Alþýðublaðið - 01.03.1971, Síða 7

W'
ÆIÍBYOT
ÍMKÍMO)
Útg.: Alþýðuflokknrinn
Ritstjóri:
Sighv. Björgvinsson (áb.)
Ekkert „uppnám"
Eilthvað virðist Morgunblaðið hafa tek-
ið það nærri sér, að Álþýðublaðið skuli
hafa mótmælt hugmyndum Jóhanns Haf
stein,: forsætisráðherra, um einkaútvarps
stöðvar á Islandi og afnám einkaréttar
ríkisins á hljóðvarps og sjónvarpsrekstri.
I forystugrein blaðsins á laugardaginn er
sagt,, að Alþýðublaðið hafi komizt í
„furðulegt uppnám“ vegna þessarar hug
myndar.
Ekki er það nú alveg rétt hjá Morg-
tötblaðinu að Alþýðublaðið eða aðrir
tiafi verið sérlega uppnæmir vegna hug-
íByndar forsætisráðherra um einkaút-
várpöStöðvar á íslandi. Er sú hugmynd
tiVorki það nýstárleg né merkileg að upp
námi valdi, enda hér um að ræða gömul
sjönarmið í útvarpsmálum, sem ýmsir
fháldámenn héldu á lofti hér áður fyrr,
ete fíestir töldu, satt að segja, löngu
gleyrhd.
Um orð forsætisráðherra um einkaút-
Várpsrekstur, er hann viðhafði í þing-
ræðu í fyrri viku, er það annars að segja,
að sjálfsagt hafa þau ekki verið mælt í
fúllri alvöru né að yfirveguðu ráði, og
thun’ sú hugmynd því sjálfsagt ekki
verða til þess að tefja neitt afgreiðslu
frumvarpsins um útvarpslög, er nú ligg-
Ut fyrir Alþingi. Myndi forsætisráðherra
éigi heldur koma nú fyrst óvænt með
húgmyndir um meginbreytingar á fi'um-
Várpi, sem í fyrsta lagi er stjórnarfrum-
várp og í öðru lagi hefur verið ti\ með-
férðár á Alþingi í nokkuð'á annað ár
háfi hann ætlazt til, að þær yrðu tekn-
ár alvarlega.
Úrræði íhaldsins
tíndir forystu Alþýðuflokksins, sem
sfcjórnað hefur útvarpsmálum á Islandi
Sr 1. áratug, hefur allur útvarpsrekstur-
iftn tekið stökkbreytingum. Sjónvarp
hefur tekið til starfa, dagskrá hljóðvarps
Verið aukin og endurbætt og Ríkisút-
Várpið tekið miklum framförum sem
sjálistæð stofnun.
Alþýðuflokkurinn hefur nú forystu
um að flytja róttækar breytingatillögur
á útvarpslögunum, sem stefna að enn
frekari lýðræðislegri uppbyggingu Rík-
isútvarpsins. Þá virðast hins vegar for-
sætisráðherra og Morgunblaðið ekkert
Hafa til málanna að leggja nema gamlar
íhaldshugmyndir um að hleypa einka-
fjármagninu til áhrifa á útvarpsrekstur
í' Iandinu og halda því í tilbót fram, að
þar séu einhver ný viðhorf á ferðinni.
Hafa forsætisráðherra og Morgunblaðið
þá gleymt því, að útvarpsrekstur á Is-
lándi var fyrst í höndum einkaframtaks-
ifts, sem gafst svo gersamlega upp á því
verkéfni, að ríkið varð að taka við. Og
hinu opinbera tókst það, sem einkafram-
tákið gafst upp við, — að byggja upp öfÞ
ugt og lýðræðislegt fjölmiðlunartæk>
sem nýtur virðingar og vinsælda með
þjóðinni.;
ER ARUR
□ EITTHVAÐ er aftiur í gerj-
un á Kýpur. Þannig tíúka ftest-
ir stjómmálasérfræðingar síð-
ustu aðgerðir Makariosar for-
seta. Á lokuðum fundi valins
hóps grískumælandi stjórnmála
manna á Kýpur fyrir nokkrum
vikum, lagði Makorios fram ná-
kvæma skýrslu um hráskinna-
leik stórveldanna sem var und-
inrót hins alvarlega ástands á
eyjunni 1963, 1964, 1966 og
haustið 1967.
Skýrslan kom eins og spreng
ing. Þetta var það sem menn
hafði lengi grunað, en enginn
þorað að segja upphátt. Þegar
duglegur og séður stjórnmála-
maður eins og Makorios tók
skref sem þetta hlaut eitthvað
að liggja að baki. Viðbrögð
Aþenublaðanna em góður mæli-
kvarði í þessu sambandi, því
þar var Markorios miikið til um-
ræðu. Aftur á móti er þögnin
viðbrögð opinbenra aðila. Toum
bas aðmíráll, sem var utan-
rikisráðheiva Grikkja er Kýp-
urdeilan stóð 1966, er sá eini
sem gert hefur athugasemdir
við skýrslu forsletans og lýsir
hann atburðarásinni meðan á
samningunum við Tyrki stóð á
nokkuð annan hátt en Makarios
hefur gefið bendingar um.
HVers vegna gerir Makarios
þetta opinbert núna, vitandi
um viðbrögðin?
Eftir morðtilraunina við for-
setann í marz í fyrra og morð-
ið á Poiycarpos Geofdhadjis
fyrrverandi innanríkisráðherra
stuttu síðar héfur ástandið á
eyjunni verið tiltölulega stöð-
ugt. Í'maí í fyrra hóf Makarios
aðgerðir gegn hinum hægri-
sinmaða ofstækisflökki „Þjóð-
fylkingunni", sem hafði staðið
að baki fjölda skemmdar- og
ofbeldisverka. Fýlkingin var
. þurrkuð út og flestir aðalforingj
arnir handteknir. í júli voru
kosningar á Kýpur í fyrsta sinn
í 8 ár. Þær fóru rólega fram og
HVESSA Á KÝPUR
án árekstra. Allir leiðtogarnir
frá kommúnistum til hægri
manna sendu áskoranir til kjós
enda um þjóðareiningu og sam-
vinnu gegn hium sameiginlega
óvini. Hver hann er, h'efur
Makarios meira að segja ekki
vilja upplýsa. Er það herfor-
ingjaklíkan í Aþenu, NATO,
Bandaríkin eða Tyrkir, sem er
úlfurinn illi . Hver sóttist eftir
lífi foi-setans? Hver myrti Ge-
orgkadjis? Þrátt fyrir þessar
spurningar hefur Makarios lát-
ið sem ekkert væri. Smávegis
axlayftingar og sakleysislegt
bros eru einu svörin sem feng-
izt hafa. Þögn þessi hefur verið
skýrð með hættu þeinri sem
vofði yfir. Kýpur þurfti að fá
olnbogarými og Makarios hefur
ekkert viljað hafast að sem
gæti hlásið eldi í glæðurnar.
En núna skyndilega snýi- for-
setinn við blaðinu. Fyrir marga
af hans náustu samstarfsmönn-
um er þetta léttir. í langan tíma
hafa þeir krafizt þess að Maka-
rios leysti frá skjóðunni. Hvers
vegna lét hann ekki til skarar
skrýða gegn herforingj aklík-
unni í Aþenu í marz í fyrra
þegar opinberlega lágu sannan-
ir fyrir þvi að hún hefði sótzt
eftir lifi hans? Útkoman var sú
að menn hafa komið fram með
allskyns undarlegar samsæris-
kenningar. Ein var súáð Maka-
rios hafi sjálfur skipulagt morð
tilriauniua í fyrra. .
Erlendir sendimenn og stjórn
málamenn hafa undanfarið
þótzt hafa ástæðUr til að heim-
sækja Kýpur. Edwaed Heath
forsætisráðherra Breta sá á-
stæðu til að millilenda þar í
janúar s.l. á leið sinni á sam-
VeQdisráðstefnuna í Simgapore.
Vart var það gert til þess eins
að rifja upp ganilar endur-
minningar með gamla skóla-
bróður sínum Makariosi. Með-
an Makarios var upptekinn á
samveldisráðstefnunni fannst
bandaríska sendiherranum í
Grikklandi, Hem-y J. Tasca,
það kærkomið tækifæri að
heimsækja eyjuna. Makarios
fékk strax að vita um beim-
sóknina og fór strax af ráðstefn
unni og tók fyrstu flugvél heim.
Um sama leyti og Makarios kom
til Nicosia kom þangað einn af
leiðtogum grísku herforingja-
stj ómarinnar, Konstantin As-
ianidis. Hann kom óbeðinn eins
og hinir. Auðséð var að þaxna
átti sér stað eitthvert báktjaldá-
makk, sem Makarios skyldi
haldið fyrir utan. Á Kýpur er
litið á þetta Sem sönnun þess að
Makarios sé aðal hindrunin
fyrir því sem menn kalla ó-
demokratiska lausn á Kýpur-
máiinu.
Makarios hefur verið staður
og ósamvinnuþýður. Nú síðasta
árið hafa Bandaríkin og gríska
h'erforingjaklíkan notað hægri
leiðtogann Clerides og leiðtoga
tyrkneska minnihlutans, —
Denktash, í einhverskonar
„deildu og drottnaðu stil“. I
fjarveru Makariosar hefur svo
einhverjum dottið í hug að
koma honum út úr spilinu. En
fáum dögum síðar kemur svo
mótleikur Makariosar, sem er
að gera opihbert hvað það var
sem lá að baki þvi hættulega
ástandi sem verið hefur á
Kýpur, undanfarin ár.
Við hvern atburð verðúr á-
standið á Kýpur æ Ijósara. —
Bretar ög Bandaríkj amenn
hafa samkvæmt öruggum heim
ildum gert leynisamninga um
lausn Kýpurvandamál'sins.
Það sem skiptir þar máli er
aðstaða til notkunar herstöðva
og að draga úr þeim deilum
sem næstum hafa orðið til þess
að Natolöndin tvö Tyrkland og
Grikkland hafa rokið saman
mörgum sinnum á síðustu ár-
um. Oft hefur Nato og Banda-
ríkin reynt að knýja fram þann
ig lausn að; takast mætti að ná
yfirtökunum á hinum gríska
meirihluta á eyjunni en i öll
Á nn....o.tínu milli fjatfanna í suffri og norðri liggur h öfuðborg Kýpur, Nicosia. Þetta er eldforn borg sem
hét ^fcdte i fimdinni
skiptin hefur það aðeins skapað
ólgu.
Þar sem ný brezk ríkisstjórn
heíur nú setzt að völdum htef-
ur Bandaríkjastjórn augsýni-
lega fundizt tími til kominn að
gera nýja tilraun. Zurich- sam-
komulagið frá 1959 veitti Bret-
um rétt til að hafa herstöðvar
á Kýpur. Eftir að spennan í
Mið-Austurlöndum jókst ög
Sovétmenn juku við flota sinn
á Miðjarðarhafinu hefur Banda
rikjastjórn hvað eftir annað
krafizt þess að stöðvamar á
eyjunni yrðu settar undir
stjórn Nato. Makarios hefur
lagzt gegn þessum kröfum á
þeim forsendum að hann vildi
halda Kýpur hlutlausu. Einnig
Ihafði stjórn Wilsons lítinn á-
huga á að láta af stjórn þessara
nerstöðva. Það sem Makarios
gerir núna er að gera opinbérar
allar tilraunir Nato og Banda-
ríkjanna til að ná aðstöðu á
eyjunni.
Samkvæmt þeim upplýsing-
um sem lekið hafa út reyndi
bandaríski varautanríkisráð-
herrann George Ball að þvinga
Makarios iil að samþýkkja að
Natoherir yrðu staðsettir á
eyjunni haustið 1963. Makarios
neitaði og leitaði til U Tahts
og fékk gæslusveitir SÞ>. í stað-
inn. Árið eftir reyndi Banda-
ríkjastjóm að koma Acheson-
áætluninni í gegn, en húni gerði
ráð fyrir því að eyjunni yrði
skipt milli Tyrklands og Grikk-
lands, stem hefði opnað Nato
h'erjum og stöðvum leið inn á
eyjuna. Með því að biðja Sovét
ríkin um vopn tókst Makariosi
að losa sig úr þeirri úlfakreppu.
Árið 1966 i'eyndu Tyrkland og'
Grikkland, með stuðningi
Bandaríkjastjórnar, að knýja
fram lausn á Kýpurvandamál-
inu án vitundar eyjarskeggja,
einnig sú áætlun mistókst. Árið
eftir reyndi sérlegur sendimað-
ur Johnsons forseta, Cyrus
Vance, að koma áætlun sinni í
gegn með þegjandi saimþykki
Tyrkja og grísku herforingja-
stjómarinnar. „Vance hótaði
með samningi, en ég veit að
það hefði orðið til ómetaniiegs
tjóns fyrir málstað okkar ef við
hefðum látið undán þrýstingi
utan frá“, sagði Makarios.
Tónninn er augljós, Makarios
ákærir Bandaríkin fyrir af-
skipti af innanríkismáium
,Kýpur og fordæmir um leið
stjórnina í Aþenu fyrir að sam-
þykhja þetta. Um Breta segir
hann: „ég er ekki viss um að
Bretar h’efðu samþykkt þetta“,
og á hann þá við áætlunina frá
1966 sém gerði ráð fyrir að
Brétar létu DWekelia-herstöð-
ina við Famagusta í hendur
Nato. í þessar ldípu krefst
Makai'ios skýrra svara frá
Heath: „Þessar stöðvar verða
ekki látnar af hendi“.
Það sem Makarios skiljan-
lega óttast nú, eins og svo oft
áður er að hinir stóru Selji
hina smáu. Lausn á Kýpur-
vandamálinu án hans vitimdar
er martröð Makariosar. Hingað
til hefur hann getað treyst á
Breta, en getur hann það á-
fram? Þó að stjórn Verka-
mannaflok'ksins hafi haldið fast
við stefnu sína í sambandi við
Kýpui- er ekki víst að íhalds-
stjórnin geri eins. Leynisamn-
ingarnir við Bandaríkin er að-
vörun.
En Makarios hefur ennþá spil
á hendinni. Með sinni óbeinu
gagnrýni á herforingjastjómina
sýnir hann eitt þeirra. Með
fólkið að baki sér getur Maka-
rios einnig leikið á strengi þjóð
ernistilfinninganna og gert
drauminn um sameiningu við
móðurlandið lifandi. Því það
h'esfur komið grískum ríkis-
stjórnum áður i vanda. Þetta
veit Miakarios og það styrkir
aðstöðu hans einnig inn á við.
Margir hafa litið á það sem
undantekningu að Makarios
skyldi ekki hafa látið fyrr til
skarar skafða gegn herforingj-
tmum. Með ræðum sínum hef-
ur han gert öllum ljóst að
útsala á grískum hagsmunum
komi ekki til mála, í neinni
Framh. á bls. 8.
KÝPUR-LAND OG ÞJÓÐ
Drengur me£ asna uppí sveit á Kýpur, vegurinn tigg , m< .í oíífngarffa.
□ Kýpur, fyrrum nýlenda
Breta, hlgut sjá'lfstæði þcym
16. ágúst 1960 og gerðist lýð-
veldi. Stuttu síðar gerðist Kýp
ur aðili að brezka samveldinu.
Eyjan er 8.930 fénkiíómetrar
og er þyí þriðja stærsta eyjan
í Miðjaðarhafinu og liggur .um
70 km. suður unda/p ströndum
Tyrklands. Fjailakeðja liggur í
austur-vestur stefmji meðfcam
norðurströnd eyjai'innar og
önnur meðfram riuðurs.trönd
inni og þar er hæsti tihdur
eyjarínnar Tröodos, 1953 m.
Milli fjallanna er hin frjósfelma
slétta Mtessaria. Eins og í flest-
umlöndum við Miðjarðarhafið
hefur,. skógum verið éytt, /én
reynt hefur verið að rækta
skóga þar aftur, gera áveitur
og vegi, sem hefur stórlega.
bætt alla aðstöðu á eynni.
íbúarnir eru um 620.000 og
eru 4/5 þeirra grískumælandi,
en 1/5 tyrkneskumælandi. Fyr
ir utan grísku og tyrknesku er
enska nokkuð útbreitt rruil á
eynni. Kýpur er landbúnaðar-
land og er rúmlegá helmingur
landsins ræktaður. Aðalkorn-
tegundirnar eru bygg og hveiti,
en þar að auki ,er raektaðir .á-
v'extir, vín, ólívur o. fl. Um
híelmingur af útflutningi eyj-
arskeggja eru landbúnaðaraf-
urðir, en þar að auki er' nokkur,
vinnsla á málmum úr jörðu svo
sem kopar, járn, asbest, gi^s
og króm. Útflutningur á málm-
um er um það bil 36% af heild
arútflutningi landsins. Borgir
eru fáar og smáar og góðar
hafnir eru engar. Á Messariár
sléttunni er höfuðborgin Nico-
sia stærsta borg Kýpur (íbúar
um 45.000) og aðalvígi grísku-
mælantíi manna á eyjunni. Aðr
ar borgir eru Limassol og Fam.
agusfa, en sú síðarnefnda er að
alvígi tyrkneskumælandi
manna á eyjunni.
Saga Kýpur er nátengd frárti'
leiðsiu kopars enda hefur hún
hlotið nafn sitt af honum. Um
1600 £.. Kr. verZluðu Hellanar
mikið við eyjarsiíleggja og síð-
£yr varð eyjan verzlunarný-
lenda þe.irra. Eftir það var eyj
an hertekin af hverri þjóðinni
á eftir annarri s. s. Fönikum,
Egyptum, Persum, Sýrlending-
um, Rómverjum og loks Aust-
rómverska ríkinu. Árið 1191
hertóku svo krossfarar undir
íorystu Ríkharðs Ijónshjarta
eyjuna og var henni síðan
stjórnað af franskri aðalsætt í
300 ár, er Feneyjar fengn
hana. Stutlu síðar hertóku
Tyrkir svo Kýpur og stjórnA
uðu þar til Bretar fengu hana
árið 1878. Eftir það stjórnuðu
Brtetöir eyjunni óslitið þar til
1960 er hún Varð sjálfstætt
ríki. —
GYLFI Þ. GÍSLASON SKRIFAR
HÁSKÓLINN

Q Nú um þessar mundir er
meira að gerast í málefnum
Háskóla líslands ien 'pokkru
sinni fyrr í rúmiltega hálfrar
aldar sögu hans. Hafin hefur
verið kennsla í nýjum grein-
|u(m og nlámsef'ni og kennslu-
hæflir í fl'estum þeirra greina,
sem áffur voru kenndar, hef-
ur verið endurskoðað. Stúdent
um við háskólann helfur farið
mjög fjölgandi, en kennurum
fjölgar nú enn meir. Skýrast
kemur þessi aukning fram í
fjárveitingum til háskólans í
ár miðað við árið í lýrra. í
fýrra var varið í þágu háskól-
ans 60,6 milij. kr., *en í ár er
gert i-áð fyrir, að hann hafi til
ráðstöfunar 123,5 millj. króna.
Hér er uim meira en tvöfö'ldun
ráðstöfunarfjárins að ræða, ef
miðað er við krónutöluna. Sé
tekið ti'llit til verðlagsbreyt-
inga og bornar saman jafngild
ar krónur, þá er aúkningin
77%.
Auðvitað segja tölur um
a'uíkið ráðstöífunarfé ekki alla
þá sögu, sean segja þarf. Fé
má nota misjafnlega vel. Ein-
mitt þess vegna er ástæðá til
þess að leggja áherzlu á þá
nýsköpun kennslu- og rann-
sóknarstarfsi-ns, sem nú á sér
stað innan háskól'ans, og á að
mjög verulegu leyti rót sína
að rekja til starfa háskóla-
nefndarirmar, sem starfaði fyr
ir nokkrum árum undir for-
'Ustu Jónasar (K. Hripalz. í
henni áttu að sjálfsögðu einn
ig sæti forustumenn 'háskólans
sjálfs og flutlltrúar stúdenta,
og hafa þeir reynzt álmgasam
ir um þær endurbætur, sem nú
er verið að hrinda í fram-
kvæmd.
Eitt merkasta nýmælið, sem
nú er komið í framkvæmd að
þri er varðar starfsemi og
skipulagsmál háskól'ans, er
stofnun, svonefndrar samstarfs
nefhdar um háskólam'ál’efni,
en í henni eiga sæti fulltrúar
hás'kólans, fjármálaráðuneytis
og menntamálaráðuneytis, eni
þá nefnd skipaði menntamála
ráðuneytið 19. september sJ.
N'efindinni er æilað að fjalla
um áætlanir, er varða starf-
semi háskólans til langs og
skamms tíma, að því er tekur
til almtennra rekstrarmálefna,
og sér í '*agi að ræða tillögur
l’tm rekstraTfjái-veitingar á
fjárlögum, og að gera fram-
kvæmdar- og fjármögnunar-
áætlanir um byggingar og ann
an stofnbúnað háskólans, og
meta þá valkosti, sem fyrir
hendi eru. Allt fé til rekstrar
háskóláns er veitt á fjárlögum.
Fé til byggipgaframkvæmda í
þágu háskólans kom .til
skamms tíma eiinvörðuhglu, frá
Happdrætti Háskóla tslands.
En í framhaldi af tillögum há-
skóla nefnd ar inn ar samþykkti
ríkisstjórnina að beita sér fyr-
ir því, að veittaa- yrðu 150 millj
ónir króna é fjárlögum til
byggj ngaframkvæmda í þágu
háskólans, 30 milljónir króna
á ári í 5 ár. Hefur verið stofn
aður Byggingasjóðulr háskólans
ssm tekjuafgangur happdrætt-
isins og fjárveiting ríkissjóðs
ganga í. Hefur santótarfsnefnd
in nú nýlega gengið frá íram
kvæmdaáætlun yfirst'andandi
árs. Tekjur byggingasjóðsins
rnuniu* í áf verða 106.4 miidlj.
Ka-. Samsiarfsnefndin hefuír
lagt til, að 87,4 millj. kr. verði
variið til byggingar tveggja
kennsluhúsa, sem nú eru i
byggingu, húss suðaustan við
báskólabygginguna, gegnt At-
vinnudeildarhúsinu, og húss á
Melunum, vestan Melavegar.
Til fyrra hússins er gert ráð
fýrir að verja 41 millj kr., en
til síðara hússins 46,4 millj,
Þá lagði samstarfsnefndin til,
að 10 milllj. kr. yrði varið til
tækjakaupa, 1,6 millj. í þágu
læknadeildar, 0,6 mililjj. j
þágu tannlaekninga, og 7,8
mil'lj. j þágu verkfræði- og
raunvísindadeildar. Til við-
halds ætlaði samstarfsnefndin
6 millj. og til undirbúnings
framkvæmda 3 millj., þar af
2 millj. til undirbúniings bygg
ingar læknavísindahúss. Þessi
framkvæmdaáætlun hiefiur þeg
ar verið samþykkt af Káskdl-
anum og ríkisvaldinití, og vierð-
ur samkvsémt henni um að
ræða mesta framkvæmdaár i
sögu háskólans. ÆtJunin er, að
þannig verði unnið framvegis,
í iþvi skyni, að framkvæmdir
allar geti orðið sem skipuleg-
astar, og m,un framkvæimdum
verka verða hagað í samræmi
við ákvífcði nýsamþvkktra fega
Framh. á blis. 8.
Konan þarf ekki að sitja heima,
þegar eiginmaðurinn flýgur
með Flugfélaginu í viðskiptaerindum.
Hun borgar bara hálft fargjald -
það gerir fjölskylduafslátturinn. Þegar
fjölskyldan ferðast saman, greiöir einn
fullt gjald - allir hinir hálft.
Fjölskylduafsláttur gildir allt árið innan-
lands og 1. nóv. - 31. marz til Norður-
landa og Bretlands.
Veitið konu yöar hvild og tilbreytingu
50% afsláttur
j}-
"•oile
FLUGFELAGÍSLANDS
6 MÁNUDAGUR 1. MARZ 1971
MÁNUDAGUR 1- MARZ 1971 7