Alþýðublaðið - 22.02.1972, Blaðsíða 6

(Jtg. Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri:
Sighvatur Björg-vinsson
Samvinnu-
hreyfingin
Um s.l. helgi voru merk tímamót í
sögu samvinnuhreyfingarinnar á íslandi.
Þá voru liðin 70 ár frá stofnun Sam-
bands íslenzkra samvinnufélaga og 90
ár frá stofnun fyrsta íslenzka kupfé-
lagsins, Kaupfélags Þingeyinga.
Þegar fyrstu kaupfélögin voru stofn-
•uð hér á landi höfðu landsmenn um alda
raðir mátt lúta erlendu vatdi. I beinum
tengslum við þá baráttu landsmanna að
öðlast stjórnmálalegt sjálfstæði var bar-
áttan fyrir því að ná verzluninni í hend-
ur þjóðarinnar sjálfrar. Framsýnt fólk
taldi sig hafa reynslu fyrir því, að það
myndi 1-itlu breyta um hag almúgans
jafnvel þótt íslenzkum nöfnum fjölgaði
. kaupmannas'tétt, svo lengi sem verzl-
unarrekstur hinna innlendu manna félli
í sama farveg og hins erlenda valds.
Takmarkinu yrði ekki náð fyrr en fólk-
ið sjálft byndist samtökum um inn- og
útflutningsverzlun með helztu lífsnauð-
synjar og ræki þá verzlun með hag
fjðldans fyrir augum. Þetta var upphaf-
ið að stofnun kaupfélaga á íslenzkri
grund, — hugsjónir samvinnu og sam-
heldni.
Langur tími hefur nú liðið síðan hug-
myndir þessar náðu fyrst fótfestu á ís-
landi. Á því tímabili hefur samvinnu-
hreyfingin eflzt með hverju ári. Hug-
sjónir hennar hafa fest sterkar rætur
og samvinnuhreyfingin er orðinn vold-
tigur aðili í samfélaginu.
Um samvinnufélögin hefur ávallt stað
ið nokkur styr. Samvinnuhreyfingin
hefur oft verið gagnrýnd fyrir það, að
hún hafi fjarlægzt hugsjónir sínar. Harð
astri gagnrýni hefur hún þó oftast mátt
sseta frá þeim, sem ávallt hafa verið
andsnúnir samvinnuhugsjóninni og seg-
Ir það eitt út af fyrir sig, hver hugur
fylgir þar máli.
Vissulega má vera, að ýmsar athafnir
samvinnuhreyfingarinnar sem atvinnu-
rekanda kunni að orka tvímælis. En það
fer ekki á milli mála, að þessi volduga
hreyfing hefur unnið íslenzkum al-
menningi mikið gagn, meira gagn en
flestir aðrir aðilar og flest önnur sam-
tök geta státað af. Þau mistök, sem sam
vinnuhreyfingin kann að hafa gert sig
seka um á Iöngum starfsferli vega létt
á móti hinu, hvað mikið gagn hún hefur
gert landi og þjóð.
t Þrifjudagur ^2. feþrúar 1972 ^
klippt >
★ Borgin byggð á joð-vatni!
í Ijós hefur komið ag borgin
Arkhangettsk við Hvítalhaf er
reist á geysiisltáru stöðuvatnii
meðansijáivar, vatni siem er
mjðg blandöð j'oði. Stöðuvatn
þetta eri um 100 mtetra undir
yÆirborði jarðar og tallið hafa
að igeyma miesita magn joðs uit
an landa Suður-Amieríku. Nú
er unnið að undiibbúiniíngi joð-
vinnsiliuinnair úr neðanja'rðiar-
vaitaitmu í Arfehangeilsk.
(Apn).
k Oikuver við Konakovo
N’ýitt i.retearfouiv'er við Konaifeoivo
í miðhtei'.a rússnesfea soýétlýð
'VlíMisins biefur nú náð fnVuim
eifícöstuirn. Otfcuver þstta er
ein sitæinslba rafstöð í Sovét-
rífcjunum seim brieniniir elds-
neytti, 2,4 miillj. kw. í>ann
tíma siem Mðinn er síðan fyrsti
Mangi rafstöðvarinniar við
KanialkoiVo komst í gagnið hef-
ur orikuivierið framllleitt 60
milljarða kw stundia raf-
miagns. Við smiíði orkuiveirsins
war bieitt nýirri tæfeni. (Apn)-
★ Sérstæður grcður á
.„þaki heimsins“
Pamir-fjöffl, oft kölluð „Þak
'hieimsins“, eru á'liltaf öðru.l
hverju vettvangur óvæn'tra at
buirða á sviði vísindarann-
sókna. Fyiriir noMsru fundu
vís'jnidaimieintá, þátttakendur í
rannsiólknaríleiðaingiri einum,
160 ára gamail/t ep'Iatré, sem
enn ber aildin tvisvar á hinu
'itutta en ‘hilýjia sumiri þarna
um sflóðir. Þá hiafa I'eiðanguirð
mienn £uindi'ð sérstæða tegund
eikar, s’em v'ex yfir þrj'á rmetra
á áiri og sem ber akarn strax
á fi'órða vaoctarári. 'SóiMómin
í Paimir þýkja líka ieinstök í
siinni röð. Nu er unnið lað
iuirita- og gró'ðiuirfairsrannsókn
uim í Pamiir af sérfræðiingum,
Rieimi statrfa við grasafræðistofn
un hériaiðsins, en ‘húsakynn'i
hiennar halfia verið reist í ifjalhl
'■fendiiriu, í IdiðfllesJa 2500 mietra
vfiir sió. (Ann ).
<S SKORID
□ BORGIN Hongkong er af-
sprengt tveggja miEtmunandi
menni’ngarsamfélaga. Ein.mitt
hér, eru mörkin milli austu.cs-
ins og vestursins. Á götunum
gefur að líta mieinti og konur í
náttfatakQnndum fatnaði svo
hópum skipti og yfir höfðmn.
þeirra hreinkinversk sikilti, sem
glitra í rafljósunum á nóttun.ni.
Inn á milli amierískra, ev-
rópiskra og japansilixa skýja-
kljúfa er urmull af alls konar
imiusiterum — búddista, taojsta,
confucíiSta og mörgum fleiri.
Reykjielsi brenna hér inni, en
gamlar konur krjúpa á kné fyr-
*r framian altörin og taka á móti
bambusbútum, 'Cm segja þeim,
hvað framtíðin muní færa
þeim.
Hongkong var mynduð í
mörgum þáttum á tíma'bilinu
frá 1839 til 1898. Hún tilheyrir
'brezka samveldinu, en 90% af
landinu, sem hún nær- yfjr,
mun samlagast Kínverska Al-
þýðulýðveldinu árið 1997.
Hinn mikli innflutningur
fólks frá Kína 1949—50 hefur
gert það að verkum, að fólfcsi-
fjöldimn nú nær 4 milljónum
á móti 600.000 áxið 1945. Um
það bil 98% af núverandi íbúa-
Æjöldanum eru Kínverjar, en þó
er alltaf svolítið af Englending-
um þar. Þá eru hinir svoköli-
uðú „fljótandi ibúar“ verulegur
hluti íbúanna, en það eru þeir,
sem búa í bátum.
Ekki hafa orðið miklar breyt
ingar á sambandinu við Kína,
þó að Hongkong sé algjörlega
háð því. Nokkur ókyrrð varð
í apríl 1966 svo og vorið 1967,
vegna áhrifa frá menningar-
byltingunni.
Menn í Peking ha-lda því
fram, að halda þurfi sama á-
s tandinu og áður, þangað til
hægt verður, rneð friðsamlegum
aðgerðum að ákvarða framtíðar
áitand Honigkong, sem áreiðaíi-
lega verður ekki fyrr en árið
1997. Þetta hefur orsakað mikl
ar árásir Sovétríkjanna á Kína,
þar eð Rússar draga verðgildi
fcyltih'garhugarfans Kimve’-ja
mjög í efa, úr því að þejr leyfa
tilveru þessarar nýlfendu á kín-
verskri jörð.
En löndin eru greinilega háð
hvort öðru. Það sést á því', að
megnið af vatnEbirgðum Hong
kong kemur frá Kína, þá sjá
Kinverjar þeim fyrir megninu
af dagleguim nauðuynjavörum
feins og rís, eggjum, kjöt.i og
ýmsum iðnaðarvarningi.
Á hinn bóginn er Homgkong
ekki bara stærstj útflutnings-
markaður Kína, e.n 32% af út-
flutningi Kína 1969 fór til
Hongkong, heldur er ytfirs.ala
Kína í viðskiptum þes.sara
landa mejri, en í viðákiptum
Kína við önnur lönd í heimin-
um, — og umframútflutningur
Kina er þess vegna verulega háð
ur því, hve miklu er hægt að
komia til Hongkong. Þetta skýr
ir einnig, hversvegna ritað er
„Made in Ilcngkong" á margar
vörutegundir, siem við kaupum
á vesturlöndum, en, mikill hluti
þeirra er framleiddur i Kína.
Þannig fer Kína að því, að ná
E;&mfoaindi við aimerískan mark-
sð, með því að láta vörurnar
fara í gegn um Höngkong.
Kínverska Alþýðulýðvfeidið
heíur fleiri tekjulindir í Hong-
krm» Margir Kínverjar senda
peninga tjl ættingja sinna á
meginlandinu, og á þennan
hátt fær Kína ca. 130 milljónir
Bandarikja-dollara í gjaldfeyri
hvert ár. Enn fremur á Kína
mikinn fjölda fyrirtækja í
Hongkong, sem gefur aðrair 150
milljónir dollara í aðra hönd,
ár hvert.
Brezka nýltendustjórnin, hefur
aldrei verið þannig úr garði
gerð, að hún hafi getað stjórn-
að nýtízku iðnaðar- og verzl-
un'arborg. Hún hefur a'ldrei haft
þann myndugleika tjl að skapa
nútínma veMiarð arE.aimfélag.
ÞÁ NÝLENDU
VIDURKENNH
KÍNVERJAR
í áraraðir hefur það verið
„styrkur“ borgarinnar, að hún
hefur farið mjög frjálslega m,eð
fjármál sín, án nokkurra veru-
legra afskipta hins opinbera.
Skattar era mjög lágir, á vest-
rænan mafelikvarða og innflutn-
ingsgjöld eru engin, nemia af
tóbaki og vínj, sem þó eru í
algjöra lágmarki. Allur gjald-
eyrir og stofnfé getur, sgmtím-
ís, farið inn og út úr landinu
algierlega frjálst, en þetta gerir
einmitt Hongkong mjög aðlað-
andi til hversikonar fjárfesting-
ar.
Hongkong hefur á nýliðnum
árum tekjð stórkostlegum fjár-
hagsbrfeytinigum. Á tímabilinu
frá 1964—’70 sýndu launa-
greiðslur 63% aukningu, á sama
tima sem verð'lag — mælt í
verðlagsvílsitölu — jókst tun
23%. Tekjur á íbúa í Hong
kong eru taldar ca. 4200 d.kr
á árinu 1970, sem er næst hæst
í Asiu á eftjr Japan.
Mestu tekjur nýlendunnar
koma frá útflutningi léttiðnað-
ai’varnings. Þar ná vefnaðarvör
ur 36% af samanlögðum út-
fiutningi. Ennfremur má nfifna
plastikvörur og transistorvið-
tökutæki, auk þess tekjur af
bönkum og trygginiga'rtfyrirtækj
um, siglingum og ferðamönn-
um.
En þrátt fyrir þessar hröðú
framfarir á fjárhagssviðinu, —
horfa meitji kvíðnum augum tjl
framtíðarínnar í Hongkong, í
stöðuigt ríkari mæli. Tilkomn
10% innf’.utn i ngstollsins í
Bandaríkjúnum árið 1971 bitn-
aði mjög illia á Hong'kong, þar
eð ca. 42% af útflutningi ný-
lendunnar á árinu fór til Banda.
ríkjanna. —
ViSNAÞATTUR
UMSJÓN: GESTUR GUÐFINNSSON
□ í síðasta viísrialþæ,ttd birti
ég vísu úr þjóðsagnasafni Sig
fúsar Sigfússonair, sem eignuð'
var séra GHsla Thorarensen
(Faðirinn fyirix soninr sór.,),
Út af iþessari vísu hringdi
HaHdóra Bjarnadóttir sauma
kona tiil miín og kvaðst efcki
vita h'eitur en vísan væri eftir
Ám-a Gíslason sýsilúmann á
Kirkjubæjarklaustiri (f. 1820,
d. 1898), sem síðar fluttist til
Krýsuivíkiuir og Ibjó þar til
dauðadags. En sonur hans,
Þórtarinn, kenndi HajHtíór'U vís
una. Afltur á móti var ti'lfefni
visunnar hið sama og greint
er frá hjá Sigfúsi að sögn Ha)M/
dóru. í íslenzkum æviskrám
er Arni sýsiumaður saigður
hafa vierið hagmæltur og styð
ur það þessa fleðrun vísunnar.
Söm/ulieiðiB teluir Siigfús sög-
usna hafla gerzt á Suðuinlandii
þótt KteámiiMa.nmienr hans
nfifni annan höfund.
★
Stephan G. Stephensson kiVeð
mr á þessa leið:
Brýni legg aS oddi og egg,
ætla að sneggjia kjaft á segg,
gróft sem vegg og grátt sem
hregg
gamlárs-skeggið af mér hegg.
★
Þessi er sönjufeiðis eftir Stejj-
han:
Enn er hret og frost og fönn,
fáar vetrarbætur,
heima setur hverja önn
og hniprar í fleti lætur.
★
Kristjön' B’enjaimínsson er höf-
undur eftirfa.ra'ndi stöku:
Q'aUarþa.k úr ha.fi há
IvaUa, saVar forðann,
fjallabaki er hann á
allur rakinn norðan.
★
Þessi er afltor á móti efiirjE'-
ling Firiðjónsson:
Ncttin heldur heimleið þar
himins feldur blánar;
logar eld.ur ársólar
yzt í veld.i ránar.
★
Koinrág Gíalason er höfundur
næstu tv.eggja vísna, uin tiili-
©fn.ið veit ég hins vegar ekfci:
Á sjávarbotni sitja tveir
seggir í andarslitrum,
a.Idrei komast aftur þeir
upp úr hrognakytruin.
SJávarbylgúir belja oft,
bragnar niðri hl.’óða,
a.ldrei s'á þeir efra loft-
ellegar Ijósið'góiða. :
★
Snæbiörn. j Hiepgiilgiey:
Ég hef reynt í éljum nauða
.jafnvel; meira en þér.
A landamerkjum lífs og dauða
leikur enginn sér.
★
Sigurður írá Brún var sfim
kunnugt er iniikiU htestamiaður'
og átti margan góðan reið-
slkjótann- Hann var jafn'framt
Skiá'lld goít.t og teva'ð auðvitað
margt lofsamlega ura hesta
sína. Eftiirfarandi stfökur eru
um Snaðldu:
Sú var tíð við Fnjóská fyrr
fórstu sprett um nætur.
Neisti fékk ei kúra kyrr,
kveiktu hann harðir fætur
Út af dautt og eJdhart grjót
óttaðist fótatakið,
tók safnt undur mjúkt á möt
mínum rassi bakiff.
Nú hefur ellin lagzt á lung,
liini dróma vafiff.
Framh. á bls. ÍU
□ Suður-Afríka er eitt þeirra
ríkja sem óhugsanlegt er aff
koma til vegna þess hve mis-
rétti þegnanna er augljóst. —
Jafnvel gestur sem þar stend-
ur við stutt getur ekki komizt
hjá aff veita því athygli. Hinir
hörundsiíökku eru hvaivetna
við verstu störfin, sérstakir
bekkir eru fyrir þá í almenn-
ingsgörðum, sérstakir strætis-
vagnar. Hvítir menn cg svartir
eru sitt liver þjóðin, búa að-
greindar, en eru þó óaðgreiml
ar að því leyti að hinir hvítu
arðræna og þrælka þá svörtu.
Nú liefur hörundsdökka
fólkið í Transkei farið íram á
að leysa kynþáttavanda,málið á
þam hátt að stofna ríki dökkra
manna, þ e. greina hina hvítu
frá. Transkei er á austurströnd
inni sunnan við Durban. Þar
er hrjóstrugt og mannlíf heldur
frumstælt. Samt er þetta sann
arlega snjall mótle:kur.
ja stofna negraríki
□ S.uiðu'r-Afríka á í erfið-
leiifcum mieð eitit af „verndar-
svæðum“ síii'Um — eitt a/
þleim llandwæ’ðum, þar s'em
íbúairnir vi'lja ileysa kynþáíia-
víandlamál'ið „mleð sínu l<ajgi“,
mieð öð:rum oirffium að stofn-
setja þar aflaJríteansfet ríkiu
Þletta sivæði er Transfcéi, en
þar býr nú 1,3 miílKjón manna
á ein'hvieii'ju ,þyí ha'rðlbýlasta
landi, siem um. g&tor í Suður-
Aiflrfkiu. Það jlarðiniæðf þar sem'
viel er fallllið tiil ræktunar, er
hins viegair í iei@u hvítra
manna.
Því feefúr .verig haffldið fram
að TrainSkieii-illeiðto'ginn. og kyn
þáttarlhöíðin'ginr'. Kaize.r Mat-
anzima, hafi skiilyrðisí'aust
feriatfizt sjó'lfstæðis fyrir þisibta
sr/æ'ði á ,samningai£undum í
Höfffi'aborg.
'ÞesiS'U' nfiitair suðuraMsfca
stjórnin. MajtEinzima átti flund
vig Vorsfer torsætisráðihte' 'ra
og ráöherra „ibant'u-þróunar-
innar“, M. C. Botha. Bovha
viU ekki viðuirfcenn'a það held
ur, að Matamaima hafi kiraf-
izt aufcins liairvdrýmis fyrir
þegna sína, ssm geta bráð-
Hega orðið 3,3 miOttjóimr tai&-
ins, etf aðstæður flara batn-
.andi í Transfceú en vei'sinandi
í Suður-A.frfkiu. Eins og er,
hatfa nefmiilega 2,2 miil'ljónj'r
mianna frú Trari?fcei Hutzt til
.siuiðuir-atfrís'kra borga í atvinnu
leit.
Majtamiizima vair hins vfeg-
ar engin liaj'.niumig ó að hann
hetfði kiafizt méira jarðnæffiis
sem viel væri till ræl'-íóv'na.r faflil
iffi. Vorst.er hefði blátt .áfram
sr/a'rað því t'il', að ekki y,nði
hneyflt við land'amæi'ium svæS
isins, og gd'lti ,einu hvfe miargt
af fólki siettist þar að.
Hins vegar mundi suðucoatfr
íska stjórnicn fcaupa .uipp jarð-
næffii það, sem nú eir í eigu
hvítra mfenna á svæffinu, joíjj
óðum og þeiir fllytbust þaðan.
og afhenda það T.rainiskeiriþjóð
ir.ini.
Kaizer Matanzimia fcemst
þanp’-' aff c-ði atf þ,ví tiltefni:
— V' 5 miunum b edldia áflram
a? fy’gja eft.iv oiklfcarr
um a'J'k'5 jarffi^ mffii. F -o fö
U'.-n ,v.'.ö ekiki fy-m á ':' "stæða
Frnmh 4 bls, 11
Hiðstöð viðskipta
austurs og vesturs
Kaupstefnon - Leipzig
Þýzka alpýðulýðveldið
12. - 21. 3. 1972
Forystumenn í viðskiptalífinu þekkja kosti
þess að heimsækja kaupstefnuna í
Leipzig. — Þar gefst tækifæri til þess
að stofna til nýrra viðskiptasambanda,
ekki sízt við alþýðulýðveldin.
i Leipzig geta menn séð helztu nýjungar i
tækni, og hið mikla alþjóðlega framboð
i fjölmörgum vöruflokkum er einkar
aðgengilegt fýrir kaupsýslumenn.
Beinar flugferðir eru frá helztu stórborgum
Evrópu til Leipzig, þar á meðal beinar
daglegar ferðir frá Kaupmannahöfn.
Allar upplýsingar veitir:
Kaupstefnan — Reykjavík
m « Pósth. 13 — í 3ímar: 24397—1 0509
v,. ' *
Ck", . 11 - ;>:n
Þriöjudagur 22. fetirúar 1972 7