Alþýðublaðið - 17.01.1973, Síða 6

t norska Arbejderblaðinu —
málgagni norska Alþýðuflokksins
— birtist laugardaginn 30. desem-
ber s.l. grein um laxarækt á ts-
landi eítir Magnus Berg, skrif-
stofustjóra i norsku veiðimála-
stofnuninni. Greininni fylgdu
margar myndir — flestar frá
ræktunarstöðinni i Kollafirði.
Birtir Alþýðublaðið greinina hér i
lauslegri þýðingu.
Auðséð er af grein skrifstofu-
stjórans, að hann hefur kynnt sér
vel veiðimálin á tslandi og hrifizt
af þvi, sem hann hefur séð. Vildi
hann auðsjáanlega mjög gjarna,
að Norðmenn væru komnir jafn
langt i ræktunar- og verndunar-
málum og íslendingar og telur
okkur auðsjáanlega vera til fyrir-
myndar um fiskveiðimál i ám og
vötnum. Einhversstaðar erum
við tslendingar þá fremstir og er
ánægjulegt að lesa orð hins
norska sérfræðings um störf okk-
ar i laxveiðimálum.
Magnús Berg, skrifstofustjóri i
norsku Veiðmálastofnuninni:
Lax og laxarækt
á islandi
Aðstæður frá náttúrunnar hendi
gera það að verkum, að ár og læk-
ir á Islandi eru fjölbreyti
legri að eðli, en á sér stað
nokkurs staðar annars staðar i
Evrópu. bar eru ár með svo heitu
vatni, að engir fiskar geta þar
þrifist. Jökulárnar geta verið svo
mengaðar jarðefnum og vatns-
magnið svo mismunandi, að fisk-
ar eiga erfitt með að lifa það af.
En þar eru einnig ár með tæru
vatni og heppilegum sumarhita
og gnægð af fæðu fyrir fiskinn.
Það eru slikar ár, sem framleiða
megnið af laxinum.
Landið liggur á mjög úrkomu-
sömu svæði, — einkum og sér i
lagi er úrkomusamt á Islandi
vestanverðu. Þar er snælinan i
aðeins 800 metra hæð. bar eru
engir skógar og loftslag svalt og
þvi litil uppgufun. Arnar eru þvi
hlutfallslega mjög vatnsmiklar
miðað við úrkomuna og stærð úr
komusvæðisins. Veðurskilyrði
eru mjög breytileg, og það getur
verið mikii ismyndun i ánum.
Sérstaklega jökulárnar búa yfir
mjög breytilegu vatnsmagni og
einstaka sinnum geta orðið i þeim
mikil flóð, svipað þvi sem getur
orðið hjá okkur i vatnsföllum sem
jökull stiflar, þegar jökulstiflan
er orðin of létt. Sérstaklega á
þetta sér stað á svæðunum sunn-
an Vatnajökuls, þar sem á hverju
ári verða svo stórkostleg flóð, að
ennþá hefur ekki verið lagður
vegur eftir suðurströndinni.
Hraunflæmi, gróðurlitil, þekja
einnig viðáttumikil landsvæði. Á
slikum slóðum er litið um ár, þvi
vatnið sigur niður um hinn holótta
jarðveg. Mest flatneskjan og
bezta landið er i suðvestri, i hér-
uðunum umhverfis Reykjavik og
þar suð-austur af. Hér býr flest
fólkið. Um það vil helmingur
þjóðarinnar býr i höfuðborginni.
Ekkert illfiski
Fiskitegundirnar, sem finna
má, hafa gengið i árnar utan af
hafinu. Island er svo lánsamt, að
ekki einu sinni munkarnir fluttu
inn nýjar fiskitegundir, sem nú
myndu örugglega vera óvel-
komnar i ánum, aðeins hinn
ameriski regnbogasilungur hef
ur verið fluttur inn, en hann er
ekki til villtur. Þær tegundir, sem
finna má, eru þvi lax, sjóurriði og
sjóbleikja, áll og þrigadda horn-
sili. Einnig eru til vatnaurriðar og
bleikjur, þvi þessar fiskitegundir
mynda staðstofna. Aðstæðurnar
eru þvi hentugri en i miklum
meirihluta okkar lands, það eru
engar verðminni fiskitegundir,
sem keppa við þá göfugustu
þeirra allra, — laxfiskana. Is-
lendingarnir hafa þess vegna
bannað innflutning á öllum slik-
um fiskitegundum vegna þess að
þeim er þessi hagur fyllilega ljós.
Á tslandi eru meira en 100 ár
þar sem lax finnst, en talið er að
einungis i 60 þeirra sé hann i ein-
hverjum mæii. Þetta eru þýð-
ingarmestu fiskiárnar. Mest af
laxinum er smálax undir 60 cm.
og 3kg. að þyngd. Það er fiskur,
sem verið hefur eitt ár i sjó. Þar
er einnig góður lax af millistærð,
en litið af stórum iöxum, — fiskur
yfir 8 kg. að þyngd er t.d. mjög
sjaldgæfur. Þó hefur veiðzt lax,
sem var 24,5 kg., en slikt heyrir
algerum undantekningum til.
Fyrstu laxveiðilögin eru frá ár-
inu 1922. Þá var tsland svo lán-
samt, að nærfellt engin laxveiði
var stunduð i sjó. Á íslandi vest-
anverðu var þá aðeins ein lax
veiðinót til og á norð-austanverðu
landinu einungis þrjú laxveiði
net. Þessir fengu leyfi til að fiska
áfram, en bannað var að hefja
veiði i sjó. Lögin voru'siðast
endurskoðuð i júni árið 1970 og
ákvæði þeirra eru þvi mjög ný-
tizkuleg. Ströng ákvæði eru einn-
ig i gildi varðandi veiðar á öðrum
fiskum en laxi i ármynnum,
t.d. er bannað að veiða fisk nær
ármynni en sem svarar 1 km. á
timabilinu 1. marz til 1. október,
sé meðalvatnsmagn árinnar
minna, en 25 rm/sek. Ef vatns-
magn árinnar er meira, á fjar-
lægðin að vera 2000 metrar. Veið-
ist lax i sjó, þegar leitað er ann-
arra fiskitegunda, þá á umsvifa-
laust að sleppa honum lausum.
Samkvæmt þessu eru kringum-
stæöur laxveiðinnar þvi allt aðr-
ar á Islandi en i Noregi, en þar er
u.þ.b. 90% allrar laxveiði, sem
gengin er úr sjó. Islendingar eru
það vel settir, að laxstofninn, sem
til verður i ánum, er ekki skertur
fyrr en eftir að hann hefur gengið
i árnar aftur eftir dvöl i sjó. Ein-
mitt svona á að stunda laxveiðar
eftir þvi sem liffræðingarnir
segja okkur, stofninn i hverri á er
veiddur sérstaklega og þvi er
hægt að stýra veiðinni eftir þvi,
sem hver stofn þolir. Og ef ræktun
er stunduð er hægt að sjá árang
urinn á þvi fiskimagni, sem snýr
aftur eftir sjávardvölina. Þetta
skapar mjög aukinn áhuga fyrir
fiksivernd, þeir, sem eiga réttind-
in geta fengið að njóta þess, sem
þeir gera. bað verður gaman að
fylgjast með þvi, hvert þetta mun
leiða.
Veiöiréttindi
og landeigendur
Það eru landeigendurnir, sem
eiga veiðiréttindin og u.þ.b. 90%
laxveiðiréttinda eru i einkaeign.
Það er skylda að landeigendur við
laxveiðiá geri með sér veiðifélag
og hafa nú verið stofnuð um 100
slik. Landeigendurnir mynda fé-
lagsskap þannig að hægt er að
reka veiðina i félagi. Verðmæti
réttinda hvers og eins er metið
með tilliti til fiskmagns árinnar
og er það 3ja til 5 manna nefnd frá
veiðifélaginu, sem framkvæmir
það mat og er þá tekið tillit til
veiðimöguleika með stöng eða i
net og hvort veiðisvæðið hafi sér-
staklega hagstæð got- eða upp-
vaxtarskilyrði. t veiðifélaginu
taka landeigendurnir siðan
ákvörðun um, hvernig veiðina á
að reka, hvort heldur sem niður-
staðan er eigin netaveiði eða með
útleigu. Verði valið útleiga til
sportfiskimanna eru árnar iðu-
lega leigðar stangveiðimannafé-
lögum, sem geta þá leigt útlend-
ingum árnar ákveðinn hluta
veiðitimans gegn griðarháu
gjaldi, en stangveiðimennirnir
innlendu, sem i félaginu eru, geta
svo fengið ána leigða á öðrum
timum veiðitimabils fyrir miklu
minna gjald. Lengd veiðitima-
bilsins er ákveðin 3 mánuðir og er
frá 20. mai til 20. september.
Vegna mismunandi aðstæðna i
ánum getur gangan komið i sum-
ar þeirra i mai, en i aðrar i ágúst.
bað er þessvegría ógerningur að
tiltaka veiðitimabil, sem á jafn
vel við allar ár. bvi er timabilið
takmarkað við þrjá mánuði en
getur hafist og endað á ólikum
tima innan markanna 20. mai til
20. september.
Vikuleg friðun er ákveðin á
netaveiði, en net má aðeins nota i
3,5 sólarhringa á viku. Einnig eru
ákvæði um möskvastærðir og
gerðir neta, en ýmsar tegundir
neta eru notaðár. Þá eru einnig
ákvæði um lengdir netanna og um
það, hversu lengu þau mega
liggja i vatni. Eftir þvi sem meira
fé hefur verið i boði i sportveiðum
hefur dregið úr netaveiðinni, en
stangveiðin aukizt. Netin eru nú
einna helzt notuð i jökulánum og
um 50% af veiddum laxi er nú
fenginn á stöng.
Ákvæði um sólarhringsfriðanir
og stangafjölda eru einnig i gildi
varðandi stangveiðina. Aðeins
má veiða i 12 tima á sólarhring.
Þetta hefur þær afleiðingar, að ó-
venjugóð stangveiði er i ánum.
Laxamagnið i ánum er ævintýra-
lega mikið miöað við norskar að-
stæður, og hefur það gefið mögu-
leika til hárrar útleigu. Verðið á
leigugjöldin eru svo há, að það
borgar sig að leigja árnar út.
Þess vegna er netaveiðin i hrað-
fara afturför. Þá er séð fyrir góð-
um færslum og skýrslum um
veiðina. Þetta veldur miklu um,
hversu gott verð er hægt að fá
fyrir leigu i ánum.
Hvitá i Borgarfirði þar sem
Egill Skallagrimsson bjó er gott
dæmi um hvað hægt er að fá út úr
leigu til sportveiða. Netveiði hef-
ur verið stunduð i aðalánni, en
hliðará hennar, Grimsá, hefur
verið leigð út. Þar mega vera 10
stangir. Gjaldið fyrir veiðitima-
bilið er 7 millj. isl. kr. Veiðin er
2000 laxar, aðallega smálaxar.
Leigan ein gerir þvi u.þ.b. 350 kr.
á Iax. Þetta er mjög hátt verð
með hliðsjón af kjötverði i land-
inu, og þessu til viðbótar koma
ýmsar aðrar tekjur, sem fást af
sportveiðimönnum. En það virð-
ist ótrúlegt, aö hægt skuli vera að
fá meiri tekjur af svona smáá en
við höfum af okkar beztu laxaám
með stórum löxum, sem gerir
veiðina sérstaklega eftirsóknar-
verða.
15000 laxar á veiðitímanum
i ölfusá
Á Suð-Vestur tslandi er Olfusá
ein af stóru ánum. Hér veiðast
allt að 15 þús. löxum yfir veiði-
timann. Aðaiáin er mynduð af
tveim hliðarám, — Hvitá og Sogi.
Þar sem Hvitá safnar i sig ýms-
um jökulvötnum er Sogið, sem
kemur úr bingvallavatni, tær á.
Hún er þess vegna mjög hentug til
stangveiða. I jökulánni er hins
vegar verra að veiða á stöng og i
aðalánni er þvi nokkuð um neta-
veiði. t slikum stórám er laxinn
venjulega einnig mun stærri.
Gegnum austurhluta Reykja-
vikurborgar fellur hin litla Ell-
iðaá. Þetta er næstum þvi aðeins
stór lækur og laxinn gengur að-
eins örfáa kilómetra upp i hana.
Samt sem áður er veiðillOOO til
16000 laxar á ári. Hvaða höfuð-
borg önnur býður upp á þvilika
stangveiðimöguleika? Aðstæð-
urnar minna á Finnmörku sum-
arið 1945. Þjóðverjarnir höföu
brennt næstum öll hús til grunna
og nær engin veiði tæki voru þá i
sjónum. Svo mikar laxagöngur
gengu þá i árnar, að fólk sem ekki
sá það með eigin augum, getur
varla gert sér i hugarlund, hvern-
ig göngurnar voru.
Með þessar mörgu, litlu ár
mætti halda, að mjög erfitt væri
að koma við raunhæfu eftirliti. En
þar sem ekkert er um laxveiöi i
sjó, er hægt að einskorða eftirlitið
við árnar. Þarna er enginn skóg-
ur og útsýnið þvi miklu meira, en
hjá okkur. Verðmæti veiðanna er
mikið og áreigendur og sport-
veiðimennirnir eru þvi samhentir
um verndunaraðgerðir. Þess
vegna er aðeins mjög litið um ó-
löglega veiði og hún ógnar þvi alls
ekki stofninum. bað þarf aðeins
nokkra eftirlitsmenn og rikið
borgar laun þeirra að hálfu.
Hluti af þvi fé, sem inn kemur
fyrir leigu, skilast til ánna með
fiskiræktinni. Mikið af laxastig-
um hefur verið byggt og rikið
greiðir helming kostnaðarins,
þegar verkið hefur verið sam-
þykkt. Um 300 km af nýju árlendi
hefur verið opnað fyrir laxfiskum
og enn meir er hægt að gera.
Ásamt laxinum er einnig sjó-
urriði i islenzku ánum. Þvi hefur
verið veitt athygli á tslandi sem i
Noregi, að þessir fiskistofnar eru
háðir hvor öðrum, — þegar laxa-
stofnin eykst minnkar slofn sjó-
urriðans og öfugt. Þar sem sjó-
urriðinn er miklu verðminni fisk-
ur en lax og árnar framleiða mun
minna magn af sjóurriða en laxi
við sömu kringumstæður er of-
veiði'á laxi þvi mjög alvarlegur
hlutur. tslendingar hafa lært af
þessu.
Áreigendur
fjárfesta mikiö
Areigendur á Islandi geta
reiknað með þvi, að fá árangur af
ræktunarstarfi i ánum. Það er þvi
beinlinis arðsamt; Þess vegna
hafa þeir fjárfest i klaki og upp-
eldi seiða fram til þess að þau
ganga i sjó og þá setja tslending-
ar seiðin I árnar. Hjá okkur er slik
ræktun aðeins rekin i sambandi
við bætur fyrir landspjöll vegna
virkjunarframkvæmda. Hjá okk-
ur skila sér ekki svo margir full-
vaxnir laxar upp i árnar aftur, að
ræktunin borgi sig. bað eru aðrir
en áreigendur, sem hirða myndu
ágóðann.
A Islandi hafa verið byggðar
um 10 laxaeldisstöövar og árlega
er sleppt i árnar um 300 þús.
gönguseiðum. Þetta er um það bil
sami fjöldi og i Noregi.
Stærsta eldisstöðin er i rikis-
eign og var reist i Kollafirði,
skammt frá Reykjavik. Rennandi
vatn fær stöðin úr litlum læk, en
þar að auki hefur verið borað 140
metra niður eftir volgu vatni.
Framleidd hafa verið i stöðinni
eins árs gönguseiði, en þau skil-
uðu sér illa til baka. Þá var eldis-
timinn lengdur upp i tvö ár og
skila um 10% seiðanna sér til
baka. Laxagildra hefur verið sett
i lækinn þar sem hann fellur fram
hjá stöðinni og þar eru fullorðnu
laxarnir fangaðir, sem ganga ut-
an frá sjó og upp i lækinn.
Flestar tilraunirnar með
gönguseiðin hafa ekki enn verið
gerðar nægilega lengi til þess aö
hægt sé að segja með óyggjandi
hætti fyrir um árangurinn. Af
merktum seiðum frá Kolla-
fjarðarstöðinni sem skila sér aft-
ur hafa um 90%> aðeins dvalið eitt
ár i sjó áður en þau koma aftur til
að hrygna. A árunum 1966—1967
voru u.þ.b. jafn margir karlfiskar
og kvenliskar i hópunum, sem
skiluðu sér aftur i árnar, en á
seinni árum hafa kvenfiskar
myndað um 70% hópsins, sem ár-
lega skilar sér aftur. Þyngd kven-
fiskanna er að meðaltali nokkuð
-meiri,en karlfiskanna. Kringum-
stæðurnar eru þvi töluvert á aðra
lund á íslandi en i Noregi, en i
siðartalda landinu hefur hin
mikla laxveiði i sjó valdið þvi, að
„offramboö” er á karlfiski. Hjá
okkur eru karlfiskarnir venjulega
eitt og kvenfiskarnir tvö ár i sjó,
áður en þeir ná hrygningarþroska
og kvenfiskurinn er miklu við-
kvæmari fyrir veiðum, en karl-
fiskurinn. Þess vegna verður ,,of-
framboð” á karlfiskum i ánum,
en of litið af kvenfiskum.
Gönguseiöin, sem sleppt var i
Kollafirði árið 1969 og voru 40 þús.
tveggja ára seiði, höfðu árið 1970
skilað 4200 fiskum, sem snúið
höfðu aftur. bessir fiskar skiluðu
sér i gildruna i læknum. Þar sem
skilatalan eftir 1 ár i sjó er 90%
hjá þeim, þá hefðu þeir árið eftir,
árið 1971. átt að fá 400 fiska af
Framhald á bls. 10
Miðvikudagur 17. janúar 1973
Miðvikudagur 17. janúar 1973