Alþýðublaðið - 04.01.1971, Qupperneq 6

ÍH
Útg.: Alþýðunokkurinn
Ritstjóri:
Sighv. Björgvinsson <áh.)
Prent‘im. Alþýðublaðsins
Sími 14 900 (4 línur)
Nýtt ár
Árið 1970 er nuio og nyit ár, árið 1971,
gengið í garö. Við aramót horfa menn
gjax'nan til baka til atburöa liöins árs
og reyna að gefa því einkunn. Jafnframt
reyna menn að læra eitthvað af reynslu
þess liðna, en nauðsynlegra þessu er þó
að horfa fram á við til ókominna tíma
og notfæra sér reynsluna, sem fengizt
hefur af því liðna til þess að gera sér
grein fyrir vandamálum hins ókomna og
hvernig bezt megi leysa þau.
í áramótagrein sinni í Alþýðublaðinu
ritar Gylfi Þ. Gíslason, m. a. um við-
fangsefni íslenzku þjóðai'innar í næstu
framtíð. Gylfi segir:
„Ilingað til hafa velmegun og fram-
farir á Islandi fyrst og fremst átt rót
sína að rekja til mikillar og sívaxandi
framleiðni í sjávarútvegi. Enginn vafi er
á því, að enn má auka afköst í sjávarút-
vegi og að hann heldur áfram að ver-x
aðalatvinnuvegur íslendinga. En hitt er
jafnframt, að bióðin getur ekki búizt við
því, að framleiðniaukning hans geti á-
fram orðið jafnör og hún hefur verið
þannig að búast megi við, að til hans
verði hægt að sækja alla þá lífskjarabót,
sem við hljótum að keppa að á næstu At--
um. Við verðum að leita fanga á nýjum
miðum. Við verðum að koma á fót nýj-
um atvinnugreinum, bæði til útflutnings
og til framleiðslu fyrir innanlandsmark-
ad. Beinast virðist liggja við, að ný íram
leiðsla verði fyrst og fremst á sviði iðn-
aðar, auk þess sem efla má og auka
rharga þá iðnaðarframleiðslu, sem nú
; er stunduð í landinu. Allt bendir til þess
iað Islendingar hljóti á næstu árum að
verða iðnaðarþjóð í Vaxandi mæli. Hér
ei" mikil orka fólgin í fallvötnum og jarð
hita. Og vinnuafl er hér vel menntað.
Hvort tveggja er góð undfrstaða arð-
bsers iðnaðar". - . -
-Þá ræðir Gy.lfi- Þ. Gíslasotí. einnig um
ýmis vandámál,'. seni óhjákvæmilega
fylgja nútímá iðnaði. Nefnir hann þar
sérstaklega vaxandi mengun og önnuf
umhverfisvandamál, sem hann hvetur
til að lausn verði fundin á áður en í
svipaö óef-ni.er komið og orðið hefur hjá
ýmsum náláegum iðnaðaríöndum. .
Að lokum segir Gylfi Þ. Gíslason:
„Hætt er við, að ör iðnþróun hafi í
för með sér of einhliða áhérzlu á vel-
megun og veraldargæði. Sú þjóð, sem
vill efla iðnað sinn og keppir að ört vax-
andi þjóðartekjum, þarf sannarlega einn
ig að minnast þess, að maðurinn lifir
ekki af brauði einu saman. Þeim mun
örari, sem framsóknin er á efnahags-
sviðinu, þeim mun nauðsynlegra er, að
fégurð mannlífsins sé aukin, að þekking
sé efld og allt það, sem gerir manninn
þroskaðri og hamingjusamari. Annars
gæti maðúrinn orðið api af aurum sín-
um“.
ÞAR SEM STÓRU FÁVITARNIR LEIKA SÉR
ÞAÐ virðist geta verið ýms-
um óþægindum bundið að vera
búsettur í grennd við miklar
herstöðvar, og þó einkum flota-
stöðvar í löndum stórveldanna.
JaÆnvel á Bretlandi, þar sem
afstaða hernaðaxyfirvaldanna
til þjóðarinnar virðist einkerm-
ast af m-eira tfrjálslyndi og
minni yfirgangssemi en í mörg-
um öðrum hemaðarríkjum. En
því er nú einu sinni þannig far-
ið, að herinn þarf alltaf að iðka
allskonar striðsleiki, þegar hann
er ekki í alvörustríði, svona til
þesa að halda sér á þjálfun og
vera við öllu búinn, og hann
þarf að prófa alls konar stríðs-
lieikföng, og þá á stundum
splunkuný leikföng og áður ó-
þekkt, svo að hermennimir
kunni með þau að fara í alvöru-
stiríði. Sum af þessum nýju
leikföngum eru þess eðlis, að
ölhi sem þeim við kemur er
haldið vandlega leyndu, enda
þótt það komi þá líka fýrir á
stundum, að þau hin sömu leik-
föng Segi þá þannig tll sín í
natkun að það sé hægara sagt
en gert.
Og nú halda þeir, sem eiga
heima í næsta nágrenni við
flotastöðina á Weymouthflóa á
Dorset á Englandi því einmitt
fram, að sjóherinn þar sé með
eitthvert slfkt íeikfang til próf-
unar. Þetta leikfang, fiegja þeir,
gefur frá sér einskonar hljóð-
m!e<rki, sem eru þess eðlis að
-þau- caru vel greinanleg þegar
þaú berast í.lofti, en margfald-.
a,st í sjó. Fiskimenn þama á
flóanum fullyrða að þeiir í flota,
stöðinni hafi. flaémt á brott ídlan
-iHi'k, - þar af miðunum meði-
þessu leikfiangi sínu, enda ekki
undarlegt, þar eð hljóðmerkin
sem þau gefa frá sér, hafi þau
dularfullu áhrif að bátamir
titri og skjálfi stafnanna á milli,
þegar ieikfangið er í notkun.
Og einn daginn hafi froskmað
ur, sem var að þjálfa sig í í-
þrótt sinni í sólskini og biið-
slcapar veðri úti í flóanum, orð-
ið að hraða sér sem mest hann
mátti úr kafi af ótta við að
hljóðmerkin sprongdu í honum
hljóðhimnuna.
Allt fram að þessu hafa ná-
grannar flotastöðvarinnar ein-
ungis yppt öxlum ög látið sér
það lynda, þótt þeir yrðu fyrir
svipuðum óþægindum af hálfu
nábýlisins og hernumið fólk
verður yfirleitt að taka með
þögn og þolinmæði, jafnvel þótt
mikill hávaði og nokkur hætta
vaeri þeim samfara. Þannig er
það méð fallbyssuskothriðina.
þrisvar í viku, nema í ágúst og
þá sjaldan áhöfnum herskip-
anna er veitt orlof annars. Þeg-
ar sjóherinn skemmtir sér við
þann leik, er skotið þvert yfir
flóann af fellbyssum og
sprfengj uvörpum um borð í her-
skipum, sem liggja við festar í
aðeins 500 m. fjarlægð frá að-
alumferðarstræti borgarinnar,
er þá farið í kafbátabardaga-
leik og tilrauna-tundurskeytum
skotið úr flæðarmáinu við Port
landshöfnina.
Allur almenningur hefur og
hingað til sloppið við allar
meiri háttar skrokkskjóður af
völdum þessarar leikstarfsemi,
enda þótt sjóherinn stæði þar
höllum fæti í sumar, þegar
tveimur sprengikúlum var skot-
ið frá freigátunni „Juno“ á
fréttaritarann Brian Copp og
bróður hans, sem voru á litlum
bát við fiskiveiðar úti á flóan-
um, og munaði ekki nema hárs-
breidd að kalla að önnur þeirra
hæfði bátinn. En þessi hljóð-
mex-kjaleikur flotans tekur út
yfir allan þjófabálk, að dómi
þeirra í nágrenninu, ög þó eink-
um að dómi þeirra, Sem eiga af-
komu sína undir fiskiveiðunum
í flóanum. „Það er svo sem allt
í lagi með þessa skothríð
þeirra," sagði einn borgarbúa
fyrir skemmstu, „og er hún þó
ekki sérlega skemmtileg. En
þegar svó þetta bætist við —
það væri réttnefni að kalla
þetta Stríðsflóa, svei mér þá.“
Clem Pitrnan, sem standað
hefur fiskiveiðar í flóanum frá
því 1945, álítur að þessi hljóð-
merki berist frá herskipum, sem
eru á siglingu um flóann, enda
þótt fLestir þeirra, sem þau hafa
heyrt, fullyrði að ekki hafi
neitt herskip verið í sjónmáli,
þegar þeirxa varð vart. „Þegar
þeir senda þetta frá sér, hvað
svo sem það er,“ segir Pitman,
„skellur maður ofan í austur-
inn í bátnum, rétt eins og ein-
hver hafi gneitt manni bylm-
ingshögg með hamri. Og þetta
hefur gereytt flóann af öllum
fiski. Áður voru þar fiskisæ'l
mið, nú kemur naumast fyrir
að maður verði var.“
„Ég er að vísu svo lánsam-
ur að ég hef komizt yfir stærri
bát svo ég sótti dýpra, þangað
sem áhrifin hafa ekki náð. En
margir af þeim sem veiðár
stunduðu á grunnmiðum, hafa
gefizt upp. Þeir leggja fyrir siig
farþegaflutninga á sumrin, en á
vetuma fara um tuttugu til þrjá
tíu sjómenn héðan og vi:nn,a við
lagfæringar á þóstbái.unum.“
Þeir Dale- McConneU, tuttugu
og eins árs og Tony Webb
félagi hans, tuttugu og níu ára
að aldri, heyrðu þessi hljóð-
merki fyrst í ágústmánuði sið-
. astíiðnum. Þeir höfðu látið úr
höfn í Weymouth á lítilli skútu
og hugðust sigla til Portlands
og liggja þar í höfn næstu nótt.
„Það var mjög lygnt þetta kvöld
og sléttur sjór og við horfðum
aftur um stafn á maurildaglóð-
ina í kjalröstinni, þegar við
heyrðum þessi annarlegu liljóð-
merki fyrst. Þau minntu helzt
á asdic-merki frá kafbát, mjög
hröð eða um það bil sjö merki
á hverjum fimm sekúndum.“
„Það var engin leið að átta
sig á því hvaðan þau komu, en
þau voru annarlega sterk og
nísrtandi um borð í bátnum,
'einkum við sjólínu byrðings-
ins. Við heyi'ðum merkin enn,
þegar við lögðumst við festai’,
og enn þegar við létum úr höfn'
morguninn eftir, og dró ekkert
úr þeim þegar við höfðum siglt
fimm mílur út á fóann. Reynd-
ar stilltum við útvarpsvið-
tækið sem hæst til að yfirgnæfa
þau. Einu veáttum við athygli,
dálítið einkennrlegu. Það standa
nokkrar gamlar byggingar niðri
í flæðarmálinu við höfnina. Við
höfðum aldrei séð þar ljós inni
áður, en einmitt þessa nótt sá-
um við öismáa ljósglampa,
gula,- rauða og græna, eins og
af lömpum i stjórnbofði.“
Þeim Jack Hoskins, kaup-
manni í Wéymouth og ■ kunn-
ingja hans, Reg Honnor, varð
ekki um sel, þegar þeir heyrðu
hljöðmerkin,' neyndar . efcki í
samá skipti. Þeir höfðu róirð til
Þetta er brezkt hei'skip. og greinin seni hér birtist segir frá atburSum í Bretlandi. Þó á ekkert annaí vi5
um herinn í því landi en annars staffar, alistaðar er hann cg hans starf fávísiegur leikur meff mikil
verffmæti og beinlints stór háski fyrir almenning.
fiskjar í litlum bát úr viði og
voru lagstir við stjóra á miðum,
sem nefnast Shamblesbanki um
níu mílur suður af Portandi.
„Og þá í’ufu þessi hljóðmerki
þögnina allt í einu,“ segir Hos-
kins. „Við störðum bara hvor á
lannan furðu lostnir. Ég tel að
tónhæðin hafi verið í meðal-
lagi, bilið á milli merkjasend-
inganna sem stóð í þvi sem
næst 30 sekúndur, allt að 5 sek-
úndum. En það fór titringur um
allan bátinn, eins og hann bæi’-
ist með kjölnum frá stefni aft-
ur í skut. Þar sem við lágum
þama á grynningum, kom mér
fyrst til hugar að báturinn
hefði rekizt á eitthvað, en svo
var ekki. Ég svipaðist um, en
herskip var hvergi að sjá, og
hvaðan úr ósköpunum gátu
þessi merki þá borizt? Ég hef
stUindað fiskveiðar þama í tóm
stundum minum undanfarin 40
ár og ég get fullyrt það, að al-
drei hefur verið jafnlítið um
fisk á miðunum. Maður hefur
oft og tíðum alls ekki orðlð
þar var.“
Bugsy Bv.gler er á. sama máli.
Kann skortir nú einn í þrítugt,
og hefur stundað froskköfun í
full 18 ár, og kalliar ekki allt
ömmu sína. En svo gerðist það
dag nokkurn í sumar, að honum
brá fyrir alvöru. Hann var þá
við köfun úti fyrír Hvítsnasar-
klettum, átta milur austur af
Portlandi. Hljóðmerkin rufu
kyiTðina kiáng um hann. og —
• hann varð álvarlega 'hræddur.
„Ég var staddur á 30 feta
dýpi,“ segir hann, - „og heyrði
þá eitthvert annarlegt hljóð,
sem jókst stöðugt að styrkleika.
Ég hraðaði mér úr kafi vegna
þess að ég hugði að eitthvert
skip væri að nálgast, en það sást
ekki nokfcur fleyta, ekki svo
mikið sem róðrarbátur. Ég fór
þá aftui’ í kaf, en efttí örfáar
sekúndur voru merkin orðin
svo sterk, að ég óttaðist að
hljóðhiminumar kynnu að rifna.
Eg afréð því að fara upp á yfir
borðið, áður en það yrði um
seLnan*
Plesttí íbúanna á þessu svæði
álíta að hljóðmerkin komi frá
einhverjum neðansjávar vopn-
um, sem staðsett séu í flotastöð
iraii að Portlandi, og gera ráða-
msnn þar hvorki að neita því
né játa. „Þegar ég ræddi við
• ýmsa sérfráeðinga þar“, segir
, fréttaritarfnn, „vorú riðbrögð
þeirra eitthvað á þessa leið:
Hvernig í fjáranurh getur það
komið fólki á óvart hér í há-
grenninu við Portland, þótt
Pramh. á bls. 11. *
\
r fiölskylda úr-
□ Bandarískar fjölskyldur
eru í vanda staddar, svo mikl-
um vanda að það getur riðið
þjóðfélaginu að fullu, segir í
skýrslu, sem gefin var út eft.
ir fjölmenna ráðstefnu í Was-
hington ium börn og barnaupp-
eldi.
Vikubláðið Tirne gerir 'bandá
rísku ifjöiskylduna að umtals-
efni nýliega og hér fara á eft-
ir jTnsir athyglisverðir ptinkt-
ar úr þeirri frásögn.
Sumir scgja, að fjölskyldan
sé ekki lengur hornsteinn nú-
tíma þjóðifélags. Eitt af hverj-
um fjórum hjónaböndum enda
fýrr eða síðar með ski'lnaði.
Skilnaðir eru tíðari meðal
unga fólksins, og í þéttbýlustu
'héruðunum á vesturströndinni
ier skilnaðarpróscntan al'lt að
70%. Dregið hefur úr barn.
eigniu'm úr 30.1 'fæðingu á þús-
lundið áríð 1910, í 17,7 árið
1969. Þetta er út af fyrir sig
góð þróun, en hún hefur bdeyt
ingar í för með sér — á hverju
ári hliaiupa xwn hálif milljón tán
inga heiman frá sér.
Og sérfræðingar velta fyrir
sér hvort þjóðlfélagið geti stað
ið lengi ef svo mikið rót kemst
á fjölskyldúlífið og vitna til
hnignunarskeiða fyrrverandi
fyrrverandi stói-velda.
Allit fram til okkar daga hef-
ur þjóðfélágið stutt ijölskyldu •
hugmyndina með ráðum og
dáð. Það var skylda fjölskyid-
uhn’ár " áð’ kenn’a ‘ börh'iuhúm
góða siði, sem voru byggðir á
kenningum kirkjunnar, heim-
spekikenningum og grónum
siðvenjum. Þessi gpundvöllur,
hefur i'iðlazt mjög að undan-
förnu, en stjómmálamenn .
ihalda áfram að ásaka fjöl-
skyldufeður og mæðar um
minnkandi siðferðiskennd, rétt
eins og fjölskyldan sé aðskil-
in frá sjálfu þjóðfélaginu. Þau
öfl, sem veikja fjölskylduna
nú eru gehendur þein-a breyt.
inga sem gangá yfir í nútíma ■
þjóðfélagi.
Hin mikla hreyfing í nútima
þjóðfélagi, sem varð með til-
komu bíla og stórbættum sam-
göngum hefur h'aft afgerandi
áhrif á fj ölskylduna. Áður fyrr
var fjöllstkyldan' stór, þ. e: í
kringl.im börnin voru afar og
ömmur, bræðUr, systur, frænd-
ur og frænkur. Ef þetta fólk
bjó ekki í einu og sama húsinu,
þá bjó það í húsi rétt .hjá, eða
í næstu götu. En nú er hin
dæmigerða fjölskylda einangr-
uð — aðciins mamma. paþbi og
börnin, nánir æltingjar búa
eihhvers staðar langt í burtu.
Nú veiður mamma og pabbi
■að taka. að sér hlutverk „allr-
ar“ fjöliskyldl.innar óg ráða
•fram úr fjárhagslegum og fé-
!ag;rjagum vand.a ein og óstudd
cg það hefur váldið rniklu um
•fjölgtih ftkilnaða, ýérið orsök
drykkjuskapar :og 'fí'knllyfja-
neyzlu. . u
Þá hefur hih 'nýjá sta'ða
Faffir og sonur i hugleiðslu.
Ánægjustund hjá venjulegri
fjölskyldu.
konunnar ekki minni • áhrif.
Allt fram til þes'sa hefur kon-'
ari leíkið' aukahlutverkið —
verið emskonár hækja eigin-
mánrisins. í dag’er þettá mjö;g
breytt. Um 401- bándarískra
fcvenná' þiggur' nú laun fyrir
Nýjung í nútíma fjölskyldulífi:
[Jaffurinn kvænist tveimur
konum og þá verffur
brauffstritið léttara fyrir alla
affila
I<1
sína vinnu. Þegar kona byrj-
ar að vinna úti, sér hún sjálfa
sig í nýju ljósi, og hún á oft
erfitt með að sætta sig við
„múria“ hjónabandsins eftir
það, „þar Sem hjónabandið
gerir ekki ráð fyrir að rúma
tvær jafnrétthá’ar manneskj-
ur“, eins og einn þjóðféla'gs-
fræðingur hefur komizt að
orði. Þegar gift kona byrjar
að vinna úti er hún raunveru-
lega búin að taka að sér tvö
störí og til að létta sér lfeim-
ilisstörfin reyntí hún að
kaupa heimilisaðstoð í margs
konar mynd. Þá vill hagnað-
urinn stundum vlerða lítill og
konan fer þá að hugleiða
hvorf. ekki sé meira vit í sam-
eiginlegu eldhúsi og dagheim-
ilum fyrtí börnin. . . .
Hvað uppeldi barna snerttí
hefur margt breytzf á stutt-
um tíma. f hinum smáu fjö.1-
skyldum snýst allt um barn-
ið, eða börnin, og það ea- látið
finna að pabbi og m'amma
þræla myrkranna á milli til
að sjá barninu fai’borða. Þetta
get.ur haft mjög slæm áhrif
á barn, og þegar það hagar
sér ekki í samræmi við óskir
foreldranna geta orðið mikltí
tilfinningaárekstrar. — Áður
fyrr var litið á börn slem verð
andi fullorðnar verui’, þ.e.
þau byrjuðu snemma að
vinna og tileinka sér siði
hinna eldri. Nú eru uhglingar
í skóla langt fram undir þrí-
tugsaldurinn og þeir eru þar
af leiðandi í sáralitlum tengsl
um við þann heim sem mæð-
ur þein-a og feður hrærast í.
Þetta, með öðru, leiðir tif'
kynslóða'gapsins..
Unga fólkið, Sem ekki kær-
ir sig um fjölskyldulíf í nú-.
verandi mynd, hefur gripið til
gam’alþekkts fyrtíbrigðis —
það stöfnar kommúnur, sem
nú eru taldar. um 3000 í
Bandaríkjunum.. Þar ætlar
það a'ð lifa.frjálst eins og fugl
inn fljiigandi, en það rekur
sig brátít á sömu vandamálin
og gilda í „gamla“ þjóðfélag-
inu — einhver verður að
stjórna, og um leið er fi’elsinu
takmörk sett. Þær kommún-
ur, sem hafa byggt á algjöru
tíelsi hafa ekká staðizt, verið
leystar upp innan eins árs.
Þjóðfélagsfræðingur, sem
hefur kynnt sér starfsemi yfir
100 kommúna á sl. sex árum,
hefur sagt að börnin í kom-
1 mútiunum hafi það mjö'g gott,
því að það sé eðlil'egt fyrir
börn að alast upp meðal
margra fullorðinna. Þess ber
þó áð gæta að innah kom-
múna er ekki mikill aldurs-
Framh. á bls. 11.
• MÁNUDAGUR 4. JANÖAR 1971
MÁNUOAGUR 4. JANÚAR 1971 7