Alþýðublaðið - 28.11.1973, Side 6

SÆMTTNDITR
HFJGASON
stvrimaðnr
MINNING
SÆMUNDUR HELGASQN
STÝRIMAÐUR
F. 5. júli 1949
D. 21. nóvember 1973
Að kvöldi miðvikudagsins 21.
nóvember síðastliðinn var Sæ-
mundur Helgason kallaður
brott af hinum jarðneska
heimi. Kallið kom fyrirvara-
laust í miðri önn hins unga
manns um borð í togaranum
Þormóði goða, þar sem skipið
var að veiðum í illviðri úti
fyrir suðvesturhorni Islands.
Mikill harmur er kveðinn að
okkur öllum ástvinum hans og
aðeins minningin um góðan
dreng, kosti hans og göfug-
lyndi, fær linað þann harm.
En við vitum, að bak við
alheims stríð og strönd hafa
Sæmundi nú verið falin ný og
æðri verkefni.
Sæmundur var hjartahlýr
drengur og einkenni hans var
réttlætiskenndin. Hann átti að
geyma dýrmæta mannkosti,
sem við ástvinir hans þekktum
vel og nutum í rikum mæli.
Sæmundur gekk ekki á torg
með tilfinningar sínar, en
hann fór ekki dult með hug-
sjónir sínar og skoðanir, enda
félagslyndur ungur maður.
Hann hafði mikinn og
brennandi áhuga á mannlegu
samfélagi, straumum þess og
breytingum, og taldi strax
mjög ungur, að jafnaðar-
stefnan myndi best tryggja
það réttlæti í þjóðfélags-
málum, sem honum sjálfum
var eðlislægt.
Nokkru áður en Sæmundur
hvarf okkur sjónum, hafði
hann beðið mig að lesa yfir
greinarstúf, sem hann var að
hugsa um að leggja til æsku-
lýðssíðu ungra jaf naðarmanna
í Alþýðublaðinu. Sú grein
verður ekki birt í heild úr
þessu. En Sæmundur átelur
mig örugglega ekki, þó að ég
vitni hér til eins efnisþáttar
hennar,sem lýsir einmitt svo
vel hugsjónum hans.
Þar segir svo meðal annars:
,,Við megum ekki láta gamalt
sundurlyndi flokksforingja
spilla því, að jafnaðarstefnan
fái notið sin. íslenskt þjóðfélag
væri talsvert öðruvísi í dag, ef
allir jafnaðarmenn hefðu
unnið saman í gegnum árin...
Góðir jafnaðarmenn, hvar í
flokki, sem þið nú eruð
staddir: Kastið grímunni.
Sameinumst og stöndum
sterkan vörð um hag
alþýðunnar. Hagur alþýðunn-
ar er hagur allrar þjóðar-
innar".
Á þennan hátt og tæpitungu-
laust lét Sæmundur skoðanir
sínar í Ijós. Hugur
Sæmundar var allt frá unga
aldri tengdur sjónum og i
æðum hans rann vafalaust
sjómannsblóð afa hans, er
báðir voru sjósóknarar. Leið
hans lá í Stýrimannaskólann í
Reykjavík og þar lauk hann
prófi vorið 1971.
Starfsævi hans var stutt, en
samt lagði hann af mörkum
skerf til velferðar okkar
hinna.
Blessuð sé minning míns
kæra bróður og vinar.
Helgi E.Helgason
*
..flhugasamur um málefni stéttar sinnar og
verkalvðshrevfingarinnar í heild og traustur
liðsmaður Albvðuflokksins og iafnaðarstefnunnar”
Kynni okkar Sæmundar
Helgasonar hófust í Félagi
ungra jaf naðarmanna í
Reykjavík fyrir mörgum
árum. Ásamt bræðrum sínum
var hann einn af áhuga-
sömustu félögum í samtökum
ungra jaf naðarmanna og
áttum við mikil og góð sam-
skipti alla tíð bæði í Alþýðu-
f lokknum og eftir að ég kom til
starfa við Alþýðublaðið, en
Sæmundur sendi okkur oft
pistla og kom oft að máli við
okkur á blaðinu til þess að
skjóta að okkur ýmsum hug-
myndum.
Sæmundur Helgason var
duglegur og starfsamur ungur
maður, áhugasamur um mál-
efni stéttar sinnar og verka-
lýðshreyfingarinnar i heild og
traustur liðsmaður Alþýðu-
flokksins og jafnaðarstefn-
unnar. Hann var vel gerður
ungur maður með jákvæð lífs-
viðhorf, umgengnisgóður,
traustur og geðþekkur i sam-
starfi og hugkvæmur.
Sæmundur var sifellt að velta
ýmsum félagslegum
málef num fyrir sér og kom oft
auga á aðra fleti á málunum
en blöstu við öðrum og haf ði þá
gaman af að greina öðrum f rá
þeim niðurstöðum sinum. Varð
ég þessa oft var í samskiptum
mínum við Sæmund Helgason.
Með Sæmundi Helgasyni er
góður drengur genginn um
aldur f ram og harmur kveðinn
að öllum þeim, sem þekktu
hann. Ég votta foreldrum
Sæmundar, systkinum hans og
öðrum ættmennum dýpstu
samúð og veit, að þar tala ég
fyrir hönd allra þeirra ungra
og aldinna Alþýðuf lokks-
manna, sem þekktu Sæmund
Helgason og umgengust hann.
Sighvatur Björgvinsson.
í KVIK-
MYNDA-
HÚSUNUM
Tilgangurinn helgar meö-
aliö er eflaust motto italska
kvikmyndagerðarmannsins
Jacopetti, en hann hefur á-
samt félaga sinum, Prosp-
eri, gert myndina „Blessi
þig, Tom frændi”, sem
Laugarásbió sýnir.
Þvi þegar að þvi kemur að
sýna dýrslega meðhöndlun
þræla, sem fluttir voru frá
Afriku til baðmullarekra
Bandarikjanna, þá leitar
hann til eins mesta þræla-
haldara heims, Duvaliers
0-------------
„Papa Doc”, forseta Haiti,
sem reyndar er nýlátinn.
bar fær hann að láni þræla,
limlesta og illa leikna, sem
hann siðan notar i mynd
sina, en aöaluppistaðan i
myndinni eru senur, sem
sýna hinar margvislegustu
aðferðir við pyntingar á
þrælum.
Að visu er þessi mynd af-
skaplega gölluð, illa upp-
byggð og yfirdrifin, nálgast
það að vera paródia. En það
leynir sér ekki aö það er
hrottaskapurinn, sem á að
selja myndina, og það hjálp-
ar þá eflaust að hafa tvo lög-
regluþjóna við innganginn til
aö lesa á passa kvikmynda-
hússgesta.
Eitt örlitið dæmi um hve
höndunum hefur verið til
myndarinnar kastað, og hve
greinilega hún er ætluð sem
skemmtiefni i Itölskum kvik-
myndahúsum má nefna það
atriði, þegar rikur, feitur og
ógeðslegur plantekrueigandi
er að gleypa i sig mat áöur
en hann leggst með einhverri
ambáttinni, þá er það góm-
sætur italskur skelfiskréttur,
sem honum er framborinn,
sem liklega hefur ekki verið
daglegt brauö i suðurrikjun-
um i þá daga.
Jacopetti sá, sem fram-
leiðir þessa mynd, varð fyrst
kunnur fyrir myndina Mondo
Cane. Hann hlaut lof fyrir þá
mynd fyrst i stað, en eftir aö
hann hafði gert myndina
Afrika Addio, þá voru bornar
á hann sakir, sem hann hefur
átt erfitt með að hrekja. Til
dæmis það að hafa greitt
hermönnum pening fyrir að
lifláta fanga, sem þeir voru
með.
Jacopetti kom fram i it-
alska sjónvarpinu og bar
þetta af sér, sagöist aðeins
hafa komiö þar aö með kvik-
myndatökumenn sina, sem
átti að fara að aflifa ungan
fanga. Hið eina sem hann
hafi gert hafi verið það aö
borga hermönnunum pen-
inga fyrir að drepa fangann
hinu megin viö veginn, svo
birtuskilyrði til kvikmynda-
töku væru betri.
Það er þvi ekki við öðru að
búast af þessum manni, þeg-
ar hann ætlar að gera mynd
þar sem hann fordæmir
þrælahald, en að hann leiti tii
eins argasta þrælahaldara
samtiöarinnar, og fái lánaða
hjá honum þræla til að leika
sér að.
IÍ5”'
&
t',7.
P
á!’
V.|3
g
it-.t
m
:-rí:
i.
t'íTj
r;1
ÍmJ
í\v,
Jrt
ój.i
jíí?
ÍU|
m
i;v
líi
:fl>
íÍI]
&Í
w..
1 !f:
*5í:
ív.

Í8i
év:
;tv
iéij
rlí?
Ttíi
|
j*<t
iS!
i:
v.t
I
7i,-
I
1
$1
'LT
tí;i
£r
iýt=
I
,U!
rí;í
?i|!
itfi
f
I
1
Éír
ss
tiii
4
tlf:
&\
$
Ég er ekki á móti þvi að gild
ingu fóstureyðingarlöggjafar
sé breytt. bess er ekki að vænta,
að lögin frá árunum 1935 og 1938
samfæmist breyttum þjóð-
félagslegum aððstæðum tslend-
inga nú. Hins vegar hef ég
haldið þvi fram, að nauðsynlegt
sé að gera nákvæmari kannanir
á framkvæmd núgildandi lög-
gjafar og áhrifum þeim, sem
hún kann að hafa við eftirrann-
sókn meðal þeirra kvenna, sem
synjað hefur verið um fóstur-
eyðingu til þess að unnt sé að
leggja raunhæft mat á þörfina
fyrir frjálslegri fóstureyðingar-
löggjöf. Ég leyfi mér t.d. að
benda á það, til þess eins, að
lesendur fái einhverja hug-
mynd um hugsanlega þörf
umfram það, sem núgildandi
lög heimila rannsókn á tiðni
ólöglegra fóstureyðinga og
þessar margræddu utanferðir
islenzkra kvenna i siiku skyni.
Þaö hlýtur að vera unnt að
framkvæmda þessar kannanir
hér ekki siður en á hinum
Norðurlöndunum.
Telur þú, að réttur konunnar
sé nægilega tryggöur i núgild-
andi löggjöf?
Til þess, að ég gæti svarað
slikri spurningu afdráttarlaust,
yrðum við að hafa það á hreinu,
hver óumdeilanlegur réttur
konunnar er i þessu efni. Um
það er deilt bæði meðal kvenna
og karla. Það er þvi réttara að
spyrja, hvort sá rettur, sem
lögin hafa veitt konunni og
framkvæmd þeirra, sé sann-
gjarn og réttlátur. Lögin frá
1935 heimila fóstureyðingu
vegna sjúkdóms, en taka má til-
lit til félagslegra ástæðna. Þau
voru talin ein frjálslyndasta
fóstureyðingarlöggjöf i Evrópu,
enda byggð á tveggja lækna
vöttorði, sem skapar visst
aðgerð á að framkvæma
hafi verið gengið jafnvel lengra
til aukins frjálsræðis, en lögin
hafa gert ráð fyrir, einkum
siðustu árin. Ég hef ekki orðið
þess var, að konunni væri
synjað um fóstureyðingu, ef hún
hefði einhverja frambærilega
ástæðu. Það lýsir miklum
ókunnugleika á núverandi
aðstæðum, þegar sagt er, að
konan sé réttindalaus i þessum
efnum, en ég tel að það væri
skynsamlegra að setja viss
ákvæði tii að tryggja aukið sam-
ræmi i framkvæmd þessara
laga og tryggja þar með
konunni öruggari réttarstöðu.
Við þau sjúkrahús, sem slika
aðgerð á að framkvæma
verður að vera starfandi nefnd,
sem skipuö sé kvensjúkdóma-
lækni, geðlækni, félagsráðgjafa
og konu, sem skipuð er af kven-
réttindasamtökum. Þessi nefnd
á að taka sameiginlega
ákvörðun um öll fóstur-
eyðingarerindi. 1 lögunum frá
árinu 1938 er fjallað um fóstur-
eyðingar vegna hugsanlegra
erfðagalla og vanana og þar tel
ég, að réttur konunnar sé ekki
nægilega vel tryggður. Nefnd
þriggja manna tekur ákvörðun
um umsókn konu og læknis. Þaö
hefur aldrei reynst heppilegt, að
sá aðili, sem aldrei sér konuna
taki ákvörðun um aðgerðina.-
Ég vil undirstrika, að það
skiptir meginmáli, að réttur
konunnar sé tryggður. bað er
hún, sem tekur á sig áhættuna —
hvort, sem ákvörðunin er
fóstureyðing eða meðgöngutimi
og barnsfæðing.
— Ertu samt ekki andvigur
fóstureyðingarfrumvarpinu?
Ég tel, að fóstueyðingarlög-
gjöf hljóti alltaf að vera fóstur-
eyðingum hindrandi, annars
þjónaði hún engum tilgangi. Ég
er samþykkur þeim köflum
þessara tillagna, sem ætla má
að verki til fækkunar á fóstur-
eyðingum og á ég þar sérstak-
lega við kaflann um ráðgjöf og
fræðslu Um kynlif og barneignir,
en ég er algjörlega andvigur þvi
að fóstureyðing sé heimiluð að
ósk.sbr. 9. gr. 1. Með þvi ákvæði
er verið að lögleiða frjálsar
fóstureyðingar og konan stað-
festir vilja sinn með til þess
gerðu eyðublaði (sbr. 12:1) Hafi
konan gengið með barni skemur
en tólf vikur jafngildir plagg
„FÚSTIIREYÐIHG
NEYDARIÍRRÆÐI
Guðmundur Jóhannesson er einn þeirra fáu íslensku kvensjúkdómalækna, sem er
fús til að segja álit sitt á fóstureyðíngarlöggjöfinni, sem nú liggur fyrir Alþingi.
Hann telur sig ekki vera á móti löglegum fóstureyðingum, en vill, að allt sé gert
til að koma í veg fyrir, að þeirra sé þörf, því
að fóstureyðing er alltaf neyðarúrræði.
sænskri doktorsritgerð um
fóstureyðingar eftir Per Arén er
skýrt frá l42konum, sem annað
hvort var synjað um fóstur-
eyðingu eða fengnar til að hætta
við hana. 89 af hundraði þessara
kvenna töldu við könnun lækna,
að bessi ákvörðun hefði verið
rétt. Það voru þvi aðeins ellefu
af hundraði, sem töldu
aðgerðina hafa verið skynsam-
legri. Guði er nú svo fyrir að
bakka, að konan er þannig gerð,
að við meðgöngu barns og
fæðingu þess kviknar hjá
móðurinni slik hvöt, að móður-
umhyggjan fylgir venjulega af-
kvæminu til æviloka. Ég veit um
þó nokkrar konur, sem synjað
hefur verið um fóstureyðingu,
en telja sig þó i ævarandi
þakkarskuld við lækninn, sem
lét ekki að ósk þeirra um
aðgerð.
— Hvað vilt þú gera til að
minnka þörfina fyrir fóstur-
eyðingar?
Aukna kynferðisfræðslu,
aukna vitneskju um getnaðar-
varnir og kynningu á öllu sliku
áður en unglingum er sleppt úr
skóla. Ég vil aukna aðstoð á
allan hátt við barnshafandi
konur og rýmkun á vönunarlög-
gjöfinni. Ég vil einnig, að hlut-
verk þeirrar konu, sem vill
ganga með barn sitt sé hafið til
vegs og virðingar i þjóðfélaginu.
Það er konan, sem þarf að
annast barnið. Það er lika aug-
ljóst ranglæti eins og hér
tiðkast, að sængurkonan þurfi
að greiða allan sjúkrahús-
kostnað, en konan, sem fær
lramkvæmda fóstureyðingu fær
allt ókeypis.
<ij)
Í
1
i.í:
71?:
I
I
M
i
•á'ti
í\.:i
I
15
1;L
II.-:
-vm
þetta á hendur þeirra eða þeim
stofnunum, sem heilbrigðisyfir-
völd hafa löggilt, að hún fái
aðgerðina framkvæmda og
konan hlýtur þvi að fá vilja
sinum framgengt, þótt
viðkomandi læknar eða aðrir,
sem um mál hennar hafa
fjallað, sjái enga frambærilega
ástæðu fyrir fóstureyðingu. Það
er ótrúlegt, að læknar taki þá
áhættu að neita um aðgerð, þvi
að komi eitthvað fyrir i með-
göngu, við fæðingu eða van-
sköpun á barninu, eiga þeir
siðar yfir sér málssókn. Ég hef
þá reynslu bæði hérlendis og
erlendis, að nauðsyn beri til að
kynna áhættu þá, sem fylgir
slikri aðgerð og auka þá hjálp,
sem konunni gæti staðið til
boða. Löggjöf, sem þessi hlýtur
að móta almenningsálitið og án
efa verður innan skamms litið á
fóstureyðingu sem eðlilega
lausn á ótimabærri þungun. Það
er barnaskapur að gera ekki ráð
fyrir þvi, að þetta leiði til aukins
kæruleysis i notkun getnaðar-
varna. 1 dag eru á tslandi rösk-
lega fjörutiu þúsund konur á
ladrinum 15-44 ára, en sam-
kvæmt nokkuð öruggri athugun
notuðu um 60 af hundraði
getnaðarvarnir að staðaldri s.l.
tvö ár, eða um tuttugu og
fjögur þúsund. Við fengjum á
næsta ári tólf hundruð ó-
timabærar þunganir ef notkun
getnaðarvarna minnkaði um 5
af hundraði sem afleiðing af
samþykkt fóstureyðinarfrum-
varpsins. Ég tel liklegt, að hluti,
af þessum konum myndu, þegar
á hólminn er komið ganga með
stitt barn, en við skulum gera
dæmið einfaldara og reikna með
þvi, að helmingurinn gengi með,
en hinn sækti um fóstureyðingu.
Þetta er að visu hrein ágizkun,
en þó er hugmyndin ekki jafn-
fráleit og sumum kann að
virðast. f 41. og 42. tölublaði
sænska læknablaðsins voru
greinar eftir Elisabet Sjövall
þar, sem hún sýnir uppgjör um
tiðni fóstureyðinga, fósturláta
og fæðinga i Gautaborg. Hún
kemst að þeirri niðurstöðu, að
hið mikla frjálsræði i fóstur-
eyðingum hafi leitt til greini-
lega minnkandi notkunar á
getnaðarvörnum. Ég tel, að það
sé algjört ábyrgðarleysi hjá
heilbrigðisyfirvöldum, að þau
reikni ekki með þeim mögu-
leika, að hið sama kunni að
gerast hér.
— Er þá konan sjálf ekki best
til þess fallin að taka ákvörðun
um fóstureyðingu?
— Jú, rétt er það, enda er það
vilji konunnar, sem mestu
ræður um ákvörðunina. Hingað
til hef ég ekki kynnst þvi, að
læknar hafi tilhneigingu til að
setjast i dómarasæti og neyða
konuna til eins né neins. Min
reynsla er sú, að það sé oftast
erfiöast að vita, hvað það er,
sem konan vill raunverulega.
Ösk hennar um fóstureyðingu er
ekki sjaldan komin frá eigin-
manni, foreldrum eða barns-
föður. Ytri aðstæöur, sem hægt
hefði ef til vill verið að ráða
bót á hafa oft á tiðum neytt
konuna til fóstureyðingar, þótt
hún óski þess innst inni að
ganga með og ala sitt barn. Mér
finnst rétt að geta þess hér, að
töluverður hluti islenskra
kvenna litur á fóstureyðingu
sem óréttmætan verknað. Við
eftirrannsókn fóstureyðingar-
nefndar kom i ljós, að 27%
þeirra kvenna, sem fram-
kvæmd var á fóstureyðing árin
1966-1967 fengu eftirsjá og
þjáðust af sjálfsásökun og þar
af voru 9% taldar alvarlega
þjáðar. Það er á stundum nauð-
syn fyrir lækni að taka
ákvörðun um framkvæmd
aðgerðar, ef konan er haldin
alvarlegum sjúkdómi, en haldin
verulegri sektarkennd. Og það
þó að slik aðgerð sé á móti vilja
konunnar.
Hvorki konan, sem óskar eftir
fóstureyðingu né læknirinn geta
séð inn i framtiðina og spáð um
þá ákvörðun, sem báðum verði
til heilla. Konan telur sig vita,
hvað henni komi best, en lækn-
irinn þekkir af langri reynslu
áhættuna og eftirköst
aðgerðarinnar og þá óham-
ingju, sem þau skapa hjá
sumum konum. Læknirinn má
ekki starblina á augnabliks-
vandræði. Hann verðurað lita á
málið frá viðtækari sjónarhól og
þvi hlýtur það að vera óskyn-
samlegt af konunni, að hún vilji
ekki notfæra sér sérþekkingu
hans og reynslu við svo afdrifa-
rika ákvörðun.
— Er ekki hætta á, að barnið
liði, ef konunni er synjaö um
fóstureyðingu?
Þvi hefur verið haldið fram,
að barnið haldi áfram að vera
óvelkomið og þá sé hætta á and-
legri og jafnvel likamlegri mis-
þyrmingu sbr. greinargerð
fóstureyðingarnefndar. 1
■7^7r*ji-''t'lÉ.-i;;.jíj'■;:5 :'iö.';: .r, j,-iMlXá-wr.'LLrrvit'rrio.rr'r.-rrr;:.'--;;, :-u-
tt.-.-m i -r /.'l.'-li j-\,\—-VT-.i-vJ.i- • ,L> „
JALLATTE S.E.
30 Saint Nippolyle I)u roat r rancc
Telex 49020 JalÍattc Shipf
I SUPER
labeur
Nýkomnir franskir öryggisskór með stáltáhettu,
sérstaklega góðir til gönguferða.
Stærðir 41 til 48 — Sendum gegn póstkröfu.
DYNJANDI S.F.
Skeifan 3 h, Rvík. Sími 82670
Miðvikudagur 28. nóvember 1973.
Miðvikudagur 28. nóvember 1973.
o