Alþýðublaðið - 17.06.1974, Blaðsíða 15

Ævintýri í sveitinni
Borgarbörnin eiga að fara i
sveit á sumrin, þvi þannig læra
þau að meta náttúruna og gæði
landsins og auk þess læra þau að
vinna i heilnæmu lofti og
umhverfi. Samkvæmt róman-
tikinni og barnabókunum (sem
urðu til á undan Olgu Guðrúnu)
eiga borgarbörnin að vera i
sveit hjá afa og ömmu, leika við
islenska hunda i ilmandi heyi,
borða pönnukökur á sunnu-
dögum og fá rófupoka með sér
heim á haustin. Afi og amma
eru afskaplega góðleg á svipinn,
hann er með grátt skegg og
kann skemmtilegar sögur og
amma er trúrækin og kann
einhver lifandis býsn af vfsum
og þulum. Svo koma töðugjöldin
og þá fer að sjá fyrir endann á
sumarævintýrinu. Við tekur
skólagangan og ekki er það
siður skemmtilegt.
Skólasystkin min voru flest i
sveit á sumrin þegar við vorum
i barnaskóla. Þegar nokkur vor
og haust voru liðin án þess að ég
gæti tekið þátt i uppbyggilegum
umræðum þeirra um sveita-
sæluna varð mér ljóst, að ekki
var hægt að láta það viðgangast
öllu lengur að ég væri svo mikið
borgarbarn, að ég þekkti ekki
mun á hænu og hana, fór ég að
fara fram á, að ég fengi lika að
fara i sveit. Systur minar tvær,
sem auðnaðist að sjá þennan
heim nokkrum árum á undan
mér, voru þegar farnar að fara i
sveit hjá einhverju fólki á
sumrin og ekki þótti þeim
sportið ómerkilegra en skóla-
systkinum minum.
Svo kom að þvi. Þá hef ég
liklega verið niu eða tiu ára.
Yngri systirin var komin i
sveitina og hafði tekist að sann-
færa bóndann og konu hans um,
að ég væri liðtækur vinnu-
maður og auk þess ekki sérlega
þurftafrekur. Þegar á reyndi
kom i ljós að það þótti
bóndanum og húsferyju hans
minn helsti kostur.
Einn sólrikan sumardag fékk
ég þau skilaboð, að bóndinn
væri i heimsókn hjá dóttur sinni
i Kópavogi og myndi skjóta
undir mig fari i sveitina siðar
þann sama dag. Og til að hafa
allt i stil, þá tók ég pokaskjatta
minn og gúmmiskó og gekk af
stað. Fyrir utan húsið stóð hið
furðulegasta'farartæki, sem ég
hef nokkru sinni augum litið.
Liklega hefur það verið fyrsti
Viponinn, sem framleiddur var,
og löngu seinna virtist hafa
veriðgerð ömurleg tilraun til að
brynverja farartækið.
Ég knúði dyra og dóttirin, feit
og sælleg, kom til dyra. Ég
sagði til min og var boðið til
stofu, þar sem húsbóndi minn
væntanlegur lá uppi sófa og
hraut. Þetta var skömmu eftir
kaffið og einhver hafði sagt
mér, að bændur væru vanir að
leggja sig eftir mat og kaffi,
þannig að ég lét mér hvergi
bregða. Eftir drykklanga stund
áræddi dóttirin að vekja karl
föður sinn, sem þá var tæplega
fimmtugur, litill karl og visinn
og með undarlega húfu á
hausnum. Aldrei sá ég hann
siðar taka niður húfuna — sem
kannski er ekki rétt að kalla
húfu, þvi þetta var hattur, sem
börðin höfðu verið klippt af.
Nokkru seinna var mér sagt, að
sveitungar bóndans kölluðu
þessa húfu aldrei annað en
,,Makarios” og sjá: Makarios
erkibiskup á Kýpur gengur með
nákvæmlega eins höfuðfat, þótt
mig renni grun i, að hans útgáfa
gegni einhverju öðru hlutverki.
Aður en við gátum lagt af stað
þurfti að koma „bilnum”, sem
reyndar var kallaður „Hnusi”
af stað og það gekk svo sannar-
lega ekki andskotalaust. Orð-
bragð húsbónda mins náði á
endanum þvi hámarki, að enn
þann dag i dag er ég sannfærður
um, að hann hefur komið
bilnum af stað með særingum
og gjörningum einum saman.
t Elliðaárbrekkunni kom lög-
reglubill á móti okkur, stansaði
hastarlega og siðan var okkur
gefið merki um að stoppa.
Húsbóndi minn bölvaði þeim
svakalega og taldi fullvist, að ef
hann stoppaði alveg, þá væri
útséð um, að Hnusi kæmist af
stað aftur. Þegar lögreglu-
mennirnir höfðu starað á bilinn
um stund kom i ljós, að það var
einmitt meiningin: þetta
skrimsli skyldi ekki lengra. En
þar sannaðist mér i fyrsta
skipti, að húsbóndi minn var
með munninn fyrir neðan nefið
og eftir að númerin höfðu verið
klippt af fengum við að halda
ferðinni áfram. Hnusa hafði
bersýnilega sjálfum mjög mis-
likað þessi aðför, þvi hann fór i
gangi fyrsta og þurfti nú engar
særingar til. Áður þurfti þó
húsbóndi minn að gefa hátiðlegt
loforð um, að hann færi aldrei
framar með Hnusa út á vegi,
götur eða troðninga, þar sem
mátti búast við öðrum farar-
tækjum.
Eftir fjögurra tima ferðalag
um tveggja tima leið var komið
„i sveitina”. Eftir fagnaðar-
fundi mina og systur minnar
gafst mér tækifæri til að sjá hitt
heimilisfólkið, sem var hús-
freyjan, hálfum áratug eldri en
bóndinn, og tæplega tvitugur
sonur þeirra. Kerlingin horfði
fyrirlitlega á mig og þótti ég
greinilega ekki mikill bógur:
við hverju var annars að búast
af þessum borgarhálfvitum?
Mér hafði ekki þótt karlinn
ógæfulegur að sjá, en strax leist
mér illa á húsfreyju hans, og
þótti hún misbjóða fegurðar-
skyni minu. Ekki reikna ég
með, að ég hafi verið einsdæmi
niu ára gamall fyrir að láta útlit
fólks hafa þessi áhrif á afstöðu
mina til þess. Sonurinn sat á
traktornum og kinkaði
vingjarnlega kolli til min; hann
varð siðar slikur vinur minn, að
hann reyndi að kenna mér á
traktorinn.
Mér var ekki til setunnar
boðið. Systur minni hafði greini-
lega tekist vel upp i að sannfæra
þau um, að ég væri góður vinnu-
maður, þvi það fyrsta, sem hús-
freyja sagði við mig, var:
„Jæja, best að sjá hvað þú
dugir. Farðu og mokaðu
flórinn.”
Ef mig misminnir ekki illi-
lega, þá var það i fyrsta skipti
sem ég kom inn i fjós — og
raunar var það systir min
elskuleg, sem sagði mér, að
flórinn væri i fjósinu. Hún sagði
mér lika hvernig væri heppi-
legast að gera þetta og bað mig
að vera fljótan, þvi ég ætti að
koma strax niður á engjar.
Þennan fyrsta dag var allri
rómantik svipt fruntalega af
sveitasælunni minni. Þetta var
bölbað púl, engar pönnukökur,
engir glaðlegir hundar, ekkert
grátt skegg og peysuföt. Ekki
vantabi það, að fallegt væri i
sveitinni minni; i gegnum
dalinn rann silfurtær á, þar sem
mátti sjá fallega fiska skjótast
um, kvöldsólin skein og það
ilmaði vel úr heyinu. En það var
komið miðnætti, þegar loks var
stungið upp á þvi að fara að sofa
og þá vissi ég ekki lengur hvað
ég hét. Auk þess var ég
orðinn illilega hungraður —
hafði ekkert fengið að borða
allan daginn nema hundasúrur,
sem ég sleit upp af þúfu. Og
alltaf vann ég eins og hestur.
Sjálft ibúðarhúsið
var fremur litið, tvilyft, og
álika þrifalegt og fjósið. Bað var
nátturlega ekkert og klósett i
kassa, sem hafði verið negldur
utan á fjósið. Þar voru dag-
blöðin geymd, snyrtilega rifin
niður. Auk þess voru nokkur
dagblöð notuð sem veggfóður i
stofunni, sem ekki var notuð á
meðan ég var i sveitinni. Hund-
arnir lágu i ganginum, eins og
mér skilst að sé alsiða i
sveitum, og þar voru lika
koppar og kyrnur, sem enginn
vissi til hvers voru. Úr
ganginum var mjór tréstigi upp
á loftið, þar sem svefnherbergin
voru. 1 horninu fyrir ofan rúm
bóndans og húsfreyju hans var
þykkur kóngulóarvefur og mold
um allt gólfið. Þau voru vön að
fara úr stigvelunum þar inni.
Við systkinin áttum að sofa i
sama rúmi. Mig rak i rogastans,
þegar ég sá það. Þegar systir
min hafði komið snemma um
sumarið varð allt i einu ljóst,
að ekki var til rúm handa
henni i herbergi, sem hún
átti að hafast við i blá-
nóttina. Var þvi brugðið á
það ráð að fara út i hlöðu, þar
sem ýmislegt leynist, og leita að
einhverju fleti. Þar fannst
gamall gripur, sem áður fyrr
hafði verið divan, en var nú
ekkert nema grindin og
gormarnir. Bóndi þóttist hafa
himin höndum tekið en varð
jafnframt ljóst, að ekki dugði
þetta nægilega svona útlits.
Hann leitaði betur og fann þá
gamla strigapoka og heysekki,
henti þvi á „divaninn” og þar
með var þettaþað mikla vanda-
mál leyst.
Með þetta hélt hann hróðugur
út tilsystur minnar, sem lét sér
ekki sérlega illa líka og þótti
oröið hið prýðilegasta rúm,
þegarég kom um mitt sumar. A
þessu sváfum við saman á
meðan ég var i sveitinni og
þegar ég reyndi vatnsrúm
mörgum árum siðar var
munurinn i rauninni ekki annar
en sá, að gormarnir rákust upp i
bakið á manni — en það gerðist
ekki með vatnsrúmið, einskonar
hæg undiralda.
Min daglegu skyldustörf voru
að moka flórinn, sitja yfir
beljunum, svo þær ætu ekki
kálið, og vinna á engjunum.
Beljurnar reyndust mér
erfiðastar, allar tuttugu. Ekki
veit ég hvers vegna þær voru i
tvo eða þrjá daga látnar vera
heima i túnfætinum i stað þess
að bita gras i haganum eins og
venjulega, en hitt veit ég, að ég
þurfti að sitja yfir þeim og
vernda kál og kartöflugrös. Svo
gerðist það auðvitað, að ein
beljan hljóp til og byrjaði að
háma i sig ávextina lorboðnu og
á meðan ég var að koma henni
út úr kálgarðinum aftur, átu
hinar það, sem eftir var.
Þessi nautgripavernd var
slikt vandaverk, að mér gafst
ekki timi til að fara heim á bæ til
að næra mig, heldur kom hús-
freyja einu sinni á dag með
heimabakað brauð með bláum
bræðingi og kaffi i krukku. Sú
krukka á sér áreiðanlega
merkilega sögu, þótt ég kunni
hana ekki nema að mjög litlu
leyti og finnst mér full ástæða til
að geta hennar hér:
Þegar húsfreyju, sem alltaf
hafði sömu óbeitina á mér,
skildist að úr einhverju þurfti ég
að drekka kaffið, leitaði hún i
skápum sinum og hornum að
sliku iláti. Það fannst þó ekki
fyrr en eftir rannsóknar-
leibangur mikinn út i ljós, þar
sem krukka stóð i glugganum og
var notuð fyrir grafhýsi af
flugufjölskyldunni þar. Hús-
freyju þótti krukkan af mátu-
legri stærð, deif henni einu sinni
eba tvisvar ofan i kalt vatn, sem
lék um saltfiskbirgðirnar, og
hellti i hana kaffinu. Um ferkari
hreingerningu á krukkunni var
ekki að ræða á meðan ég var á
staðnum.
Mataræðið i „sveitini” var
tiltölulega fábreytt — fyrir utan
ósköpin að fá ekki pönnu-
kökurnar og heita súkkulaðið,
sem bækurnar höfðu lýst svo
fjálglega. Á þessu stigi málsins
er liklega rétt að útskýra, að i
upphafi var samið um, að ég
yrði i sveitinni i vikutima til að
byrja með og að þeim tima
liðnum átti að ráðast hvort ég
framlengdi vinnusamninginn.
(Það eina, sem okkur kerlingu
tókst að verða sammála um til-
tölulega fljótlega, var að ég
væri jafn leiðinlegur og hún og
færi þvi strax heim að viku
liðinni.)
Á hverjum degi var boðið upp
á soðið júgur. Til þessa dags
hefur ekki nokkur lifandi maður
trúað þeirri staðhæfingu minni
úr endurminningasafninu, en
engu að siður er það satt. Þó
veit ég ekki hvernig það er á
bragðið, en bóndinn sagði mér i
fyrsta skiptið, sem þessi osköp
voru borin á borð, að spenarnir
væru bestir — enda var hann
löngu búinn að éta þá alla.
Vinnudagurinn var langur og
strangur. Upp úr sex á
morgnana kom bóndi venjulega
með úfinn hausinn inn um gat á
veggnum á herbergi okkar syst-
kinanna og hrópaði: „Klukkan
er orðin sex, bráðum orðin sjö
og farin að ganga átta! Ætlið
þið aðsofa ykkur til óbóta? ,, Þá
vorum vib búin að sofa i fimm
eða sex klukkutima.
En karlinn átti það lika til að
vera skemmtilegur. Einn
daginn var hann meira að segja
svo skemmtilegur, að ég sem
var óvanur þessu mataræði,
gerði hreinlega i buxurnar i
hláturskasti. Hins vegar fannst
mér það ekki skemmtilegt
þegar hann refsaði mér éinn
daginn með þvi að neita að gefa
mér heitar flatkökur, sem hús-
freyja hans hafði bakað og
komið með niður á engjar.
Ástæðan fyrir refsingunni var
sú, að mér hafði orðið á að kasta
af mér vatni utan i eina hey-
sátuna og þegar flatkökurnar
komu hlammaði hann sér niður
á þann sama stað með
hendurnar á undan sér. Þegar
hann fann vætuna og sá svipinn
á mér, lagði hann saman tvo og
tvo og fékk út fjóra — sem
þýddi, að hann fékk mina flat-
köku og ég ekki frekari matar-
bita þann daginn.
A sjötta degi hringdi ég til
foreldra minna og sagðist vera
að koma heim. Það varð að
samkomulagi, að þau myndu
sækja mig daginn eftir og er ég
bar húsfreyju fréttirnar sagði
hún ekki óvingjarnlega: „Jæja,
það var ágætt. Ekki veit ég
hvort okkar verður fegnara, ég
eða þú."
Daginn eftir fór ég heim rófu-
pokalaus, skitugur og þreyttur.
Þó var ég reynslunni rikari og
gat tekið þátt i samræðum
skólasystkina minna um
haustið — en þá rak ég mig
aftur á, að einhversstaðar
leynist sannleikskorn i
sögunum sem við vorum að
lesa þann veturinn. Aftur á móti
töldu þau hvergi leynast sann-
leikskorn i minum sögum.
—ó.vald.
Svipmyndir, þrungnar aldamóta
rómantík, af landbúnaðarferli
w
Omars Valdimarssonar
ALLRA
VAL
OPAL
Mánudagur 17. júní 1974
o