með því
minnsta sem þekkist
Það er haft^ fyrir satt að
launamunur á íslandi sé með
því minnsta sem þekkist.
Hérlendis er sáralítill launa-
munur á milli þeirra sem aflað
hafa sér sérfræðimenntunar
og hinna sem einungis hafa
lokið skyldunámi. Nýleg launa-
könnun Verslunarfélags
Reykjavíkur leiddi t.d. í ljós að
meðallaun félagsmanna sem
lokið höfðu grunnskólaprófi
eru ríflega 160 þúsund krónur
á mánuði. Meðallaun háskóla-
menntaðra VR-félaga reyndust
hin sömu. Hins vegar kom
fram í könnuninni að meðal-
laun þeirra sem hafa lokið iðn-
námi eru heldur lægri eða rúm-
lega 150 þúsund krónur. Þessi
sama könnun sýndi að meðal-
laun karla innan VR eru um 180
þúsund krónur á meðan með-
allaun kvenna í VR eru um 120
þúsund krónur. Þótt ekki sé
launamunur milli þeirra sem
meiri menntun hafa og hinna
sem minni menntun hafa er
launamunur kynjanna veruleg-
ur. Getur hugsast að eitthvert
samhengi sé á milli þessara
staðreynda?
Eitt er víst, jafnlaunastefnan
hefur ekki skilað sér í launum
sem þorri landsmanna sættir
sig við. Samanburður við ná-
grannaþjóðir okkar leiðir í ljós
að laun eru hér talsvert lægri
en þar. Á sama tíma er fram-
leiðni einnig minni hér en í ná-
grannalöndum okkar. Getur
einnig hugsast að eitthvert
samhengi sé á milli þessara
staðreynda?
Engin not fyrír menntun?
OÍíkt flestum íbúum ná-
grannaþjóða okkar sjá margir
Islendingar Iítil not fyrir
menntun í atvinnulífinu. Að
þeirra mati er hagvöxtur
tryggður með framleiðslu hrá-
efna sem flutt eru út svo að
segja óunnin. Nægir að minna
á fiskútflutning okkar svo og
álútflutning. Samkvæmt þeim
hinum sömu er hagvöxtur auk-
inn með því að flytja út meira
af hráefnum. Vandinn við slíka
atvinnustefnu er að hráefnin
eru ekki óþrjótandi og verð-
mæti hrávara er hlutfallslega
minna en fullunninna fram-
leiðsluvara.
í samfélagi okkar er þörfin
fyrir langskólagengið fólk
einna helst hjá hinu opinbera,
við störf sem tengjast þeirri
þjónustu sem velferðarkerfið
veitir. En aðhald í ríkisrekstri
hin síðari ár hefur leitt til þess
að reynt hefur verið að draga
úr launakostnaði ríkisins og
kemur það að sjálfsögðu niður
á launum þessa fólks.
En víkjum þá að spurning-
unni til hvers er verið að
hvetja ungt fólk til þess að afla
sér menntunar sem lítil þörf
virðist fyrir og lítils er metin
hvað laun varðar.
Ómenntaðir með forskot
Starfsævi langskólagengis
fólks er mun skemmri en
þeirra sem hafa litla menntun
og jafnlaunastefnan þýðir að
þetta forskot verður seint eða
aldrei unnið upp. Við þetta
bætist að íslenskir námsmenn
fjármagna nám sitt sjálfir,
venjulegast með námslánum
sem tekur alla starfsævina að
greiða upp. Það hefði þó verið
í anda jafnlaunastefnunnar að
greiða námsmönnum laun
meðan á námi stendur líkt og
tíðkaðist í Ráðstjórnarríkjun-
um.
En þótt ekki sé þörf fyrir
menntað fóik á íslandi virðist
spurn eftir starfskröftum þess
þar sem framleiðsla er þró-
aðri. Ólíkt því írafári sem geng-
ið hefur yfir undanfarna daga
vegna hárra launa bankastjóra
hneykslaðist enginn yfir léleg-
um launum taugaskurðlæknis-
ins sem bauðst betra starf í út-
löndum um daginn. Hins vegar
þóttu þau háu laun sem hon-
um buðust þar efni í langa
frétt. Það skyldi þó aldrei vera
að íslendingar hefðu fundið
nýja hráefnisvöru til útflutn-
ings — sérmenntað fólk?
Höfundur
Þjóðmálagreinar í síðasta
lölublaði, Framtíð hug-
myuda og hagvaxtar, var
Hörður Bergmann.
■ Nokkur gagnrýni hefur komiö fram á samstarfsverkefni Reykjavíkurborgar og ríkisins um leitarstarf í grunnskólum, meðal annars
vegna þeirrar hugmyndar aö skrá niöur þá nemendur í grunnskólum landsins sem hafiö hafa neyslu áfengis eöa annarra vímuefna.
Eins hefur veriö gagnrýnd sú fjárhæð sem á aö renna í verkefnið og hún talin allt of lág. Helgarpósturinn haföi samband við Snjólaugu
Stefánsdóttur, verkefnastjóra vímuvarnarnefndar Reykjavíkur, og ræddi viö hana um baráttuna gegn vímuefnaneyslu barna og unglinga.
Of mikið umburðarlyncfi
gagnvart unglingadrykkju
Meginmarkmiðið með leit-
arstarfi í grunnskólum
er, eins og komið hefur skýrt
fram í fjölmiðlum að undan-
förnu, að við ætlum að reyna
með eins jákvæðum hætti og
kostur er að koma í veg fyrir
vímuefnaneyslu barna og ung-
menna og styðja þannig við
bakið á foreldrum og börnun-
um sjálfum, segir Snjólaug.
„Það er umtalsverður hópur
barna á grunnskólaaldri sem
neytir áfengis og eins er hópur
unglinga sem neytir ólöglegra
fíkniefna. Þeir sem byrja
snemma á drykkju eru í meiri
hættu á að leiðast út í neyslu
ólöglegra fíkniefna. Það hefur
margsannast.
í grófum dráttum byggist
framkvæmd leitarstarfs í
grunnskólum fyrst og fremst á
lögum um vernd barna og ung-
menna, sem gera ráð fyrir að
barnaverndarnefnd sé látin
vita ef barn eða unglingur er
komið út í neyslu vímuefna.
Við munum fylgja þeirri reglu.
Megináherslan er að árétta við
kennara að þeir taki í nem-
endaverndarráðunum á mál-
efnum barna og unglinga sem
eru í vímuefnaneyslu. Það er til
sérstök reglugerð um nem-
endaverndarráð sem gerir ráð
fyrir því að slíkt sé gert. Kenn-
urum verði gert þetta kleift
núna, því að skipulagt verður
sérstakt úrræði til að veita
unglingum og foreldrum þeirra
viðeigandi ráðgjöf og meðferð
við vímuefnavandanum. Þetta
er lögformlega leiðin í þessu
máli.
Búið er að senda erindið til
Tölvunefndar Reykjavíkur, þar
sem framkvæmd verkefnisins
er rakin. Það er gert vegna
þess að umboðsmaður barna,
meðal annarra, gagnrýndi
hvernig átti að framkvæma
leitarstarf í grunnskólum. Því
miður varð þetta óheppilega
orð, skráning, að aðalatriðinu
og fólk einblíndi á það. Því var
erindið sent til tölvunefndar til
þess að fyrirbyggja það með
öllum mögulegum hætti að
hægt væri að brjóta lög, bæði
á börnum sem og öðrum.
Hugmyndin er að senda
verkefnið ýmsum aðilum til
umsagnar og hefja síðan fram-
kvæmd þegar heimild er gefin.
Við ætluðum að byrja um miðj-
an febrúar en það dregst eitt-
hvað, jafnvel fram á næsta
haust.“
Nú er leitarstarf í grunn-
skólum aðeins hluti af for-
varnarverkefninu. Hvað
annað er í bígerð?
„Það sem þarf að gera er að
breyta viðhorfum í þjóðfélag-
inu gagnvart áfengisneyslu
barna og unglinga," segir Snjó-
laug. „Almennt virðist vera
mikið umburðarlyndi í þjóðfé-
laginu gagnvart unglinga-
drykkju og lítið verið aðhafst í
þeim málum. Því hefur verið
rætt um ýmsar stuðningsað-
gerðir fyrir foreldra, til að
mynda hvatningarherferð í
fjölmiðlum. Stjórnvöld þurfa
að styðja foreldra í baráttunni
gegn vímuefnanotkun barna
og unglinga með ráðum og
dáð. Persónulega held ég að
við, hinir fullorðnu í þjóðfélag-
inu, þurfum að axla þessa
Snjólaug Stefánsdóttir,
verkefnastjóri Vímuvarnamefndar
Reykjavíkurborgar: „Við ætlum
okkur að hafa gert Island eitur-
lyfjalaust árið 2002 og við þurfum
alla þá hjálp sem í boði er ef sá
árangur á að nást.“
ábyrgð betur en við höfum
gert. Það er ekki hægt að búast
við að börnin ein og sér geti
sagt nei við fíkniefnum."
Það hefur verið gagnrýnt
hversu lítið fjármagn er sett
í þetta verkefni; „Island án
eiturlyfja árið 2002“. Hverju
svarar þú þeirri gagnrýni?
„Öll verkefni sem eru starf-
rækt undir merkjum „ísland án
eiturlyfja árið 2002“ eru með
sérfjárhagsáætlun. Það á til
dæmis við um þetta forvarnar-
verkefni inni í grunnskólunum.
Eins vil ég Ieggja áherslu á að
verið er að virkja til samstarfs
og virkrar þátttöku á þessu
sviði allar stofnanir, bæði hjá
Reykjavíkurborg sem og hjá
ríkinu, sem vinna að barna- og
unglingamálum, þannig að um
mun hærri upphæðir er að
ræða í þessu sambandi en tal-
að er um. Það þurfa allar stofn-
anir í þjóðfélaginu að koma að
þessum forvörnum ef góður
árangur á að nást og í rauninni
ekki bara stofnanir, heldur al-
menningur allur. Við ætlum
okkur að hafa gert ísland eitur-
lyfjalaust árið 2002 og við þurf-
um alla þá hjálp sem í boði er
ef sá árangur á að nást,“ segir
Snjólaug að lokum.